نقش دانشجویان در روند انتخابات

مریم محمدی

در جریان حوادث و ناآرامی‏های اخیر در ایران، بیشترین آسیب‏های انسانی متعلق به طیف جوان جامعه بود. آسیب‏هایی که منجر به زخمی، کشته، ناپدید و زندانی شدن عده‌ی زیادی که بخش قابل توجهی از آنان نیز دانشجو بوده‏اند، شد.

در گفت ‏و گویی با مهدی عربشاهی، دبیر تشکیلات انجمن‏های اسلامی دانشجویان (تحکیم وحدت)، به بررسی نقش دانشجویان در روند انتخابات، حوادث بعد از آن و چشم‏اندازهای آتی حضور جنبش دانشجویی، به ویژه، پس از بازگشایی دانشگاه‏ها می‏پردازم.

آقای عربشاهی، حمله به کوی دانشگاه در جریان حوادث اخیر، بلافاصله وقایع سال ۷۸ و حمله به کوی دانشگاه تهران را به خاطر می‏آورد. از نظر شما این دو حادثه تا چه حد به لحاظ سیاسی، امکانات جنبش دانشجویی و یا احیاناً، آسیب‏های وارد شده، قابل مقایسه هستند؟

آن‏چه در سال جاری و بعد از انتخابات اتفاق افتاد و شاهد بودیم که دو سه شب پیاپی به کوی دانشگاه حمله شد، از نظر شدت، قطعاً و یقیناً از حادثه‏ی ده سال پیش بزرگ‏تر بوده‌است. روایت‏هایی که از دوستانی که آن شب‏ها آن‏جا حضور داشتند شنیده‌ایم، تعداد کسانی که بازداشت شده‌اند، کسانی که هنوز اطلاعی از سرنوشت آنان در دست نیست و مسائلی از این دست، نشان می‏دهد که این واقعه خیلی بزرگ‏تر از فاجعه‏ی کوی دانشگاه در ده سال پیش بوده‌است.

برخورد امسال نیروهای انتظامی و لباس شخصی‏ها می‏توان گفت به نوعی پیش‏گیرانه هم بود. یعنی قبل از این که اعتراض خیلی روشنی در فضای خواب‌‏گاه صورت بگیرد، خودشان پیشاپیش حدس زده بودند که ممکن است چنین اتفاقی بیفتد. با این فرض وارد شدند و آن حادثه را آفریدند.

اما به وجود این بزرگی، فکر نمی‏کنید انعکاس مساله به بزرگی سال هفتاد و هشت نبود؟

این که چرا خیلی مثل حادثه‏ی ده سال پیش پررنگ نشد، یک دلیلش این بود که بعد از آن، اعتراضات خیابانی ادامه پیدا کرد و ما شاهد شهادت عده‏ی زیادی از هم‏وطنانمان در آن اعتراضات بودیم. از سوی دیگر،حادثه‌ی ده سال پیش، یک تک حادثه بود. این‏ بار مجموعه‏ای از حوادث و بحران‏ها پشت سرهم آمدند و آنقدر به دنبال هم تکرار شدند که هیچ‏ کدام به تنهایی نمی‏تواند خیلی پررنگ شود.

از طرف دیگر، ده سال پیش شرایط طوری بود که دانشجویان با وجود همه‏ی بی‏پناهی‏‏هایی که داشتند، باز دست کم دولت، دولت اصلاحات بود و ‏حداقل‏‏اش این بود که رئیس دانشگاه تهران، وزیر علوم، مسئولین خواب‏گاه‏ها و هم‏چنین مسئولین وزارت کشور، خود پی‏گیر حادثه شدند. اما این‏بار، خود وزارت کشور جایی بوده که خیلی از دانشجویان را بعد از حمله، دستگیر و در زیرزمین این وزارت‏خانه زندانی کرده‏اند. برخوردهایی هم که در آن‏جا با آنان شده را شاید بشود با برخوردهای زندان گوانتانومو مقایسه کرد.

به نظر شما، آسیبی که به دانشجویان و جنبش دانشجویی وارد شده، بزرگ‏تر از سال هفتاد و هشت است؟

بله، از نظر حجم آسیب‏هایی که داشته بزرگ‏تر بوده‌است. ولی فکر می‏کنم تاثیر روانی سال هفتاد و هشت را نخواهد داشت. این اتفاق در سال هفتاد و هشت، به جامعه‏ی دانشگاهی خیلی شوک وارد کرد و می‏توان گفت روند پرشور جنبش دانشجویی آن سال‏ها را مقداری متوقف کرد و از ابعاد آن کاست.

اما الآن، این اتفاق نمی‏افتد. به این دلیل که جنبش دمکراسی‌خواهی نه فقط در درون دانشگاه‏ها که در کل جامعه در جریان است. تعداد زیادی از مردم که قبلاً تمایلی نداشتند مسائل سیاسی اجتماعی را پی‌گیری کنند، امروز خیلی مجدانه پی‏گیر این مسائل هستند و با وجود هزینه‏هایی که در سطح جامعه‏ داده شده، هم‏چنان سکوت نکرده‏اند. در هر صورت فکر می‏کنم، از نظر روانی، شوک سال هفتاد و هشت را برای دانشگاه نخواهد داشت.

فکر می‏کنید، در روند انتخابات این جنبش دانشجویی بود که در انتخابات شرکت کرد یا ما با کانون‏ها و نهادهای سیاسی دانشجویی مواجه بودیم؟

جنبش دانشجویی را به عنوان یک کلیت یکپارچه نمی‏شود در نظر گرفت. در درون این جنبش، جریان‏های مختلف دانشجویی و گرایش‌های فکری مختلفی وجود دارد. ولی شور و حالی در دانشگاه‏ها به وجود آمد و خواست عمومی‏ای را که در دانشگاه‏ها برای نفی آقای احمدی‏نژاد [بیشتر به سمت آقای موسوی] وجود داشت می‏شد مشاهده کرد. تقریباً، اکثر گروه‏های فعال در دانشگاه هم تمایل‏شان به شرکت در انتخابات و تغییر وضع موجود بود.

در جریان مبارزات انتخاباتی، به نظر می‏آمد که آقای احمدی‏نژاد، به خصوص چند ماهه‏ی آخر، امیدش را از دانشگاه‏ قطع کرده بود و آن‏جا تلاش زیادی برای کسب آرا نمی‏کرد. آیا همین‏طور است؟

تحلیلی که آن زمان وجود داشت، همین بود که آقای احمدی‏نژاد از چند جا قطع امید کرده‌است که یکی شهرها‏ی بزرگ و دیگری هم دانشگاه‏ها است. جاهایی که به نوعی می‏شود گفت، آگاهی سیاسی مردم شاید بالاتر باشد و خواسته‏هایشان بیشتر سمت و سوی خواسته‏های دمکراسی‌خواهانه را دار‌است.

اما در یک نگاه واقع‏بینانه، آقای احمدی‏نژاد، حتما آرایی در دانشگاه دارد. پایگاه آقای احمدی‏نژاد در دانشگاه، چه کمیت یا چه کیفیتی دارد؟

یک پایگاه ده درصدی، به هرحال، در داخل دانشگاه‏ها هست. این پایگاه به وسیله‏ی راندهایی که در اختیار قرار می‏گیرد و امتیازات فوق‏العاده زیادی که برای بسیج دانشجویی یا تشکل‏های وابسته در داخل دانشگاه، در نظر گرفته شده، ایجاد شده.

مقداری از جامعه هم طبیعتاً همان دیدگاه‏ها و باورها را قبول دارند و یک جمعیت تقریباً ده درصدی،پایگاه خود حاکمیت و در ادامه حالا هم هسته‏ی سخت حاکمیت یعنی آقای احمدی‏نژاد است. اما این ده درصد، به دلیل حمایتی که از سوی حاکمیت می‏شود؛ ممکن است در رسانه‏های حکومتی صدایشان بلند باشد، اما در داخل دانشگاه‏ اقبال دیگری ندارند. یعنی جزیره‏های جدایی از بدنه‏ی دانشجویی هستند.

آیا آمار و ارقامی از آسیب‏هایی که در حوادث اخیر به دانشجویان وارد شده‌است، دارید؟

روزهای اول شبکه‏های ارتباطی قطع شد. خیلی از خطوط موبایل‏ها اختلال داشتند و اس‏ام اس که به طور کامل قطع بود. بسیاری از دانشجویان با کنسل شدن امتحانات دانشگاهی به شهرستان‏ها برگشتند و فعالان جنبش دانشجویی ممکن بود در برهه‏ای، زندگی مخفی داشته باشند. این‏ها روی هم‏رفته، عواملی هستند که اجازه نداده‏اند بتوانیم آمار دقیقی بگیریم.

هم‏چنین، دانشجویانی که شناخته شده نیستند، ممکن است بازداشت شده باشند و زندان هم رفته باشند ولی خبر آن هیچ‏جا به اسم، منتشر نشده باشد. بنابراین مطابق آمار تقریبی که داریم؛ بین فعالان دانشجویی بیش از صد مورد بازداشت داشتیم. در میان شهدایی هم که اسامی‏شان اعلام شده، چند دانشجو هستند. اما آمار دقیق‏تر را ماه مهر می‏توان بیرون کشید و اعلام کرد.

به نظر شما، بازگشایی دانشگاه‏ها و حضور دانشجویان، چه تاثیری در فضای سیاسی موجود خواهد داشت؟

شاید چون دانشگاه و جنبش دانشجویی در جریان دمکراسی‌خواهی پیشرو بوده‌ است؛ وقتی دانشگاه‏ها باز شوند؛ نیروی مضاعفی به جریان دمکراسی‌خواهی اضافه خواهد شد. ولی برخلاف تصوری که نیروهای امنیتی و اطلاعاتی داشتند، جنبشی که در جامعه شکل گرفته‌است، به هیچ وجه سازماندهی عمودی ندارد. این‏ها تصورشان این بوده که اگر در هر حوزه‏ای صد، صد و پنجاه نفر از فعالین آن حوزه بازداشت و تحت کنترل باشند، جنبش دیگر تعطیل خواهد شد.

ولی سازماندهی جنبش اعتراضی اخیر کاملأ خودجوش است. یک باره، همه‏ی مردم در اینترنت تصمیم می‏گیرند که مثلأ در فلان روز، فلان‏جا جمع شوند و این اتفاق هم می‏افتد. در صورتی که هیچ گروهی هم دعوت‌کننده نیست.

به این دلیل، در مهرماه هم دانشگاه‏ها می‏توانند فضای خوبی برای اعتراض داشته باشد. البته نقش تشکل‏ها مقداری کم‏رنگ‏تر شده، اما به مرور، هرچه در این حرکت جلو‏تر برویم، نقش تشکل‏ها پررنگ‏تر می‏شود.

چرا پررنگ‏تر می‏شود؟ بنا بر همان تجربه‏ای که اشاره کردید، یعنی استفاده‏ی مردم از رسانه‏های مجازی، به نظر می‏آید که نقش تشکل‏ها در حال تضعیف‌ شدن باشد. با توجه به این که این سؤال هم مطرح است که اساساً آیا ضرورتی دارد که سازماندهی اعتراضات مردم به دست تشکل‏ها سپرده شود؟ با توجه به این که فعالین این تشکل‏ها به هرحال بیشتر تحت کنترل قرار دارند؟

این موجی که بلند شده‌است، چه بخواهیم و چه نخواهیم، بعد از مدتی ته‏نشین می‏شود. بخشی از مردم ممکن است کم‏تحمل‏تر باشند و از حرکت کنار بروند. بخش دیگر که قوی‏تر و باانگیزه‏تر هستند، یا تشکل‏های جدیدی را ایجاد کنند و یا جذب تشکل‏های موجود بشوند. هرچقدر از دامنه‏ی این موج کاسته شود، آن موقع نقش تشکل‏ها پررنگ‏تر خواهد شد. ولی تا زمانی که دامنه‏ی این موج بلند است، طبیعتا نقش تشکل‏ها خیلی پر رنگ نیست.

فکر می‏کنم ساختار و سازماندهی خود تشکل‏ها هم در آینده، تحت تأثیر این قضایا قرار خواهد گرفت و سازمان‏های افقی‏تری را شاهد خواهیم بود. سازمان‏هایی که خیلی شکل هرمی نداشته باشند، یا هرم‏هایی با قاعده‏ی بزرگ‏تر داشته باشند.

علت آن هم همان است که شما گفتید؛ یعنی وقتی تشکیلاتی کاملا مرکزگرا است، مرکز آن طبیعتاً خیلی تحت نظر است و احتمال برخورد با آن خیلی بالاست. ولی وقتی به صورت هسته‏های کوچکی هستند که خود سازماندهی شده و ارتباطات محدودی هم با هم دارند؛ برخورد با آن‏ها هم سخت‏تر می‏شود. فکر می‏کنم، شکل سازمان‏ها هم به آن سمت می‏رود.