با همسایگان

تنهاترین شاعر سمرقند

حیات نعمت سمرقندی، شاعر و پژوهشگر، حدود سه دهه مسئولیت مرکز غیر دولتی فرهنگ تاجیک در سمرقند را بر عهده داشت و آن طور که خود او می‌گوید پنج سال پیش از جریان بسته شدن این مرکز حدود چهل روز در خانه زندان بود؛ چهل روزی که برای او آسان نگذشت. این مرکز فرهنگی تاجیکان یکی از سه مرکز بود که در شهر سمرقند فعالیت می‌‌کردند و هرکدام با شیوه‌ها‌ی گوناگون برنامه‌های فرهنگی و گاهی سیاسی برگزار می کردند.

ایران کعبه‌ی امید این جوانان بود!

مردم تاجیک در این مدتی که از دیوار‌های آهنین شوروی رها شدند چقدر خود را به آرمان‌ها‌ی‌شان نزدیک دیدند؟
یکی از آرمان‌های این مردم، پیوند دوباره با ایران و فرهنگ کهن پارسی بود. در دوران بازسازی، رسانه‌های محلی به‌طور پیوسته از دوری و دورافتادگی خود از گذشته می‌گفتند و می‌شنیدند.حالا که راه‌های سفر به این ایران باز است و سال به سال در این زمینه امکانات بیشتری فراهم می‌شود، مردم تاجیک تا چه حد از این فرصت استفاده می‌کنند و از ایران چه چیزهایی آموخته‌اند؟

ترانه‌ی جنجالی «دلبر ۱۴ ساله»

ترانه‌ی جدید «صدیق شباب»، خواننده‌ی افغان مقیم آلمان با عنوان «دلبر ۱۴ ساله» به تازگی بین افغان‌های مقیم اروپا جنجال برانگیخته است. در اروپا و بیشتر کشور های دنیا، ۱۴ سالگی، سن قانونی برای رابطه‌ی جنسی نیست، اما در افغانستان، با توجه به فرهنگ محل، ازدواج با دختر زیر ۱۸ سال مشکل ایجاد نمی‌کند و در نتیجه بسیاری از مردم افغانستان در آثار هنری و سایر زمینه‌های اجتماعی توجه زیادی به چنین نکاتی ندارند.

ایران درست است یا «اِران»؟

تفاوت تلفظ زبان فارسی تاجیکی و ایرانی، موضوع بحث روشنفکران تاجیک هم هست که طرفدار برگشت به اصل زبان فارسی هستند و می‏خواهند در چهارچوب همین امکانات موجود خط سیریلیک اشتباهات زبان تاجیکی را برطرف کنند؛ اشتباهاتی که هم‏زمان با تغییر خط، وارد این زبان شده است. در این زمینه، با ظفر فرقانی، روزنامه‏نگار تاجیک مقیم تاجیکستان و همچنین داریوش آشوری، زبان‏شناس ایرانی مقیم پاریس به گفت‏وگو نشسته‏ام.

از سمرقند تا بخارا

«مینا راد»، شاعر، موسیقی‌شناس و روزنامه‌نگار فرهنگی است. او تجربه‌ا‌ی بیست‌ساله در حوزه‌ی خبرنگاری و تهیه‌ی برنامه‌های رادیویی در سطح بین‌المللی دارد و همین‌طور، مترجم برنامه‌های تلویزیونی از فارسی، دری، تاجیکی در تلویزیون‌های مختلف فرانسه بوده است. وقتی روبه‌روی این خانم ایرانی زنده‌دل نشستم، محو لهجه‌ی فارسی‌اش شدم. سئوال‌های خود را کاملاً فراموش کرده بودم و دوست داشتم از او بشنوم و به این ترتیب او خود، خط گفت‌وگو را به دست گرفت.

«تاجیک شدی! لهجه‏ی تاجیکی یاد گرفتی...»

یودیت زایلسترا، از دختران هلندی است که علاقه‌ی زیاد به تاجیکان و کشورهای آسیای میانه دارد. گذشته از این وی علاقه‌مند به فرهنگ و زبان فارسی است. او دو بار به ایران سفر کرده و حدود شش‌ماه هم در دوشنبه، پایتخت تاجیکستان زندگی کرده و داوطلبانه به کودکان معلول جسمانی درس انگلیسی داده است. یودیت زایلسترا در برنامه‌ی نوبتی «همسایگان» برای ما از سفرها و تجربه‌های خود در تاجیکستان گفت.

روزنه‌ای به بلخ

هفته‌ی گذشته وب‌سایت جدیدی در شهر بلخ، در افغانستان شروع به کار کرد که می‌شود گفت روزنه‌ای به دنیای روشنفکران این شهر دارد. عنوان این وب‌سایت «بلخ تایمز» است. این وب‌سایت را چند روزنامه‌نگار و پشتیبان زبان و فرهنگ فارسی در این شهر راه‌اندازی کرده‌اند و در اولین هفته، توانسته‌اند نظر مخاطبان زیادی را جلب کنند. در این زمینه با فهیم خیری، طراح و پشتیبان مالی و نیز سهراب سامانیان، سردبیر بلخ تایمز گفت‌وگو کرده‌ام.

چرا هراتی‌ها به جنبش سبز ایران پیوستند؟

این بار برنامه همسایگان را اختصاص داده‌ام به مردم معترض هرات که در همبستگی با مردم ایران روز پنج‌شنبه دست به تظاهرات زدند. در این برنامه دو مهمان داریم که یکی برنامه‌ریز تظاهرات در هرات است و دیگری هم شهروند افغانستان و یک پشتبان جنبش سبز ایران. تظاهرکنندگان هراتی به ساختمان سرکنسولگری ایران در هرات تخم مرغ و شیشه‌های رنگ پرتاب کردند. شعارها تندتر از قبل به گوش می‌رسید.

خوش‌نوازترین خوش‌نوازها رفت

هفت روز پیش، استاد رحیم خوشنواز درگذشت. هفت روز است که آهنگساز ترانه‌ی محبوب همه‌ی فارسی‌زبانان، «من آمده‌ام»، در تنگدستی و در سن ۶۵ سالگی از سرطان جگر درگذشته است. امروز شاید بهترین بهانه باشد، برای هزارمین بار شنیدن این ترانه‌ی آشنا که همه‌ی ما با آن خاطراتی داریم. آهنگساز این ترانه‌ی محبوب از میان ما رفته است، اما هنر او، هربار که به این آهنگ گوش می‌کنیم به خاطر ما می‌آید و می‌آید و می‌آید.

گلرخسار: کج‌رو راست‌گوی

اسم گلرخسار، شاعر نامی تاجیک برای فارسی‌زبانان آشناست. گلرخسار تا به‌حال سه رمان به‌چاپ رسانده است که آخرین آن‌ها رمانی است با عنوان «سکرات» که در دوشنبه، و به‌خط سریلیک پیشکش خوانندگان تاجیک شده است. رمان از روزگار پادشاهی می‌گوید که با کمک زن زشت‌رو اما با تدبیر خود به‌مرتبه‌ی مملکت‌داری می‌رسد. داستان روزگار این دو، یکی عاشق و دیگری جاه‌طلب، با پستی و بلندی‌های زیاد می‌گذرد و در نهایت با مریضی ملکه، سیر افولی طی می‌کند.

که چه زیباست پارسی

امروز هنرمندی میهمان برنامه‏ی «همسایگان» است که کار اخیرش در میان فارسی‏زبانان دست به دست می‏گردد و طرف‏داران زیادی پیدا کرده است؛ منظورم ترانه‏ی «چه زیباست پارسی!» است که آهنگ‏ساز آن صدیق شباب، هنرمند افغان مقیم آلمان است. این ترانه در اینترنت و فیس‏بوک در میان فارسی‏زبانان، به عنوان هدیه‏ی نوروزی، دست به دست می‏گردد. گفت‌وگوی من با وی را بخوانید و بشنوید.

اهمیت تلویزیون مشترک فارسی‏زبانان

چند ماه پیش از نوروز، ایران، تاجیکستان و افغانستان اعلام کردند که در اولین روزهای نوروزی تلویزیون مشترک فارسی‏زبانان را به‏راه خواهند انداخت. طرح به راه انداختن این تلویزیون مشترک، از چند سال پیش مطرح بود؛ اما به دلایل سیاسی و اقتصادی تا بهار عملی نشده بود. این بار نیز برای سومین‏بار برنامه‏ی شروع به کار این تلویزیون به تعویق افتاد و تاکنون مهلت دیگری برای شروع کار آن اعلام نشده است. در این برنامه‏ی «همسایگان» گفت‏وگوهایی کرده‌ام در این زمینه.

«نوروز در تاجیکستان رسمی شود»

در این برنامه‏ی «همسایگان» از پیشنهادی خواهم گفت که چند تن از روشنفکران تاجیک آن را مطرح کرده‏اند. امید جیهانی، روزنامه‏نگار تاجیک مقیم روسیه، طرحی را پیشنهاد کرده است که بر مبنای آن در تاجیکستان، نوروز به عنوان آغاز سال‏شماری پذیرفته شود. این طرح در وبلاگ «یک درویش» که نویسنده‏ی آن داریوش رجبیان، روزنامه‏نگار تاجیک مقیم لندن است، منتشر شده است و تاکنون طرف‏داران زیادی پیدا کرده و بحث گسترده‏ای را هم به‏راه انداخته است.

بیا برای نمردن، سبب قطار کنیم؛ بیا بهار کنیم

نام فرزانه خجندی را بسیاری از فارسی‏زبانان خوب می‏شناسند. فرزانه در میان تاجیکان شهرت گسترده‏ای دارد و بسیاری او را با فروغ مقایسه می‏کنند. فرزانه نیز بارها در سخن‏های‏اش آورده که از فروغ هم آموخته است. به عبارت دیگر، تاجیک‏ها فرزانه را آن‏قدر دوست دارند که فروغ فرخزاد ایرانی را و به همان اندازه از اشعار او بهره برده‏اند. فرزانه نیز به زنانه سرودن معروف است.

امیر تیمور؛ سمبل وحدت ازبکستان

مریم سطوت در این برنامه‌ی «با همسایگان» می‌گوید: مجسمه‏ی تیمور در جایگاه مجسمه‏ی لنین ساخته شده است و امروز تیمور به عنوان سمبل وحدت ازبکستان شناخته می‏شود. بدون این که یک ذره در تاریخ، در کتاب‏های تاریخی، در موزه‏ی تیمور به جنگ‏ها و خون‏خواری تیمور اشاره شود و گفته شود که او چقدر مردم را کشته و چقدر خون ریخته است. این هم دروغ دیگری است که ضربه می‏زند و نمی‏تواند وحدت‏بخش باشد.

«کمی از گل و بلبل فراتر رفته باشیم»

میهمان این برنامه‏ی «همسایگان» شاعر نامی تاجیک، «گل‏نظر کِلدی» است. نام گل‏نظر برای همه‏ی تاجیک‏ها آشنا است و تقریباً همه‏ی آنان از شعر و ترانه‏های او در نیم قرن گذشته، بهره‏های زیادی برده‏اند. گل‏نظر نه تنها ده‏ها کتاب شعر به چاپ رسانده است، بلکه سراینده‏ی سرود ملی تاجیکستان نیز هست. وی می‏گوید با این که ۱۶سال از انتخاب این سرود می‏گذرد تغییر کرده است، اما نیازی به تغییر حتی کلمه‏ای در متن شعر سرود ملی نیست و این شعر گویای امروز و فردای تاجیکستان است.

«فکر می‏کنم، اگر گوگوش را ببینم قلب‏ام بایستد»

در این برنامه‏ی «همسایگان» می‏خواهم شما را با یک خواننده‏ی تاجیک مقیم ازبکستان آشنا کنم؛ «منیره محمدوا». منیره محمدوا با مردی ایرانی ازدواج کرده که پنج سال است هماهنگ کننده‏ی کارهای هنری او است. آقای حسین و منیره خانم در تاشکند زندگی می‏کنند و پنج سال است در حال مشاهده و تجربه‏ی نکات مشترک و همین‏طور عنصرهای متفاوت فرهنگ فارسی در کشورهای آسیای‏ میانه هستند.

واگرایی و هم‌گرایی فارسی‌زبان‌ها

«داریوش آشوری»، نویسنده، مترجم و زبان‌شناس ایرانی مقیم فرانسه است. در زبان فارسی نوشتاری، واژه‌های نوساخته‌ی بسیار از وی مانند: همه‌پرسی، آرمان‌شهر، هرزه‌نگاری و غیره رواج دارد. فرهنگ علوم انسانی او شامل صدها ترکیب، و واژه اشتقاقی تازه برای گسترش زبان فارسی در زمینه علوم انسانی و فلسفی است. پس حالا که سخن از زبان فارسی می‌رود شنیدن نظرات استاد آشوری شاید واجب‌تر از همه باشد.

باز جوییم روزگار وصل خویش

حیات نعمت را آنانی که با روزگار تاجیکان در ازبکستان و همین‏طور روزگار ادب‏دوستان ازبکستان آشنایی دارند، می‏شناسند و می‏دانند که اسم حیات نعمت با موضوع زنده نگاه داشتن زبان و ادب فارسی در ازبکستان، پیوند ناگسستنی‏ای دارد و می‏دانند که حیات نعمت از معدود کسانی است که این بحث را مطرح می‏کند و از همین‏جاست که با دولت ازبکستان درگیر و گرفتار مشکلات زیادی شده است.

«عروس‏ربایی» رسم قدیمی مردم قرقیز

شهزاد سمرقندی: فریده حیات هم‏اکنون در حال نوشتن کتاب بسیار جالبی درباره‌ی «عروس‏ربایی در قرقیزستان» است و امروز میهمان برنامه‏ی ما است تا از رسم «عروس‏ربایی» در قرقیزستان بگوید. رسمی که با خشونت، شادی و غصه‏ها آمیخته است. رسمی که از قدیمی‏ترین رسوم در منطقه‏ی آسیای میانه به شمار می‏رود.