حاشیه‌های نمایشگاه کتاب تهران

امیر رسولی
تحریریه‌ی فرهنگ، رادیو زمانه

بیست و سومین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران که پانردهم اردیبهشت گشایش یافت و تا بیست و پنجم اردیبهشت ماه در شبستان عمومی مصلی تهران به کار خود ادامه می‌دهد، تاکنون حاشیه‌هایی هم داشته است. این حاشیه‌ها را می‌توان در یک کلمه خلاصه کرد: سال ۱۳۸۴

به برخی از ناشران تذکر داده‌اند که کتاب‌هایی را که پیش از سال ۸۴ منتشر کرده‌ و به چاپ دوم نرسیده‌اند در نمایشگاه عرضه نکنند. بسیاری از غرفه‌داران که از این قرارداد بی‌خبر بوده‌اند با تذکر مسئولان نمایشگاه مواجه شده‌اند. در همان حال برخی از ناشران کتاب‌هایی را عرضه کرده‌اند که پیش از سال ۸۴ منتشر شده و به چاپ دوم نرسیده و با این حال به آنها تذکر نداده‌اند.

خبرگزاری ايلنا گزارش می‌دهد: «درحالی‌كه براساس ابلاغيه‌ی معاونت امور فرهنگی و قوانين نمايشگاه بيست و سوم كتاب تهران، انتشاراتی‌ها و ناشران حاضر در نمايشگاه نمی‌توانند آثار خود را كه در قبل از سال ۸۴ منتشر كرده‌اند، در اين نمايشگاه عرضه كنند، اما انتشارات كيهان؛ كتاب‌هايی را در نمايشگاه عرضه می‌كند كه نه تنها مربوط به قبل از سال ۸۴ است بلكه تعدادی از آنها قبل از سال ۸۰ و حتی در دوره‌ی اصلاحات منتشر شده است و البته ازسوی مسئولان هيچ تذكر و نظارتی درباره‌ی اين كتاب‌ها صورت نگرفته است»

انتشارات کیهان برای مثال كتاب «مؤلفه‌های تاریخی مدنیت ولایی» را كه در سال ۷۹ توسط انتشارات كیهان منتشر شده است و هم‌چنین كتاب «بازی ترور» را كه تحلیلی مستند پیرامون ترور سعید حجاریان است و در آذرماه ۸۲ منتشر شده، در نمایشگاه کتاب عرضه کرده و هیچ‌گونه تذکری دریافت نکرده است.

در همان حال انتشارات نیلوفر کتاب‌های هوشنگ گلشیری را پس از سال ۸۴ منتشر کرده، ولی مسئولان نمایشگاه به این انتشاراتی معتبر اجازه ندادند آثار گلشیری را در نمایشگاه کتاب عرضه کند.

انتشارات نیلوفر کتاب‌های «باغ در باغ»، «در ستایش شعر سکوت» و «نیمه تاریک ماه» از هوشنگ گلشیری را منتشر کرده بود. اما نتوانست هیچیک از این آثار را در نمایشگاه به علاقمندان به آثار این نویسنده عرضه کند.
«در ستایش شعر سکوت» جستاری است بلند در تببین زیباشناسی نوعی شعر، و «باغ در باغ» گزیده‌ای از مقالات و گفته‌های هوشنگ گلشیری است که او پیش از مرگ گرد آورده و به انتشارات نیلوفر سپرده بود که در کتابی منتشر کند. «نیمه تاریک ماه» مجموعه‌ای از برخی داستان‌های کوتاه گلشیری است که در زمان انتشار می‌توانست مجوز نشر دریافت کند.

از هوشنگ گلشیری رمان «جن‌نامه» و «در ولایت هوا» و مجموعه داستان «پنج گنج» سال‌ها پیش در خارج از ایران منتشر شده و در ایران هرگز مجوز انتشار نگرفته است.

«جن‌نامه» مهم‌ترین رمان این نویسنده است که در سال ۱۳۷۶ توسط نشر باران در سوئد منتشر شد. در این اثر گلشیری به دوران کودکی‌اش در آبادان می‌پردازد و سپس تلاش می‌کند اصفهان را در گستره‌ی آداب‌ها و سنت‌ها بازآفریند. جن‌نامه همچنین داستانی است درباره‌ی نوشتن و نوشتار، درباره‌ی انسان‌های سحرزده که با ثبت لحظه‌های زندگی‌شان می‌خواهند نشانی از خود باقی بگذارند.

همچنین عرضه مجموعه اشعار فروغ فرخزاد نیز در نمایشگاه كتاب ممنوع شده است. مدیر غرفه نشر قطره در نمایشگاه كتاب تهران اعلام كرد که به نشر قطره اجازه‌ نداده‌اند آثار محمود دولت‌آبادی را در نمایشگاه کتاب تهران عرضه کند.

نشر قطره برخی از آثار محمود دولت آبادی را در سال ۸۴ منتشر کرده است. زوال کلنل، رمان اخیر این نویسنده برای نخستین بار به ترجمه‌ی بهمن نیرومند در آلمان منتشر شد.

محمود دولت‌آبادی که مطبوعات آلمان از او به عنوان مهم‌ترین نویسنده‌ی ایران یاد کردند، اعلام کرد که این رمان پس از دو سال که از ارسال آن به وزارت ارشاد می‌گذرد، اصلاحیه‌ی تازه‌ای خورد. در مرحله‌ی نخست ۴۳ اصلاحیه به این رمان تعلق گرفت و اکنون ۲۱ اصلاحیه‌ی تازه نیز به آن تعلق گرفته است. محمود دولت‌آبادی اظهار امیدواری کرده که وزارت ارشاد اجازه دهد «اسکلتی از این کتاب» منتشر شود.

آندرآس فنی‌زاده، (Andereas fanizadeh) منتقد روزنامه تاگس سایتونگ [زوال] کلنل را یک اثر درخشان در ادبیات معاصر ایران خوانده است. این منتقد اعتقاد دارد که خواندن [زوال] کلنل ساده نیست، با این حال این کتاب یک سند تاریخی و اجتماعی از سال‌های اول انقلاب اسلامی است.

به نظر او دولت‌آبادی در این اثر موفق شده است بدبختی‌های قهرمانانش را با مصائب و حوادث دردناک تاریخی پیوند بزند. شخصیت‌های داستان ویران شده‌اند، آرزوهاشان را از دست داده‌اند و کرامت انسانی‌شان از بین رفته است. منتقد به این نکته اشاره می‌کند که در [زوال] کلنل کمونیست‌ها، اسلامگرایان، طرفداران شاه، و پاسداران انقلاب با هم درگیر می‌شوند و نویسنده در این میان تلاش می‌کند جانب انسان‌دوستی را بگیرد.

در کتابی به نام «جای پای گردباد» که توسط گروهی از نویسندگان ناشناس نوشته شده و مؤسسه‌ی فرهنگی «قدر ولایت» آن را در فروردین ماه امسال منتشر کرده، نویسندگانی مانند صادق هدایت، صادق چوبک، محمد علی جمالزاده، بزرگ علوی، غلامحسین ساعدی، محمود دولت آبادی و هوشنگ گلشیری اخلاق‌ستیز و وابسته به بیگانه خوانده شده‌اند که [به تعبیر نویسندگان گمنام این کتاب] می‌خواهند: «ریشه‌های عمیق، پرجاذبه و پر بار دین و اخلاق انسانی مذهب را خشک کنند.» در این کتاب «منش» مهم‌ترین نویسندگان ایران را کثیف و نیت آنان را پلید خوانده‌اند و آنها را مسئول عقب‌ماندگی ایران دانسته‌اند.

کتاب‌های برخی از شاعران و نویسندگان جوان و متفاوت نیز از نمایشگاه کتاب تهران جمع‌آوری شده است. حتی در یک مورد جواز نشر «سخن‌گستر» را هم که اشعار متفاوتی از شاعران جوان منتشر می‌کرد لغو کرده‌اند.
علاوه بر این در همان نخستین روزهای آغاز به کار نمایشگاه، کتاب‌های حسین‌علی منتظری و یوسف صانعی برچیده شدند. همچنین مسئولان وزارت ارشاد از حضور انتشارات «محمد بهشتی» نیز خودداری کردند. کتاب‌های درباره‌ی ذن، بهائیت و بابیت نیز از نمایشگاه جمع‌آوری شدند.