نوبت عاشقی وبلاگ‌نویسان

امیر رسولی
تحریریه‌ی فرهنگ رادیو زمانه

سید رضا شکراللهی، ویراستار کتاب‌های ادبی و وبلاگ‌نویس در یک فراخوان غافلگیرکننده از وبلاگ‌نویسان فارسی‌زبان خواست که محبوب‌ترین کتاب داستانی خود را اعلام کنند.

نویسنده‌ی وبلاگ پرببینده‌ی «خوابگرد» که از چندی پیش فیلتر شده، این حرکت فرهنگی را فراتر از یک مسابقه‌ی ادبی در شبکه‌ی اینترنت خواند و آن را گونه‌ای همگرایی و گفت و گو در فضای وب نامید.

مبنای این فراخوان مشارکت گسترده‌ی وبلاگ‌نویسان در یافتن کتاب‌های داستانی است که در نزد خوانندگان «محبوب‌تر» و «خوش‌اقبال‌تر» بوده‌اند. اگر جوایز ادبی با این قصد به وجود آمده اند که بر ارزش‌های یک اثر ادبی صحه بگذارند، فراخوان «محبوب‌ترین کتاب داستانی» به اقبال مخاطبان از یک اثر نظر دارد.

با توجه به این نکته که در بیست سال گذشته میانگین تیراژ کتاب‌های ادبی از پنج هزار نسخه در چاپ اول به هزار و صد نسخه کاهش پیدا کرده، اقدام وبلاگ خوابگرد می‌تواند به فرهنگ کتابخوانی در جامعه یاری رساند.

نویسنده‌ی وبلاگ خوابگرد می‌نویسد: «در زمانه‌ای که راه انتشار ادبیات مستقل و خصوصاً جوایز دولتی چنین سنگلاخ شده، معتقدم این برنامه قدقامتی است بلند برای نماز ایستادگی.»

پایان این برنامه‌ی فرهنگی با سالگرد ۲۲ خرداد که یک واقعه‌ی سیاسی است مصادف خواهد بود.

سید رضا شکراللهی می‌نویسد: «تلاش من این است که تا پیش از ۲۲ خرداد، این برنامه پایان بگیرد و نتایج اعلام شود. قرار است ما در کنار زنده نگه داشتن اعتراض‌مان به وضع موجود سبز بودن را با هم زندگی کنیم.»

نه تنها جوایز ادبی به عنوان نهادهای مستقل در سال گذشته با محدودیت‌های بسیار روبرو بودند، بلکه حتی بسیاری از مطبوعات اصلاح‌طلب نیز در سال گذشته، پس از انتخابات دور دهم و اعتراض‌های مردمی توقیف شدند و در مجموع فضای مطبوعات ایران بسته‌تر شده است.

صفحه‌ی فرهنگی روزنامه‌ی پرخواننده‌ی اعتماد یک پایگاه خبررسانی فرهنگی نسبتاً مستقل به شمار می‌آمد و با معرفی کتاب و مصاحبه با نویسندگان به شناسانده شدن کتاب در جامعه یاری می‌رساند. انتشار روزنامه‌ اعتماد از ده اسفند ۱۳۸۸ متوقف شده است.

آیین شرکت در برنامه‌ی «محبوب‌ترین کتاب داستانی سال» ساده است: هر وبلاگ‌نویس می‌تواند از میان آثاری که در سال ۱۳۸۷ منتشر شده‌، سه کتاب را در وبلاگ خود به عنوان کتاب مورد علاقه‌اش انتخاب کند و انتخابش را حداکثر تا تاریخ پنجم خرداد ماه ۱۳۸۹ به سید رضا شکراللهی اعلام کند. کتاب یکم سه امتیاز، کتاب دوم، دو امتیاز و کتاب سوم یک امتیاز خواهد گرفت و از جمع این امتیازها، کتاب محبوب‌ وبلاگ‌نویسان انتخاب خواهد شد.

این حرکت بی‌تردید یک حرکت فرهنگی و مردمی است. با توجه به آن که قشر کتابخوان در ایران به وبلاگ‌نویسی هم علاقه دارند، می‌توان به حدس و گمان چنین در نظر گرفت که نتیجه‌ی این فراخوان شاخص نسبتاً معتبری برای محبوبیت یک کتاب در نزد قشر کتابخوان جامعه باشد.

بالا رفتن سطح آموزش همگانی در جامعه و گسترش رسانه‌های جدید مانند وبلاگ‌ها باعث شده که کتاب از حلقه‌ی سربسته‌ی روشنفکران و نویسندگان بیرون بیاید. اکنون فقط این منتقدان و صاحب‌نظران نیستند که می‌توانند ارزش ادبی یک اثر را تشخیص دهند. خوانندگان هم در این امر بی‌تردید مشارکت تعیین‌کننده دارند. موفقیت خوابگرد در به انجام رساندن این حرکت فرهنگی می‌تواند چند و چون مشارکت خوانندگان در داوری ادبی را نمایان سازد. در هر حال واقعیت این است که این حرکت در جامعه‌ی کتابخوان ایران تازگی دارد.

آسیه امینی، شاعر و روزنامه‌نگار که چندی پیش از ایران خارج شد، در وبلاگش «وارش» از دعوت سید رضا شکراللهی استقبال می‌کند و پیشنهاد می‌دهد که در این فراخوان کتاب‌هایی که در خارج از ایران منتشر شده‌اند شرکت داده شود. آسیه امینی می‌نویسد: «وقتی چند سال پیش برای اولین بار به اروپا آمدم، یکی از چیزهایی که مرا ذوق‌زده کرد، نفس کشیدن در فضای بی‌سانسور ادبیات مهاجرت بود.»

نویسنده‌ی وبلاگ وارش پیشنهاد می‌دهد که وبلاگ‌نویسان مهاجر در یک حرکت موازی بهترین کتاب‌های داستانی که در خارج از کشور منتشر شده را معرفی کنند. او می‌افزاید: «امیدوارم این [حرکت] قدم کوچکی باشد(...) در حمایت از نویسندگان کشورمان، آزادی بیان و نفی سانسور.»

نسیم فکرت، فعال سیاسی و اجتماعی افغان در «یادداشت‌هایی از کابل» از این حرکت استقبال کرده و از هم‌وطنان افغانش خواسته که با شرکت در این حرکت و معرفی آثار داستانی محبوب‌شان به آثار نویسندگان هموطن و هم‌زبان‌شان ارج بگذارند.

نسیم فکرت که در سال ۲۰۰۸ جایزه‌ی آزادی بیان ِ گزارشگران بدون مرز فرانسه و در همان سال جایزه‌ی آزادی بیان سازمان امنیت خبرنگاران و اطلاع‌رسانی در ایتالیا را از آن خود کرده است، می‌نویسد: وبلاگ‌نویسان افغان، هر چند در «وضعیت نازایی و بی‌حاصلی فرهنگی» به سر می‌برند، اما در مجموع کتاب‌دوست‌اند.

نویسنده‌ی «یادداشت‌هایی از کابل» از افزایش تعداد کتاب‌های داستانی چاپ اول در افغانستان خبر می‌دهد و اظهار امیدواری می‌کند که وبلاگ‌نویسان افغان در این حرکت فرهنگی فعالانه شرکت کنند.

چنین حرکت‌های خودانگیخته‌ی مردمی می‌تواند فضای فرهنگی کشور را تا حدی متحول کند و از سلطه‌ی حاکمیت بر کتاب بکاهد، اما با این حال نمی‌تواند تنها مرجع مطمئن برای شناخت ارزش‌های ادبی یک اثر باشد. شاید به همین دلیل سید رضا شکراللهی فهرستی از برگزیدگان آثار برتر جوایز ادبی سال ۱۳۸۷ را در خوابگرد منتشر کرده است.

گفتنی است که در سال گذشته نویسندگانی مانند شهریار مندنی‌پور با رمان «سانسور یک داستان عاشقانه‌ی ایرانی»، امیر حسن چهل‌تن با رمان «تهران خیابان انقلاب» و محمود دولت‌آبادی که مطبوعات آلمانی زبان او را مهم‌ترین نویسنده‌ی ایران خوانده بودند با رمان «زوال کلنل» ترجیح دادند آثارشان را در خارج از ایران منتشر کنند.

رمان‌های «جن‌نامه» و «در ولایت هوا» نوشته‌ی هوشنگ گلشیری ده سال پس از درگذشت این نویسنده هنوز در ایران مجوز انتشار دریاف نکرده است.

«روزگار دوزخی ایاز» نوشته‌ی دکتر رضا براهنی نیز برای نخستین بار به زبان فرانسه منتشر شد.

رمان سالمرگی نوشته دکتر اصغر الهی که از سوی بنیاد گلشیری برنده‌ی بهترین رمان سال ۱۳۸۵ اعلام شده بود، مجوز چاپ دوم دریافت نکرد.

سید رضا شکراللهی از وبلاگ‌نویسان تقاضا کرده که «با بازنشر فراخوان «محبوب‌ترین کتاب داستانی سال» یا درج لوگوی این فراخوان در وبلاگ‌هایشان «دست خوابگرد فیلترشده» را بگیرند تا دیگران هم به مشارکت در این مسابقه‌ی ساده اما اثرگذار فراخوانده شوند.

این برنامه جایزه‌ی خاصی برای برگزیدگان نهایی در نظر نگرفته است. سید رضا شکراللهی می‌نویسد: «در اوضاع کنونی، بهترین جایزه برای نویسندگان آثار برگزیده نفس مشارکت وبلاگ‌نویسان و اعلام نظرشان است.»