May 2010

مانیفست خنده

حسین نوش آذر: ظاهراً هر چه حکومتی اخموتر و بداخلاق‌تر و دروغگوتر باشد، جوک‌هایی که مردم خوش‌ذوق درباره‌ی آن حکومت و حاکمانش می‌سازند، گزنده‌تر و خنده‌دارتر است. بن لویس، نویسنده و فیلمساز به تازگی درباره‌ی جوک‌هایی که برای کمونیست‌ها ساخته‌ بودند تحقیق ارجمندی منتشر کرده. این کتاب «مانیفست خنده» نام دارد. موضوع برنامه‌ی رادیویی این هفته‌ی خاک، جوک‌های سیاسی و معرفی مانیفست خنده، نوشته‌ی بن لویس است.

مضمون تازه در راه‌های خوفناک

سهراب رحیمی: رازوارگی، پیچیده بودن و خیالی نوشتن، از عناصر شعر است، اما اگر پیچش‌های ذهن شاعرانه و خیال شاعر را بتوانی به زبانی دور از اضافه و تعارف، مطرح کنی، آن گاه است که از دروازه‌های شعر می‌توانی بگذری و پا بگذاری در جهانی که جز صدای عطسه‌های روح و آوازهای دریامردان و پریان دوردست خیال و خواب نتوانیم شنید. در چنین جهانی‌ست که هر اسمی روی نوع شعر خود بگذاریم مجازیم؛ به شرطی که آن را تبدیل به ایدئولوژی و سبک و مکتب نکنیم.

سایه‌های پچپچه و لولوی تاریك ِ ترس

شاهرخ تندرو صالح: چسلاو میلوش، شاعر، داستان‌نویس و منتقد لهستانی‌تبار در سی‌ام ژوئن ۱۹۱۱ در لیتوانی به‌دنیا آمد. نود و سه سال عمر از خدا گرفت و در تابستان ۲۰۰۴ در شهر کراکو جان به جان آفرین تسلیم نمود. میلوش سی و هشت سال در تبعید و دربدری به‌سر برد و سرانجام، در سال ۱۹۸۹، ۹ سال بعد از گرفتن نوبل ادبی به وطن داشته نداشته‌اش برگشت. او هرگز نوشتن به زبان مادری‌اش را رها نكرد.

مانیفست جمهوری خودبنیاد شرنگستان

کتاب وحشی، دفتری در شعر، اثر حسین شرنگ کتاب ویژه‌ای است. این کتاب که می‌توانیم مانیفست جمهوری خودبنیاد «شرنگستان» بنامیم، از «عشق به بدویت» که از مهم‌ترین گفتمان‌های نظریه‌ی تعالی به شمار می‌آید نشان دارد. اشعار این کتاب معطوف به انسان و حیوان است و حسین شرنگ به گونه‌ای این کتاب را می‌نویسد که انگار پیش از او هیچکس شعر نگفته است. با حسین شرنگ، از شاعران نام‌آشنای تبعیدی گفت‌وگویی کرده‌ایم که می‌خوانید.

باغ‌وحشی که شرنگ سروده است

شعر شرنگ گاهی از آغازهای تازه، گاه از طنز، و گاه از تصاویر سوررئالیستی و فرهنگ پاپ نشان دارد و در هر حال از تعریف‌پذیری تن می‌زند. شعر او یک باغ وحش به تمام معناست. موضوع برنامه‌ی رادیویی این هفته‌ی خاک «جمهوری وحشی شرنگستان» مجموعه‌ای از سروده‌های حسین شرنگ است و به شعرخوانی اختصاص دارد. در نوبتی دیگر مشروح گفت و گوی دفتر «خاک» با حسین شرنگ در همین صفحات منتشر خواهد شد.

یادداشت‌های شخصی درباره‌ی یک سرباز پیاده‌نظام

سلینجر؛ ترجمه فرزاد باقرزاده: کت و شلوار گاباردین بر تن، وارد اتاق کارم شد. چند سال مسن‌تر از زمانی بود - چهل سالگی؟ - که مردان آمریکایی رو می‌کنند به همسرشان و می‌گویند قرار است هفته‌ای دو بار به باشگاه ورزشی بروند و همسرشان پاسخ می‌دهد: «خیلی خوبه عزیزم. حالا می‌شه لطفاً سیگارت رو توی زیرسیگاری نگه داری؟ واسه همین کاره». دگمه کتش باز بود و شکم آبجوخوریِ ورزیده‌اش توی چشم می‌زد. یقه پیراهنش خیس عرق بود. به نفس زدن افتاده بود.

سانسور یک داستان عاشقانه‌ی ایرانی

شهریار مندنی‌پور، متولد ۱۳۳۵ در شیراز از نویسندگان مطرح ایران است. هر اثری که تاکنون از مندنی‌پور منتشر شده، از برخی لحاظ، در زمان خودش یک حادثه‌ی ادبی بوده است. نخستین مجموعه داستانش، «سایه‌های غار» را در سال ۱۳۶۸ منتشر کرد. وی در حال حاضر به عنوان نویسنده‌ی مهمان در دانشگاه هاروارد تدریس می‌کند. امروز برای نخستین بار در یک رسانه‌ی فارسی‌زبان فصلی از «سانسور یک داستان عاشقانه» در دفتر «خاک» منتشر می‌شود.

ادبیات ایران با همه‌ی زخم‌هایش هنوز زنده است

شهریار مندنی‌پور، متولد ۱۳۳۵ در شیراز از نویسندگان مطرح ایران است. هر اثری که تاکنون از مندنی‌پور منتشر شده، از برخی لحاظ، در زمان خودش یک حادثه‌ی ادبی بوده است. سال گذشته مهم‌ترین رمان او «سانسور یک داستان عاشقانه‌ی ایرانی» در نیویورک با ترجمه‌ی سارا خلیلی منتشر شد. دفتر خاک با شهریار مندنی‌پور درباره‌ی این رمان و داستان کوتاهی از همین نویسنده که با نام «نگو کثافت بنویس» در نشریه‌ی باران منتشر شده بود مصاحبه‌ای ادبی کرده است.

ایرانی‌ترین شاعر ایرانی

پاره‌ای از داستان رستم و سهراب از شاهنامه‌ی فردوسی را با صدای بهمن فرسی، نویسنده، نمایشنامه‌نویس و شاعر و بازیگر پیشکوست شنیدیم. شنبه پانزدهم ماه می، بیست و پنجم اردیبهشت ماه را در تقویم ایرانی روز بزرگداشت فردوسی و روز خانواده خوانده‌اند. به این مناسبت، برنامه‌ی رادیویی این هفته‌ی خاک به فردوسی اختصاص دارد.

از آه کشیدن تا نفس کشیدن

مجید محیط ۱۷ سال پیش به عنوان پناهجوی سیاسی وارد آلمان شد و در شهر کوچکی به نام «وختا» زندگی کرد. آقای محیط در ایران مدیریت انتشارات «محیط» را که از آن پدرش بود به عهده داشت. «صد سال تنهایی» اثر گابریل گارسیا مارکز را برای نخستین بار در ایران انتشارات محیط منتشر کرد، اما مجوز پخش نگرفت و خمیر شد. گفت‌وگوی دفتر «خاک» با آقای محیط، بنیان‌گذار و مدیر انتشارات سوژه را بخوانید.

ادبیات و سیاست

حسین نوش‌آذر: در یک تحلیل کلی می‌توانیم ادعا کنیم که پس از انقلاب ادبیات خلاق ما از نظر محتوا، از سیاست دور شده است. با وجود آنکه ادبیات به اصطلاح مستقل در مقایسه با آثاری که پیش از انقلاب سراغ داریم، سیاست‌گریز است، اما با این حال همچنان در دستور کار ممیزی قرار دارد. آیا ادبیات می‌تواند سیاسی باشد؟ رابطه‌ی ادبیات با سیاست چیست؟موضوع برنامه‌ی رادیویی این هفته‌ی دفتر «خاک» ادبیات و سیاست است.

دارم می‌آم!

گیتی میرزانیا: من تب دارم. تب داشتم. نگاهم ناگهان به کیفم افتاد که آماده‌ی رفتن، روی دوشم آویزان بود. هیجان داشتم. به سوی دریچه رفتم و پرده را کنار زدم. آسمان باز، هوای آفتابی، جیک جیک پرنده‌ها، دریچه را باز کردم. فراموشی و گنگی عجیبی داشتم ولی شاد و سبکبال بودم. به ساعت نگاه کردم. ده و نیم صبح را را نشان می‌داد. به طرف در آپارتمانم رفتم. در را که باز کردم، پیش آمد و بدون سلام لب بر لبم گذاشت و با فشار بوسه‌اش به داخل خانه رانده شدم.

تا به کجا رسد و کجا پناه آرد

فرهنگ کسرایی که از سال ١٣٥٨ در تبعید در آلمان زندگی می‌کند، مدت‌ها پیش، در همان آغاز دفتر «خاک» در نامه‌ای به ما نوشته بود: «من تمام آنچه که می‌نویسم یا داستان اند یا پاره‌داستان، اما هر چه هستند «شعر» نیستند. خواهش‌ام این است که اگر تصمیم گرفتید از این نوشته‌ها بهره‌ای ببرید، از آنها به نام «شعر» یاد نکنید. آن زمان از فرهنگ کسرایی، پاره‌داستانی شعرگونه در دفتر خاک منتشر کرده بودیم. اینک داستان شعرگونه‌‌ی دیگری از این نویسنده، شاعر و بازیگر در دفتر خاک منتشر می‌شود

شعرهایی شخصی‌تر از ریش‌تراش و چرک‌تر از جمهوری

سهراب رحیمی: هر معلولی نیاز به علت دارد. این از مسلمات فلسفه وعلم کلام است. شعر هم موجودی است مانند سایر پدیده‌ها. روزی «نبوده»، «بود» شده؛ از عدم پا به وجود گذاشته و لباس هستی پوشیده. حال می‌پرسیم فاعل شعر کیست؟ شعر دو فاعل دارد: فاعل اولیه و فاعل ثانویه. فاعل اولیه‌ی شعر، مخلوقی است به نام انسان. فاعل ثانویه‌ی شعر هم کلمه است. این مقدمه را گفتم تا برسم به شعر پویا عزیزی که می‌تواند از امیدهای آینده‌ی شعر ایران باشد.

پنج روز عید خون

حسین نوش‌آذر: سازمان گزارشگران بدون مرز چندی پیش اعلام کرد پس از آغاز اعتراض‌ها به نتیجه‌ی انتخابات ریاست جمهوری ۲۲ خرداد بیش از ۱۰۰ روزنامه‌نگار بازداشت و بیش از ۵۰ روزنامه‌نگار وادار به ترک ایران شدند. تنها پس از انتخابات دوازده نشریه در ایران توقیف شد. سازمان ملل چهاردهم اردیبهشت ماه را روز جهانی آزادی مطبوعات نامیده است. برنامه‌ی رادیویی امروز خاک به روز جهانی آزادی مطبوعات اختصاص دارد.

گهواره‌تر از ابر

سهند آقایی نخستین اشعارش را در ماهنامه‌ی کارنامه انتشار داد. نخستین دفتر شعرش را نشر ثالث سه سال پیش با نام «شبان سرزمین‌های زخم» در تهران منتشر کرد. این کتاب چندان مورد توجه قرار نگرفت. اما دفتر شعری که سهند آقایی اخیراً با نام «عبدالقادری از جنگل آمده بود» انتشار داده، مورد توجه بسیاری از علاقمندان شعر و اهل ادبیات قرار گرفته است. گفت‌وگویی را که محمد بخشنده (چکاد) با این شاعر انجام داده است، بخوانید.