اولین جشنواره‌ی کتاب در کردستان ترکیه

ترجمه‌ی ونداد زمانی

نمایشگاه کتاب در استان کردنشین «‌دیار بکر»، واقع در شرق ترکیه، در مقایسه با جشنواره‌ی کتاب استانبول، به نسبت کوچک جلوه می‌کند، ولی تأثیر فرهنگی و معنوی نمادین آن، بسیار حایز اهمیت است.

نمایشگاه کتاب فوق، مجموعه‌ی متنوعی از ناشران ترکی و کردی را زیر یک سقف گرد هم آورده است. حادثه‌ی خجسته‌ای که شهر دیار بکر هم به‌لحاظ اقتصادی و هم به‌لحاظ فرهنگی سخت به آن احتیاج داشت.

به‌گفته‌ی آرارات سکاریان، دانشجوی ارمنی ساکن استانبول که بازدید‌کننده‌ی جشنواره‌ی کتاب و در ضمن جوان‌ترین کارمند انتشارات ارمنی «ارس» است: «تشنگی بی‌حد و حصری برای کشف شیوه‌های بهتر زندگی کردن و راه‌حل‌های جدید اجتماعی در نمایشگاه موج می‌زند.»

او می‌افزاید: «دوست آلمانی‌ام آن‌قدر این شهر را تبلیغ کرد که بالاخره راضی شدم تا برای اولین بار از این شهر بازدید کنم. باید صادقانه تأیید کنم که این شهر مرا مجذوب خود کرده است.

ما حدس زده بودیم که کتاب‌های نویسنده‌ی معروف ارمنی – مگردیک ماگوسیان – از استقبال خوبی برخوردار خواهد شد و تعداد زیادی از آثارش به فروش خواهد رفت، ولی توقع نداشتیم که ناچار شویم از همان روز‌های اول برای آوردن کتاب‌های بیش‌تر، سفارش محموله‌ی جدید کتاب را به دفتر مرکزی در استانبول ارسال کنیم.»

شگفت‌زدگی دانشجو و کارمند انتشاراتی فوق از سرزند‌گی شهر اصلاً منحصر به او نبود. دیار بکر، شهری است نادیده گرفته شده که حتی مردم ترکیه نیز به‌ندرت به خود زحمت می‌دهند تا به این شهر دورافتاده در انتهای جنوب شرقی کشور بروند. تصویر اولیه از منطقه‌ی کردنشین دیار بکر چندان خوشایند نیست و سرزمینی خشک و بی‌حاصل را در ذهن تداعی می‌کند که سرشار از بحران‌های سیاسی و عقب‌ماندگی اقتصادی است. اغلب مردم ترجیح می‌دهند که از این فضای اجتماعی دوری گزینند.

با همه‌ی این تفاصیل پیش‌داورانه، جشنواره‌ی کتاب دیار بکر برای اولین بار با انرژی تمام بر پا شده است و سالن بزرگ «تویاپ» که در طول سال مکانی برای عرضه‌ی ماشین‌آلات کشاورزی است، میزبان نزدیک به ١٣٠ دفتر انتشاراتی ترکیه بوده است.

علاوه بر حضور انتشاراتی‌های پر‌و‌پا قرص ترکیه که برای علاقه‌مندان کتاب، مجموعه‌ی متنوعی از آثار ادیبان مطرح کشور نظیر «اورهان پاموک» و «الیف شفق» را در کنار نویسندگان کلاسیک جهان مثل «کافکا» و «پائولو کوئیلو» تدارک می‌بینند، جشنواره‌ی دیار بکر میزبان انتشاراتی‌های مستقل با گرایش‌های رادیکال چپ و حتی مذهبی و از همه مهم‌تر کردی نیز بوده است.

طی یک هفته، نزدیک به صدهزارنفر از اهالی دیار بکر و مناطق اطراف از جشنواره‌ی کتاب‌های ترکی و کردی دیدن کردند و با اشتیاق کامل به خرید وسیع کتاب‌های ارائه‌شده همت گماشتند.

جشنواره‌ی کتاب دیار بکر، طبق روال نمایشگاه‌های کتاب در ترکیه، در درجه‌ی اول بهانه و فرصتی برای خرید و فروش مستقیم کتاب است.

انتشاراتی‌های ترکیه که در مقایسه با انتشاراتی‌های عظیم اروپایی از تنوع و تیراژ کم‌تری برخوردارند، می‌دانند که اغلب خریداران کتاب‌های آ‌نها قدرت خرید پایینی دارند. آنها از فرصت پیش‌آمده در جشنواره‌ها بیش‌ترین استفاده را می‌کنند و با تمهیداتی چون ارائه‌ی کتاب‌های تازه چاپ‌شده با نصف قیمت پشت جلد، بازدیدکنندگان جشنواره را به خرید هر چه بیش‌تر ترغیب می‌کنند.

بازدیدکنندگان معمولاً کیف‌های پلاستیکی تزیین‌شده با طرح جشنواره‌ی دیار بکر را پر از کتاب‌های مربوط به دستور زبان، آثار شاعران و گاه‌ رمان‌های مختلف می‌کنند. کتاب‌های شعر به‌خاطر سابقه‌ی دیرینه‌ی ادبیات شفاهی در منطقه از ارزش و احترام بالایی برخوردار هستند.

در این میان خرید کتاب‌های مربوط به تاریخ سیاسی و اجتماعی اروپا و حتی فلسفه نیز از رونق نسبی برخوردارهستند. دفاتر انتشاراتی، بر این واقعیت تاکید می‌ورزند که منطقه‌ی کردنشین دیار بکر نسبت به دیگر مناطق ترکیه، گرایش و علاقه‌ی فراگیری به کتاب‌هایی با مضمون سیاسی و اجتماعی دارند.

آقای «قاضی برتان»، مسئول یکی از صدها انتشارات کوچک متمرکز در استانبول می‌گوید: « خوانندگان کتاب‌ها در دیار بکر به‌شکل خارق‌العاده‌ای با علاقه‌مندان کتاب در استانبول تفاوت دارند. این‌جا مردم در جست‌وجوی کتاب‌هایی هستند که به راه‌حل‌های سیاسی و شیوه‌های جدید زندگی اشاره دارند. برای مثال کتاب‌های نویسنده‌ی معروف سویسی، پی.‌ام و اثر تازه‌اش بولو بولو که مُبلغ مدینه‌ی فاضله‌ی آنارشیستی است، با استقبال وسیع کتاب‌خوانان کرد روبه‌رو شده است.»

کارمند انتشاراتی مستقر در استانبول که کیوسکی را در جشنواره‌ی دیار بکر برای کتاب‌های شرکت خود تدارک دیده است می‌افزاید: «ناگفته نماند که ترکیه‌ برای زدودن محدودیت‌های ایجاد‌شده توسط کودتاهای نظامی دهه‌ی ۸۰ میلادی راهی طولانی و زمانی دراز را از سر گذرانده است. به همین دلیل شاهد اشتیاق فراوان برای دانستن و کشف راه‌ها و احتمالات جدید هستیم. شاید کتاب‌های سیاسی و مذهبی به این دلیل کنجکاوان و طرفداران بیش‌تری دارند که اجازه‌ی چاپ و عرضه نداشته‌اند.»

جمعیت زیادی از دختران باحجاب در اطراف میز نویسندگانی حلقه زده‌اند که برای امضای کتاب‌های‌شان آمده‌اند.
«اسکندر پالا»، استاد دانشگاه، متخصص ادبیات کلاسیک ترکیه و نویسنده‌ی داستان‌های پر رمز‌و‌راز عاشقانه‌ی اسلامی، بلندگوی احساسات نسل جوانی شده است که از بستر خانواده‌های مذهبی و محافظه‌کار برخاسته‌اند؛ نسلی جدید و مذهبی که برای اولین بار به‌شکلی آگاهانه به‌دنبال مسیر و طریقه‌ی جدیدی است که هم ریشه در سنت‌های مذهبی‌اش داشته باشد و هم با دستاوردهای مدرن دنیا عجین شده باشد.

انتشاراتی‌های کردی نظیر «اوستا»، «نوبهار» و «بلکی» که معمولاً توانایی رقابت و حتی حضور در جشنواره‌های کتاب در شهرهای بزرگ ترکیه را ندارند، از موقعیت ایجاد‌شده در جشنواره‌ی کتاب دیار بکر به‌خوبی استفاده کردند و به‌گونه‌ای آشکار در مرکز توجه و علاقه‌ی اکثریت بازدیدکنندگان منطقه‌ی کردنشین قرار گرفتند.

جمعیت بزرگ و متعجبی در کنار کیوسک فروشنده‌ی بلوزهای آستین‌کوتاه گرد آمده‌اند. آن‌ها با خرسندی تمام شاهد ابتکار فروشنده هستند که با طراحی بازی‌گوشانه‌ی بازی با کلمات کردی روی بلوزها، به تبلیغ هر چه بیش‌تر زبان کردی دامن زده است.

کمی دورتر روی پارچه‌ی بزرگی به زبان کردی نوشته شده است: «خواندن یعنی آینده». در گوشه‌ی دیگر سالن نمایشگاه، شهردار جوان دیار بکر در حال پخش مجانی کتاب‌های کردی در بین کودکان و نوجوانان است و هم‌زمان با آنها، انتشاراتی‌های ترکی مشغول بستن قرارداد ترجمه و برگردان کتاب‌های کردی با همکاران کرد خود هستند.
به‌نظر می‌رسد جشنواره‌ی کتاب دیار بکر با وجود جوانی و در نخستین مرحله‌ی برپایی، چیزی کم از دیگر نمایشگا‌های کتاب در سراسر جهان ندارد.

منبع:
Sonja Galler, Catching up on the Cultural Front, Qantara.de 2010, Translated from the German by John Bergeron