تا ابد جوان ماندن

ونداد زمانی

«ویی اسپیرز» عکاس معروف استرالیایی که سال‌ها در پاریس عکاس روزنامه‌نگار بوده است بعد از کسب جایزه‌ی معروف «هاسل بلاد» سال ۱۹۹۴ در پاریس، به یکی از معروف‌ترین عکاسان چهره در جهان تبدیل شده است.

آثار خانم ویی اسپیرز روی دیوار اکثر نمایشگاه‌های معروف جهان خودنمایی کرده است و مراکز خرید آثار هنری و کلکسیون‌داران سرشناس برای خرید آثار او به رقابت می‌پردازند.

جدیدترین مجموعه‌ی چهره‌پردازی‌های او با عنوان «جاودانه» در فرانسه، توکیو، سنگاپور و آمریکا به نمایش درآمده است. به همین مناسبت آقای جیم کاسپر، دبیر مجله‌ی معتبر اینترنتی «لِنز فرهنگی»، نقد زیبایی را برای مجموعه‌ی «جاودانه» تدارک دیده است که ترجمه‌ی آن از سویی کمک شایانی خواهد کرد به بررسی انگیزه‌های یکی از بزرگ‌ترین عکاسان جهان و از سوی دیگر نمونه‌ی دقیقی است از شیوه‌ی نقد هنری.

به نظر جیم کاسپر ایده‌ی ثبت زمان و شکار و جاودانه کردن یک لحظه هم اساسی‌ترین انگیزه‌ی هنر عکاسی بوده و هم یکی از مهم‌ترین آرزوهای بشری در طول تاریخ را رقم زده است. انسان همیشه برای از دست دادن نشاط و قدرت جوانی، افزایش خطای ذهن و حافظه، اضمحلال جسم و تشخیص علائم مرگ که نتیجه‌ی مستقیم پیری است، به شدت متاثر ‌شده است.

ترس و نگرانی از دست دادن زیبایی و سلامت جوانی که به گونه‌ایی عمیق در ضمیر بشر ریشه دارد در طول حیات اجتماعی انسان‌ها نیز به اشکال مختلف بروز یافته است. از اسطوره‌های باستانی، باورهای مذهبی، آداب و رسوم، هنر و ادبیات دوران کلاسیک گرفته تا شعر، عکاسی، سینما و حتی بازی‌های ویدئویی مدرن همگی گویای همان امیدی است که بشر برای جاودانه ماندن دارد.

ما نمی‌خواهیم پیر و ضعیف شویم، دوست نداریم شاهد افزایش سن فرزندان و عزیزان‌مان باشیم. می‌خواهیم همچون خدایان و الهه‌‌های زیبا، خواستنی، توانمند و کامل بمانیم. به نظر می‌رسد جدیدترین آثار هنری مجموعه‌ی «جاودانه» اثر ویی اسپیرز، پاسخی به آرزوی باستانی بشر است. آرزو و ایده‌ایی که به کمک مدرن‌ترین تکنیک‌های عکاسی هم به احساسات قدیمی بشر تلنگر می‌زند و هم به دغدغه‌ها و دلشوره‌های انسان مدرن می‌پردازد که در اثر هجوم رسانه‌های گروهی در جامعه‌ی مصرفی، مسخ شده است.

پرتره‌های موجود در مجموعه‌ی «جاودانه» در آنِ واحد هم جذاب و رشک‌برانگیزند و هم نگران‌کننده. به همین خاطر است که تصاویر عریان زنان و مردان بسیار زیبا از سویی در ذهن بیننده، تصویر آدم و حواهای ایستاده در باغ عدن را تداعی می‌کنند و از سوی دیگر لحظات ترسناک رستاخیز، نابودی زمین و تنهایی بشر را به رخ می‌کشند.

به همین دلیل است که تصاویر واقعی جوانان زیبایی که در هیبت انسان‌های جاودانه در برابر دوربین ایستاده‌اند احساس عزلت، شکنندگی، به دام‌افتاده‌گی، سرکشی و بی‌پناهی را در ذهن ناظران ایجاد می‌کند. پرتره‌های موجود در «جاودانه»، جوانان خدای‌گونه را در برابر طبیعتی غریب قرار داده است که با خلاقیت تمام توانسته است بازتابی از ترس و عدم امنیتی برخواسته از ناخودآگاه را در آنها ایجاد کند.

خانم ویی اسپیرز به کمک سبک عکاسی مدل‌های لباس و مد که آکنده است از زرق و برق و دست‌کاری ظریفی که تکنیک‌های کامپیوتری برایش فراهم ساخته است، توانسته است به خلق دنیای زیبایی دست یابد که تلفیقی از افسون «مونا لیزا»، سوته‌دلی «‌دوریان گری» و فضاسازی‌های فیلم آواتار است.

عکس‌های ارائه شده در مجموعه‌ی «جاودانه» در حقیقت انعکاس هنرمندانه‌ایی است از هنر کلاسیک و تکنیک فتوشاپ که بر تار و پود زیبایی‌شناسی دنیای معاصر تنیده شده است. آثاری که حاکی از دلبستگی و ستایش بی حد و حصر زیبایی و جوان‌پسندی رایج در فرهنگ غرب است.

نگاهی به صورت جوانانِ به ظاهر جاودانه‌شده در عکس‌ها، القاکننده‌ی‌ تجربه‌ا‌ی است درباره‌ی فرهنگ اجتماعی دنیای معاصر که با تمام وجود در دنیای ارتباطات دیجیتالی غرق شده است. ما با دستکاری و انتخاب تصاویر ساختگی خودمان و انتشار آن در شبکه‌های اجتماعی نظیر فیس‌بوک تصمیم می‌گیریم تا تصوری از وجود خودمان را منعکس سازیم.

تعداد بی‌شماری از انسان‌ها با انتقال تصاویر ساخته‌شده توسط امکانات دیجیتالی، خود را به همان اندازه به مجموعه متصل می‌کنند که سرشار از موج جدیدی از خودنمایی است. بشر معاصر با ورود به دنیای مجازی و ارائه‌ی تصویری که کاملاً مصنوعی و تخیلی نیست، قصد برقراری یک رابطه‌ی اجتماعی گسترده‌تر را دارد ولی تلویحاً فضایی تصنعی را سامان می‌دهد که نیاز به یک رابطه‌ی واقعی و فیزیکی را هر لحظه کمتر می‌کند.

به نظر جیم کاسپر، آنچه برای آثار خانم ویی اسپیرز موفقیت خلاقانه ایجاد می‌کند این است که به نگاه جوانانی با زیبایی جاودانه، هاله‌ایی متناقض از غم و غرور، شورش و تسلیم، جدایی و پیوند، و نگرانی و امید ‌بخشیده است. این موجودات جاودانه فرشتگان بال و پر‌شکسته‌ایی تصویر می‌شوند که با چشمان باز و متحیر، به آینده‌ی نامطمئن خیره شده‌اند بی‌آنکه متوجه زیبایی متعالی اکنون خود باشند.