یک داستان خوب یهودی

ونداد زمانی

بی‌تردید دیوید گراسمن لقب بهترین داستان‌نویس اسرائیل را مدتی است برای خود تثبیت کرده است. قهرمان داستان جدید او «تا انتهای سرزمین» به تعبیر یکی از منتقدان «شهرزادی مدرن است که ناچار نیست برای حفظ جان خود قصه بگوید بلکه روایتگر قصه‌ی‌ خانواده‌ی اسرائیلی خود است که با تمام وجود دوست‌شان دارد و به همان اندازه نیز از آینده‌ایی که پیش روی آنهاست می‌ترسد.»

زنی به نام «عورا» برای فرار از دریافت خبر کشته شدن پسرش که تحت تأثیر تبلیغات بسیار گسترده‌ی دولت اسرائیل مدت سربازی خود را تمدید کرده است تا در حمله‌ی ضربتی به جنوب لبنان شرکت کند، «سر به بیابان» می‌گذارد. دیوید گراسمن با این طرح داستانی این امکان را به خوانندگان داستان‌اش می‌دهد که شاهد سفری اودیسه‌وار در تاریخ جنگ‌های اسرائیل و اعراب باشند.

فضای شدیداً تبلیغاتی و مظلوم‌نمایانه‌ایی که دولت‌ اسرائیل در چند دهه‌ی گذشته به کمک ترس، نفرت و جنگ در ضمیر جمعی سه نسل گذشته‌ی اسرائیل ایجاد‌ کرده‌، هم امکان مبادله‌ی ایده‌ها و حتی راه‌حل‌ها‌ی دیگر را برای صلحی واقعی دشوار کرده و هم داستان‌نویسی و مطرح کردن دغدغه‌های ملت اسرائیل را تحت‌الشعاع قرار داده است.

به همین دلیل رمان جدید دیوید گراسمن را با «جنگ و صلح» تولستوی مقایسه کرده‌اند، چون هم در مسیر داستان ۶۰۰ صفحه‌ایی خود قادر به توضیح و تبیین کشور اسرائیل بوده و هم توانسته است بزرگ‌ترین بحران هویتی قومی را تصویر کند که ادامه‌ی بقایش را در ثباتی جست‌وجو می‌کند که بعد از نیم قرن هنوز آن را به دست نیاورده ‌است.

دیوید گراسمن

نوشتن، دیدن و نقد و بررسی شرایط موجود با همه‌ی جنگ‌ها، تخریب‌ها و نگرانی‌های فزاینده‌ایی که ملت یهود در درون اسرائیل و در جهان با آن دست به گریبان است برای نویسندگان یهود دشوارتر از همیشه شده است. به گفته‌ی دیوید گراسمن، دید‌گاه‌های لیبرال و ابراز عقایدی که ممکن است با ذهنیت عمومی و کمابیش وحشت‌زده‌ی مردم اسرائیل مغایرت داشته باشد از تاب و توان افتاده است. او صریحاً ابراز می‌کند که:

«در شرایط کنونی و در جوی که مردم اسرائیل در آن به سر می‌برند "تغییر جنسیت دادن" به نظر عملی‌تر است تا تغییر دیدگاه سیاسی دادن، ولی ما تا جایی که ممکن است به تلاش‌مان ادامه می‌دهیم. ملت انگلیس شاید برنامه‌ی درازمدت اقتصادی را برای ۲۰ سال آینده‌ی خود مد نظر قرار داده است ولی کشور ما نمی‌تواند روی آینده حسابی باز کند. ما اسرائیلی‌ها هنوز احساس نمی‌کنیم که در خانه‌ی خودمان هستیم.»

رمان حماسی «تا انتهای سرزمین» داستان «عورا» زنی میانسال است که شوهرش از او جدا می‌شود و ضمن مهاجرت به امریکای لاتین پسر دوم خانواده را نیز با خود می‌برد. عورا خبر مرگ پسر دیگرش را که با او در اسرائیل مانده ‌است نمی‌تواند تحمل کند و برای فرار از واقعیت، به سفری در دل کشور تن می‌دهد.

سفر عورا را حتی می‌توان به افسانه‌ی آرش کمانگیر تشبیه کرد که برای حفظ میهنی که آن را عاشقانه دوست دارد جان خود را (و در این داستان جان فرزندش را) در تیری که از کمانش رها کرده است تصویر می‌کند. عورا در سفری که در سراسر کشورش تدارک می‌بیند به خود و خوانندگان رمان اجازه می‌دهد تا با بازنگری دوباره‌‌ی جنگ‌های ملت اسرائیل، نگاه و تعریف دوباره‌ایی را سامان دهد که در حین تکوین ملت اسرائیل و پیدایش حد و مرز جدید کشور صورت پذیرفته است.

تاکید، اهمیت و عشقی که عورا به خانواده‌ی خود دارد به دغدغه‌ی اصلی داستان دیوید گراسمن بر‌می‌گردد که معتقد است: «بزرگ‌ترین داستان بشری همیشه در دل خانواده شکل می‌گیرد و مهم‌ترین لحظات و تصمیمات تاریخی هر اجتماع نه در پارلمان‌ بلکه در آشپزخانه و اتاق خواب‌ خانواده رقم می‌خورد.»

به گفته‌ی یکی دیگر از منتقدان، رهبران سیاسی که در حال حاضر برای چندمین بار در کاخ سفید گرد هم آمده‌اند تا سرنوشت صلح‌آمیزی را برای فلسطینی‌ها و اسرائیلی‌ها تدارک ببینند، اگر داستان حماسی «تا انتهای سرزمین» را بخوانند قادر خواهند بود تصمیماتی سرشار از گذشت بگیرند و از بارِ مصیبت و تراژدی‌ایی که بر جان و روان دو ملت سایه افکنده است بکاهند.

دیوید گراسمن و تعلق شخصی‌اش به داستانِ نگرانی مادری که فرزندش را از دست می‌دهد به شکل غیر‌قابل‌انکاری به این حقیقت اسفناک مربوط می‌شود که خانواده‌ی خود او نیز قربانی شرایطی شده است که ملت اسرائیل و فلسطین از آن در رنج هستند. دیوید گراسمن در سال ۲۰۰۶ شاهد کشته شدن پسر خود طی جنگ و اشغال لبنان بوده است.

مترجم انگلیسی کتاب، خانم «جسیکا کوهن» که عنوان عبری «فرار از خبر بد» را به «تا انتهای سرزمین» در انگلیسی برگردانده است بر این نکته انگشت می‌گذارد که نوشته شدن رمان حماسی نویسنده به زبان «عبری» توانسته است تأکید مجددی باشد بر توانمندی‌های زبان کهنسال یهودی و شاید اولین رمانی است که توانسته احساسات و تشویش‌های انسان مدرن را با تسلط تمام در این زبان قدیمی به کار ببرد.

رمان دیوید گراسمن آشکارا بازگوکننده‌ی یک داستانی سیاسی است، اما پایه و اساس آن عشق بی‌چون و چرایی است که عورا نسبت به پسرش «عوفر»، دوست قدیمی فلسطینی‌‌اش «سامی» و «آورا» معشوقه‌ی دوران جوانی و پدر واقعی پسرش که او را در سفرش همراهی می‌کند بروز می‌دهد.

سفری که عورا به نیت فرار از دریافت خبر بد کشته شدن پسرش ترتیب می‌دهد در اصل قرار بود به همراه پسرش و به خاطر پایان خدمت سربازی‌ او صورت پذیرد ولی «عوفر» به تبلیغات جنگ‌طلبانه‌ی دولت اسرائیل تن می‌دهد و دوره‌ی خدمت سربازی‌اش را یک ماه دیگر تمدید می‌کند تا در حمله‌ایی تحت عنوان «رو کم کنی» از لبنان شرکت جوید.

دیوید گراسمن که بی‌تردید مطرح‌ترین نویسنده‌ی معاصر اسرائیلی است نشان داده است که در کنار اعتراضات پیگیرش به عنوان یکی از مخالفان سرسخت دولت‌ اسرائیل و در کنار غم بسیار شخصی کشته‌شدن پسرش به دست لبنانی‌ها، می‌تواند از احساسات شخصی فاصله بگیرد و رمان خلاقی را بنویسد که در برگیرنده‌ی تراژدی وسیع‌تری باشد که سایه‌ی شوم و مرگبارش را بر کل منطقه گسترده است.

منابع: