«دورنمای حقوق بشر در ایران مثبت است»

مریم محمدی

در بیستمین روز آبان‌ماه سال ۱۳۸۷، کانون مدافعان حقوق بشر در ایران گزارشی در مورد وضعیت حقوق بشر در تابستان امسال منتشر کرد.

در مورد این گزارش با دکتر عبدالکریم ‌لاهیجی، نایب‌‌رییس فدراسیون‌های جهانی حقوق بشر در پاریس گفت ‌و گو کردم.

آقای لاهیجی با یک نگاه کلی، این گزارش بیان‌گر چه چیزی است؟

با روی کار آمدن دولت احمدی‌نژاد و کارنامه‌ی این دولت طی سه سال گذشته و وزیر ارشاد وی نشان می‌دهد که متأسفانه وضعیت روز به روز بدتر شده است.

همکاران ما در کانون مدافعان حقوق بشر می‌دانند این گزارش تیره و تار باز‌ هم بازگو‌کننده‌‌ی تمام موارد نقض حقوق بشر در ایران نیست.

به لحاظ این‌که ما می‌دانیم و آن‌ها هم می‌دانند در غالب موارد، وزارت اطلاعات و نیروی انتظامی و پاسدارها، به‌ویژه در شهرستان‌ها و نقاط دوردست، اولین مطلبی که به خانواده‌ها‌‌ی قربانی گوشزد می‌کنند، این است که خبر به بیرون درز نکند.

به همین دلیل است که در بسیاری موارد، نه خبر به کانون مدافعان حقوق بشر و نه به جامعه‌ی دفاع از حقوق بشر در ایران می رسد. ولی همین گزارش نشان می‌دهد که ابعاد نقض حقوق بشر در سال گذشته در ایران چه قدر گستردگی داشته است.

این گزارش، نقض حقوق بشر را در عرصه‌های بسیاری از زندگی مردم نشان می‌دهد. اگر شما بخواهید بگویید در کدام عرصه‌ها مردم بیشتر تحت فشار بوده‌اند، چه اشاره‌ای دارید؟

قبلاً وقتی از حقوق بشر صحبت می‌کردیم، توجه به سمت حقوق مدنی و سیاسی معطوف می‌شد. با توجه به شعارهایی که احمدی‌نژاد در هنگام مبارزات انتخاباتی داده بود، لااقل در آن قسمتی که ما می‌گوییم حقوق اجتماعی و اقتصادی، مردم منتظر بودند وضعیت زندگی و معیشتشان بهتر شود.

ولی وقتی گزارش دوستانمان را بررسی و آن را با میثاق‌های حقوق مدنی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی که ایران در سال ۱۹۷۵ (۱۳۵۴) عضو آن‌ها شده است، مقایسه می‌کنیم، به حجم بالای نقض حقوق شهروندی در ایران پی می‌بریم.

در این گزارش، نخست از حقوق مدنی سیاسی صحبت کرده‌اند؛ از بازداشت‌ها و محکومیت‌ها در مورد مدافعان حقوق بشر، اقلیت‌های قومی و خانم‌هایی که در چهارچوب کمپین فعالیت می‌کنند. بعد هم در مورد حقوق اجتماعی اقتصادی و فرهنگی صحبت شد.

در این‌جا هم تعداد زیادی معلم در ارتباط با وضعیت حقوق خودشان (منظور من از حقوق چیزی است که باید به عنوان دستمزد بگیرند) دستگیر شده‌اند. در مورد کارگران هم همین روند است.

فقط منصور اسانلو نیست که سال‌ها در زندان است. او این اواخر دچار ناراحتی چشمی شده است و حتی او را از مداوا محروم کرده‌اند. تعداد زیادی از این‌ها از شرکت واحد اخراج شده‌اند.

وضعیت دانشجویان هم به همین صورت است. حتی دانشجویی که در مقام دفاع از دختری که مورد تجاوز معاون دانشگاه زنجان قرار گرفته است، با محکومیت انضباطی مواجه کرده‌اند.

دکتر عبدالکریم ‌لاهیجی، نایب‌رییس فدراسیون‌های جهانی حقوق بشر

در حوزه‌ی حقوق اجتماعی و اقتصادی هم وضعیت بهتر از حقوق مدنی، سیاسی نیست‌. به خصوص در نقاط دوردست، وضعیت فقر و فساد طوری است که کارنامه‌ای بسیار سیاه‌تر از آن چیزی که مدافعان حقوق بشر در ایران تهیه کرده‌اند، به دست ما می‌دهد.

گذشته از یک وکیل دادگستری، دو نماینده‌ی مجلس هم در تابستان به دادگاه احضار شدند.

بله. کانون مدافعان حقوق بشر توسط پنج وکیل دادگستری تأسیس شده است. هیچ کدام از این‌ها طی این سال‌ها از زندان در امان نمانده‌اند. مثلاً عبدالفتاح ‌سلطانی دو بار به زندان افتاده است.

کسانی هم که جزو کانون مدافعان نیستند و به آن صورت حساسیت امثال (روزنامه) «کیهان» را درک نمی‌کنند‌، در ارتباط با این، بارها و بارها دستگیر شدند.

حتی کسانی که از دراویش دفاع می‌کردند، تحت فشار قرار گرفتند. همکار ما، خلیل بهرامیان که یکی از وکلای قدیمی و از هم‌دوره‌های خود من است و شاید مدتی هم با شیرین عبادی هم‌دوره بوده باشد، تحت فشار است‌.

کسانی که بیش از ۴۰ سال سابقه‌ی وکالت دادگستری در ایران را دارند به خاطر این‌که از یک متهم سیاسی دفاع می‌کنند، زیر فشار هستند.

هم‌چنان که دیدیم، عماد‌الدین باقی به خاطر دفاع از حقوق زندانیان - زندانیان به طور کلی - چگونه مورد غضب قرار گرفت و بیش از یک سال در زندان بود.

طی دورانی که در عرصه‌ی حقوق بشر فعالیت می‌کنید، دورانی بوده که شاهد وضعیت نسبتاً بهتری در عرصه‌ی حقوق‌ بشر باشید؟

طی تقریباً ۳۰ سالی که از عمر جمهوری اسلامی می‌گذرد، دوره‌های بسیار بدتر و تأسف‌بارتر را در مورد نقض حقوق بشر دیده‌ایم.

ولی لااقل طی ۱۰ سال گذشته، به غیر از فاجعه‌ی قتل‌های سیاسی معروف به «قتل‌های زنجیره‌ای» که دوران تاریکی را از جمهوری اسلامی به خاطره‌ها می‌آورد، در ارتباط با آزادی مطبوعات، آزادی بیان و انتشار کتاب و آزادی‌های اجتماعی و فعالیت‌های سازمان‌های غیر‌دولتی (‌NGO‌ها) در نخستین دوره‌ی ریاست جمهوری خاتمی، دورنمای مثبتی بود.

همان روزها بود که دوستان ما در ایران فعالیت‌های خود را بیشتر و بیشتر کردند. کانون مدافعان حقوق بشر تأسیس شد و در‌خواست ثبت آن را کردند.

هر چند در دوران ریاست جمهوری خاتمی، کانون به ثبت نرسید، عماد‌الدین باقی از زندان آزاد شد و انجمن دفاع از حقوق زندانیان را ثبت کرد و در هر حال دورانی بود که می‌توانستیم بگوییم جامعه‌ی مدنی در ایران در حال شکل ‌گرفتن بود.

به این ترتیب، بعد از این دورانی که شما اشاره کردید، هیچ نکته‌ی مثبتی که حاصل فعالیت کانون باشد، قابل مشاهده است که شما بتوانید نام ببرید؟

نکته‌ی مثبت گزارش این است که با وجود فشاری که دوستان ما در ایران تحمل می‌کنند‌، با وجود فحاشی‌هایی که هر روز نسبت به تک‌تک آنان در روزنامه‌ی «کیهان» و دیگران روا می‌دارند، این جرأت و شهامت را پیدا می‌کنند که چنین گزارشی تفصیلی از وضعیت حقوق بشر منتشر کنند.

نشان می‌دهد دورنمای حقوق به طور کلی در ایران مثبت است و مردم دارند با حقوق خود آشنا می‌شوند و مدافعان حقوق بشر در کارشان موفق بوده‌اند.