مصدر: آرمان‌شهر زمین‌دوستان

Tom Heap
برگردان: احسان سنایی

سرزمین نفت‌خیز امارات اصولاً می‌بایست آخرین مکانی به‌شمار رود که بتوان از آن، آداب حفظ زمین‌مان را با کربن‌زدائی از زندگی روزمره آموخت، اما شهر در دست ساخت «مصدر» در هفده کیلومتری ابوظبی، نه‌تنها چنین گفته‌ای را رد می‌کند، که توان‌مندی همه‌ی ما در انتخاب آگاهانه‌ی بهترین سبک زندگی با عدم تسلیم در برابر جبر جغرافیا و وسوسه‌ی بهره‌برداری سنتی از ذخایر فسیلی موجود را نشان می‌دهد. ویژگی‌هایی چون فقدان آسمان‌خراش و از آن عجیب‌تر، خودرو در این شهر، آن را شایسته‌ی لقب ناآشنای «کربن‌صفر» کرده است. ایده‌ی دور از دسترس مصدر این روزها در حال تحقق است.

طرحی خیالی از شهر مصدر

با نخستین برانداز سرزمین سوزان ابوظبی، اصلاً ایده‌ی احداث یک شهر عادی با ساکنانی از صحرانشینان پیشین منطقه نیز از ذهن پر می‌کشد، چه برسد به نقطه‌ای آباد و پردوام در برابر هزاران آسیب هرروزه‌ی صحرا. همین محیط گرم و شنزارهای فراوانی که تنها میزبان چند اصله نخل پیر و شتران سرگردان‌اند، خود راه تحقق این رؤیا را به ما می‌گویند: بهره‌گیری از حداکثر پشتیبانی تکنولوژیکی ممکن و یا به زبانی ساده‌تر، چیزی شبیه زندگی در ماه!

ایده‌ی درخشان شهر مصدر که طی تصمیم تاریخی دولت امارات متحده‌ی عربی در سال ۲۰۰۶ میلادی ارائه شد، اگر عملی شود، مهندسی پیشگام قرن ۲۱ با فنون معماری سنتی صحرا در هم آمیخته و آسایشی ناشی از زندگی بدون اتکا به سوخت‌های فسیلی به دست خواهد آمد. تمام این‌ها نه در حد حرف، که با همت معماران بریتانیایی از کمپانی فاستر و شرکاء و پشتیبانی مالی «شیخ خلیفه بین زاید آل‌نهیان»، امیر ابوظبی، با هزینه‌ای مابین ۱۰ تا ۲۰ میلیارد یورو، در حال تحقق است. مصدر، نهایتاً جمعیتی بالغ بر ۵۰‌هزار تن، دست‌کم یک‌هزار شغل و یک دانشگاه را در مساحتی معادل ۶.۴ کیلومتر مربع جای خواهد داد.

معماران شهر، درصدد تبدیل بزرگترین تهدید صحرا – خورشید – به بزرگترین سرمایه‌ی آن‌اند و این به‌معنای احداث وسیع‌ترین نیروگاه خورشیدی خاورمیانه به‌منظور تأمین انرژی شهر و جبران خلأ ایجادشده در پی ممانعت از مصرف سوخت‌های فسیلی و پخت سیمان مصرفی ساختمان‌هاست.

پروژه‌های فراوانی نیز انتظار نخستین آزمایش‌شان را در این شهر خارق‌العاده می‌کشند، که از جاه‌طلبانه‌ترین‌شان می‌توان به دشت وسیع و دواری از آینه‌ها بر روی زمین اشاره کرد، که تماماً نور آفتاب را به برجکی در مرکز دایره منعکس می‌کنند تا شعاع متمرکزی به قطر تقریبی سه متر از نور، به‌منظور تأمین گرما و راه‌اندازی ژنراتورها به‌وجود آید، هرچند هیچ‌وقت هوس گشت زدن در گرداگرد کانون آینه‌ها و تجربه‌ی گرمای آن را به فکر خود نباید راه داد، چراکه ظرف چندین ثانیه برشته خواهید شد!

طرحی خیالی از شهر مصدر

گروه بین‌المللی مهندسین فعال در این شهر، حقیقتاً به کار خود افتخار می‌کنند. این پروژه، بی‌شک فراتر از تحقق ایده‌‌ای بلندپروازانه است و می‌شود آن را در یک نگاه، همانند آزمایشگاه وسیعی دانست که می‌توان آزادانه و بی‌هراس از عواقب‌اش، دست به اشتباهاتی هم زد! مهندس «جرارد اوندن»، سرپرست معماران شهر، که علاقه‌ی ویژه‌ای به تمرکز تخصص‌های گوناگون به سوی هدفی واحد دارد، اظهار می‌کند: «چیزی که ابوظبی قصد ساخت‌اش را دارد، [چیزی شبیه] دره‌ی سیلیکونی¹، اینبار در [حوزه‌ی] انرژی‌های تجدیدپذیر است.»

امارات، امروزه یکی از دیدنی‌ترین عملیات توسعه‌ی شهری را در تناسب با اوضاع نامساعد جوی‌اش، به لطف درآمد حاصل از صادرات نفت به نمایش گذاشته که اشتهای بی‌حد این شهرها به مصرف انرژی نیز از همین نفت تأمین می‌شود. اما شهر مصدر، اوضاع جوی مناسب‌ و صرف کربن ناچیز و حتی صفر را در کنار هم می‌طلبد.

چاره‌ی کار، هنگام گشت‌زنی در شهر آشکار می‌شود. شما فقط درون شهر گردش می‌کنید، چراکه گرداگرد آن را مرز معینی به‌شکل یک دیوار محصور کرده است. مصدر بر خلاف دوبی یا ابوظبی که به بیرون و بالا راه دارند، همچون شهرهای باستانی اعراب، به‌هم‌پیوسته و جمع‌و‌جور است. خیابان‌ها چنان باریک‌اند که خانه‌ها در سایه‌ٔ یکدیگرند و دیوار و سقف‌شان نیز همانند سایه‌بان خیابان عمل می‌کنند.

اضلاع رو‌به‌آفتاب خانه‌ها، با پوششی همانند سفالینه‌های مشبک که در عین ممانعت از ورود نور شدید آفتاب، راهی برای عبور نسیم دلنشین بیابان‌اند، پوشیده شده‌ است. اوندن می‌گوید: «فناوری‌های مربوط به [اقامت در] ماه، در حال تأثیر بر تفکراتمان هستند». یکی از این ایده‌هایی که در شُرُف آزمایش است، استفاده از پوشش‌های نازک دافعه در ساختما‌ن‌سازی، آن‌هم به‌شکل روکش‌هایی است که درونشان را گاز یا خلأ پر کرده که مانعی برای ورود گرما به حساب می‌آید، روشی که اصولاً برای ساخت پایگاه‌های تحقیقاتی در ماه ایده‌پردازی شده بود.

به‌منظور ایجاد کوران درون کوچه‌ها، بادگیرهایی در دست ساخت است که نسیم و باد رهگذر را بدون صرف کمترین انرژی به درون‌شان هدایت می‌کند. با این وجود، مصدر همچنان برای راه‌اندازی ابزارآلات مکانیکی، تهویه و از همه مهم‌تر نمک‌زدائی از آب دریا وابسته‌ به الکتریسیته است، اما به‌طور کلی در این شهر، قانون ساده‌ای حکمفرماست: هر وقت از طراحی خسته‌ شدید، انرژی مصرف کنید!

شهر مصدر، در دست ساخت

اتومبیل‌های عادی، حق عبور از دروازه‌ی شهر را ندارند و از آنجاست که مابین قدیمی‌ترین و پیشرفته‌ترین روش‌های حمل و نقل حق انتخاب دارید. در حد کوچه و خیابان، همه‌چیز مهیّای پیاده‌روی است و طراحان از بهترین مهارتشان برای حفظ فشردگی شهر و محیط دوستانه‌اش بهره برده‌اند، اما اگر خسته هم شدید، آنگاه از روش دوم تردد، یعنی «حمل‌و‌نقل سریع شخصی»، یا Podcar استفاده می‌کنید. این خودروهای بدون راننده، با سنسورهای مغناطیسی که خود از طریق برق خورشیدی عمل می‌کنند، هدایت شده و به محض ظهور مانعی در مقابل‌شان، به‌طور خودکار از حرکت می‌ایستند و جالب آنکه برنامه‌ریزی‌شان به‌گونه‌ای است که شما را به هرجا که بخواهید انتقال می‌دهند.

«خالد عوّاد»، مدیر پروژه‌ی مصدر می‌گوید: «کیفیت هوا[ی خیابان‌ها]، بهتر از از هر خیابان دیگری در [حوزه‌ی] خلیج فارس و در جهان خواهد بود و همین به‌تنهایی، سلامت، تندرستی و شادابی را برایتان به ارمغان خواهد آورد». موفقیت آتی این پروژه آشکارا قابل پیش‌بینی است. با اتمام فرصت ۵ تا ۱۰‌ساله‌ی اتمام پروژه، بر فراز بادگیری ۴۵‌متری که از کیلومترها آنطرف‌تر پیداست، فانوسی روشن خواهد شد که مصرف حقیقی انرژی شهر را با رنگ‌های خود اعلام می‌کند: قرمز به معنای مصرف بالا و آبی به‌معنای مصرف مطلوب.

این روزها گروهی متشکل از چهل دانشجوی مؤسسه‌ی فناوری ماساچوست (MIT) نیز طی سفری آموزشی- پژوهشی، رهسپار شهر نیمه‌تمام مصدر شده‌اند. پروفسور «ساموئل بورینگ»، از چهار استاد حاضر در این سفر می‌گوید: «من خواستم بیایم، چون آزمایش شهر مصدر، منحصربفرد است. این نیز جالب است که رهبران امارات متحده‌ی عربی، به‌جای سرمایه‌گذاری در بخش‌های سنتی همانند املاک و یا نفت، به قرن‌ها و نسل‌ها جلوتر از امروز می‌اندیشند.»

پانوشت:

۱- دره‌ی سیلیکونی، منطقه‌ای ۷۰ کیلومتری جنوب شرق سانفرانسیسکو در حومه‌ٔ سانتا کلارای کالیفرنیاست که به‌لطف همجواری با دانشگاه استنفورد، امروزه مرکز اقتصاد اینترنت و محل عرضه‌ٔ فناوری‌های برتر حوزه‌ٔ فناوری اطلاعات و ارتباطات است