تاریخ انتشار: ۲۳ مرداد ۱۳۸۷ • چاپ کنید    
گفت و گو با ایرج مصداقی به مناسبت سالگرد تابستان ۶۷

«حکم را آیت‌الله خمینی صادر کرده بود»

منیره برادران

در اواخر تابستان سال ۱۳۶۷ آن‌گونه که در خاطرات آقای منتظری، قائم‌مقام وقت رهبری آمده‌است، بنیانگذار جمهوری اسلامی دستور داد تمامی زندانیان سیاسی که هنوز بر عقیده خود پابرجا هستند اعدام شوند.

اعدام‌شدگان آن سال که نام‌شان و تعداد دقیق‌شان هنوز کاملاً مشخص نشده در گورستان خاوران و در گورهای دسته‌جمعی به خاک سپرده شدند. به مناسبت بیستمین سالگرد قتل‌ عام زندانیان در سال ۶۷ با ایرج مصداقی، یکی از زندانیان همان سال‌ها گفت و گو کردم.

Download it Here!

شما در تابستان ۶۷ در کدام زندان بودید؟

در زندان گوهر دشت بودم.

آیا در این زندان متوجه تغییراتی شدید که حاکی از فاجعه‌ای که در شرف وقوع بود باشد؟

بله تغییرات را می‌دیدیم اما این‌که در روزهای قبل از سال ۶۷، متوجه شویم که فاجعه‌ای در راه هست یا نه؛ خیر. چنین مساله‌ای نبود چرا که ابعاد فاجعه آن‌قدر بزرگ بود و یا آن‌قدر باور‌نکردنی بود که کسی نمی‌توانست حدس بزند چه اتفاقی می‌افتد و یا چه چیزی در تغییر است.

فکر می‌کنم به همین دلیل هم در مواجه با فاجعه‌، هنوز بسیاری آن را نپذیرفته بودند. قتل‌عام در زندان گوهر‌دشت روز ۸ مرداد‌ماه شروع شد. اولین سری را که خود ما بودیم ساعت ۹ صبح به دادگاه بردند.

من آن زمان به‌صورت تنبیهی در سلول‌های انفرادی بودم. از آنجایی که تصمیم آن‌ها بر این بود که به قول خودشان ابتدا به ساکن از تیزها شروع به زدن کنند تا اگر به هر دلیلی مجبور به متوقف کردن جریان این قتل‌عام‌ها شدند، کسانی را که می‌خواستند، زده باشند.

به همین دلیل چون ما تنبیهی بودیم، به‌عنوان اولین سری در ساعت ۹ صبح به ما چشم‌بند زدند و همه‌ی ما را بدون این‌که پرسشی بکنند، به پایین بردند و در کنار راهرو نگاه داشتند تا به دادگاه ببرند.

منتهی وقتی که ما در راهرو ایستاده بودیم، مسوول امنیتی زندان از ته راهرو آمد و پرس‌و‌جو می‌کرد که برای چه ما را آورده‌اند.


گورستان خاوران

من از زیر چشم‌بند می‌دیدم که یکی از افسر نگهبان‌ها – سید - گفت که او خواسته ما را بیاورند. در تضادی که بین این‌ها افتاد و لشگری که نمی‌خواست در اولین قدم خدشه‌دار شود، گفت ما را به بند برگردانند.

در‌واقع ما آن زمان نمی‌دانستیم برای چه ما را برمی‌گردانند و یا برای چه آورده بودند و یا چه داستانی هست. به این صورت در روز اول از مهلکه جان بدر بردیم.

اگر آن روز به دادگاه رفته بودیم؛ مطمئناً همه‌ی ما اعدام شده بودیم. چون به‌هیچ‌وجه از ماوقع خبر نداشتیم و اتفاقاً بعد از ما بچه‌های مشهد را آوردند و به دادگاه بردند، همگی آن‌ها اعدام شدند.

آن چه دادگاهی بود؟

البته خود آن‌ها هم از آن به‌عنوان دادگاه نام نمی‌بردند. چون دادگاه هم نبود، از آن به‌عنوان هیات نام می‌بردند. در حکم خمینی هم آمده بود که این هیات است که انتخاب می‌کند و تاکید کرده بود که وظیفه آن‌ها مشخص کردن این است که آیا فرد محارب است یا نه؟

حکم آن را پیشاپیش خود خمینی صادر کرده بود و این‌ها فقط مصادیق آن را مشخص می‌کردند که آیا به نظر آن‌ها این فرد محارب است و سر موضع خودش است یا نه. بنابراین او را اعدام می‌کردند.

شما شاهد بودید که در گوهردشت زندانی را تک‌ به‌ تک به حضور هیات می‌بردند، از آن‌ها چه سوالاتی می‌کردند؟

در دو قسمت در زندان گوهر‌دشت انجام شد. در قسمت اول همان‌طور که خود خمینی هم در حکمش تصحیح کرده بود، در ارتباط با زندانیان مجاهد بود و فقط زندانیان مجاهد و مذهبی به دادگاه می‌رفتند. این مساله تا روز ۲۵ مردادماه ادامه پیدا کرد.

بعد یازده روز وقفه ایجاد شد و این‌بار با حکم جدیدی برای زندانیان کمپ آمدند. یعنی از روز ۵ شهریور‌ماه در زندان گوهردشت، اعدام زندانیان چپ شروع شد و آن‌ها را به دادگاه بردند.

چند تا از زندانیان مجاهد را هم در شهریور‌ماه به دادگاه ‌بردند و اعدام ‌کردند. البته در زندان اوین متفاوت بود. در شهریور تعداد معدودی از زندانیان مجاهد را اعدام کردند ولی در گوهردشت این‌گونه نبود.


زمانی که زندانی در مقابل هیات قرار می‌گرفت، اولین سوالات در فرمی بود که خود نیری آن را پر می‌کرد، در‌واقع او سوال‌ می‌کرد.

ابتدا به ساکن مشخصات فرد بود. نام، نام‌خانوادگی، نام‌پدر و وضعیت تاهل را سوال می‌کردند و این‌که میزان تحصیلاتش چقدر است. بعد از این‌ها اتهام فرد را می‌پرسیدند.

برای زندانیان مجاهد، خود اتهام هم یک موضوع بود. به‌خاطر این‌که مجاهد بودن، عملاً فرد را در موضعی قرار می‌داد که می‌توانست به اعدامش منجر شود.

در روزهای اول که دقیقاً به همین شکل بود اما در روزهای بعد یک توقفی هم در این مساله می‌کردند. اما علی‌الحال اگر کسی خودش را مجاهد معرفی می‌کرد، از قول آن‌ها محارب شمرده می‌شد و همین برای اعدامش کافی بود.

درمورد عفو می‌پرسیدند که آیا تقاضای عفو می‌کنید یا خیر و سوالی که تاکید می‌کردند این بود که آیا اعلام برائت از به قول آن‌ها منافقین می‌کنید یا نه.

این چیزی بود که آن‌ها به صراحت می‌خواستند و حالا ممکن بود بعضی افراد تاحدودی قبول کنند.

من خودم در دادگاه اول یا همان برخورد اولی که با من شد، فقط بعد از مدتی سر و کله زدن پذیرفتم که در صورت آزادی فعالیت سیاسی نکنم البته یک تعهد در مرحله‌ی اول بود ولی به این ختم نمی‌شد.

به قول خودشان سری به سری افراد را غربیل می‌کردند و دوباره به دادگاه می‌آوردند و خواسته‌های بیشتری را مطرح می‌کردند. این خواسته‌ها تا مرز همکاری اطلاعاتی می‌آمد.

حالا در بند خودتان یک نفر را که می‌شناسید بر سر موضع است، نام ببرید. اینجا بود که افراد می‌ایستادند و اعلام می‌کردند که دیگر جواب نمی‌دهند.

تا این‌که در روز ۲۵ مردادماه با یک تلفن، اعدام را قطع کردند و هیات کارش را تمام کرد. قرار بود بمانند ولی یک‌دفعه کارشان را تمام کردند و به اوین برگشتند.

البته اعضای هیات در روز ۲۴ مردادماه با آیت‌الله منتظری در قم ملاقات داشتند و در آنجا نیری گفته بود که تعداد دیگری از زندانیان مانده‌اند و بعد از اعدام آن‌ها کار را تمام می‌کنند. در‌واقع در روز بعد در گوهردشت، در ساعت ۲ یا ۳ بعدازظهر بود که به کارشان پایان دادند.


آن‌طور که می‌گویید، سوال‌هایی که در مقابل آن هیات می‌شد، جنبه‌ی عقیدتی داشت، یعنی پرونده‌ا‌ی که زندانی به‌خاطر آن دستگیر شده بود نقشی در تعیین سرنوشت او بازی نمی‌کرد؟

تقریباً نه. ببینید البته دو پرونده از هر کسی که وارد دادگاه می‌شد می‌آوردند و یک‌سری از افراد اطلاعاتی، روی این‌ها کار می‌کردند.

وقتی فرد وارد دادگاه می‌شد، یک پرونده برای زندانش و یک پرونده که بر‌اساس آن بازجویی و محاکمه شده بود، نزد هیات بود.

این احتمال را می‌‌دهم که شاید اگر پرونده شخص سنگین بود، سختگیری‌های بیشتری می‌کردند ولی تا آنجایی که من دیدم، مساله‌ی اصلی و اساسی، موضع خود فرد در دادگاه بود و خیلی به مسایل پرونده‌ای او ربطی نداشت.

اما یک اصل را رعایت می‌کردند و آن این بود که افرادی را که آثار شکنجه خاصی روی بدن‌شان بود اعدام می‌کردند ولی پرونده فرد آن‌قدر تعیین‌کننده نبود. مساله‌ی اصلی پاسخ‌هایی بود که فرد در زمان دادگاه به هیات می‌داد.

در بین اعدام‌شدگان کسانی هم بودند که محکومیت‌شان تمام شده بود و قرار بود آزاد شوند؟

بله. کسانی که حکم‌شان تمام شده بود به زندانی‌های «ملی‌کش» معروف بودند. همگی این‌ها را در ۱۱ خرداد ۶۷ از اوین به گوهر‌دشت منتقل کرده بودند. در‌حدود ۱۵۰ نفر بودند.

از این ۱۵۰ نفر حدود ۷۵ نفر مجاهد بودند. از این ۷۵ نفر، ۷۲ نفر اعدام شدند. این‌ها کسانی بودند که بین چند ماه تا هفت سال از پایان حکم‌شان گذشته بود و آزاد نشده بودند. سوالی که همیشه از این‌ها می‌کردند این بود که آیا ضوابط دادستانی برای آزادی را می‌پذیرید یا نه.

این ضابطه آزادی چه بود؟

ضوابط دادستانی برای آزادی می‌توانست برای افراد، متفاوت باشد. اول این‌که می‌خواستند فرد مصاحبه کند ولی می‌توانست انزجار‌نامه یا وثیقه بدهد. در هر صورت این‌ها ضوابطی بود که برای افراد مختلف متفاوت بود.

در آن دادگاه یا بعد از پایان دادگاه به زندانی اطلاع می‌دادند که اعدامی است؟

نه. به‌هیچ‌وجه. به کسی اطلاع نمی‌دادند. وقتی که سوال و جواب‌ها تمام می‌شد، چون نمی‌خواستند افراد متوجه شوند بسیار محترمانه برخورد می‌کردند.

نیری، که رییس هیات بود، رو می‌کرد به ناصریان و پاسدارانی که در آنجا بودند و می‌گفت که او را به بندش ببرید. این کدی بود بین خود این‌ها که یعنی فرد به اعدام محکوم شده و او را به بیرون می‌بردند.


در راهروی اصلی زندان کنار دادگاه می‌نشستیم، این راهرو به حسینیه گوهر‌دشت منتهی می‌شد. قبل از این‌که به حسینیه زندان برسیم، آن‌جا یک ساختمان سه طبقه و یکی از ساختمان‌های زندان بود که طبقه اولش سلول‌های انفرادی بود.


گورستان خاوران

آن‌ها را به سلول‌های انفرادی می‌بردند. در آنجا به فرد، حکم اعدامش را ابلاغ می‌کردند و به او می‌گفتند که شما به اعدام محکوم شده‌اید.

تا آن لحظه کسی نمی‌دانست که به اعدام محکوم شده است. البته در روزهای بعد افراد متوجه می‌شدند ولی در روزهای اول کسی نمی‌دانست.

در آنجا یک نفر به نام جواد بود که در اجرای احکام اوین کار می‌کرد و به جواد شش‌انگشتی معروف بود چون شش‌انگشت داشت. او همراه هر سری که برای اعدام برده می‌شدند می‌رفت و یک پوشه آبی رنگ در دستش بود.

وقتی که افراد را به سلول انفرادی می‌بردند، به این‌ها دو برگه می‌دادند. یکی به‌عنوان وصیت‌نامه حقوقی و یکی هم برای این‌که برای بستگان، همسر یا پدر و مادر و یا هر کسی که دوست دارد چیزی بنویسد.

تا آنجا که من اطلاع دارم این وصیت‌نامه‌ها به هیچ خانواده‌ای داده نشد. یکی از بچه‌هایی که در این پروسه برده بودند تنها نفری بود که برگشت و او به ما توضیح داد.

اتفاقاً وقتی ما در روزهای متوالی در راهرو مرگ نشسته بودیم، هر سری از بچه‌هایی را که برای اعدام می‌بردند، یعنی به سمت حسینیه زندان گوهردشت و سلول‌های انفرادی که قبل از حسینیه قرار داشت، می‌بردند. جوان شش‌انگشتی به همراه‌شان می‌رفت.

او یکی از اعضای دادگاه هم بود و خودش بر اعدام‌ها نظارت می‌کرد. از طرف دیگر پاسداران هم می‌رفتند و ما از رفت و آمد آن‌ها متوجه می‌شدیم که می‌خواهند یک‌سری را اعدام کنند.

در آنجا تعداد زیادی پاسدار بود که همه به سمت حسینیه می‌رفتند و بعد از مدتی همه‌شان برمی‌گشتند.

این راهرویی که گفتید به اتاق‌های دادگاه مشرف بود همان راهرویی است که در ادبیات زندان به راهروی مرگ معروف است؟

بله. ببینید در‌واقع راهروی مرگ راهروی اصلی زندان گوهردشت است. زندان گوهردشت یک راهروی بزرگ از اول زندان تا آخر آن دارد.

ما در راهروی اصلی زندان قرار می‌گرفتیم که به حسینیه ختم می‌شد. این‌جا را به‌عنوان راهروی مرگ می‌شناختند.

در آخر سالن چراغ‌های مهتابی سالن را خاموش می‌کردند و وقتی که بچه‌ها به سمت حسینیه می‌رفتند، ما از زیر چشم‌بند آن‌ها را دنبال می‌کردیم، در اواسط راهرو از آن‌جایی که تاریک بود و چراغ‌ها را آگاهانه خاموش کرده بودند، یواش یواش حس می‌کردیم که بچه‌ها در غباری گم می‌شوند.

Share/Save/Bookmark

نظرهای خوانندگان

خانم برادران گرامی، در سال 63 کسانی که خود را چپ میدانستند را اعدام کردند. البته اینها در آخرین ملاقات امکان اعدام شدنشان را بنحوی به خانواده گفتند. اما خانواده متوجه نمیشد. تا اینکه روزی به خانواده تلفن شد و با پرخاش فرمان داده شد که بیایند و وسایل و وصیت نامه را بگیرند. در مراجعه ی خانواده به آنها گفته شد که جسد در لعنت آباد خاوران دفن شده. از آن زمان خانواده ها به آنجا میرفتند. ولی از همان زمان با تهدید پاسداران روبرو میشدند. قبری که نمیشناختند، اما هر کجا شمع روشن میکردند و گل میگذاشتند، قبل از ترک کردن محل شمع و گلشان با تیراندازی پاسداران خُرد میشد. شاید از این زمان خاوران شناخته شده باشد.

-- بدون نام ، Aug 13, 2008

در مسلخ عشق جز نکو را نکشند
روبه صفتان زشتخو را نکشند
گر عاشق صادقی زمردن مهراس
مردار بود هر آنکه او را نکشند
در سال 60 هر کس حکم اعدام داشت و به سمت اعدام میرفت اشعار فوق را میخواند .

-- فرهاد- فریاد ، Aug 13, 2008

همونطور که خامنه ای الان دستور می ده

-- سام ، Aug 14, 2008

شکستن سکوت بیست و اندی سال سراسر درد و رنج، چون تندری مهیب جلادان بزدل سیاهی نشین را، هراسان و بیمناک از سرانجام شوم خود به تباهی خواهد راند.
بشکنید این سکوت را

-- Mohsen ، Aug 14, 2008

در صورت امکان به مقاله آقای هوشنگ اسدي
لینک بدهید یا آن را در رادیو زمانه منتشر کنید

-- Mohsen ، Aug 14, 2008

در صورت امکان به مقاله آقای هوشنگ اسدي hooasadi@yahoo.fr
لینک بدهید یا آن را در رادیو زمانه منتشر کنید

-- Mohsen ، Aug 14, 2008

در صورت امکان
http://www.roozonline.com/archives/2008/08/post_8713.php
روزآنلاین مقاله آقای اسدی را هم منتشر کنید.

-- بدون نام ، Aug 14, 2008

خیلی تحت تاثیر این مطلب قرار گرفتم. با اینکه قبلا هم در مورد این موضوع مطلب خوانده بودم ولی فقط یک سوال برام باقی است اگر خمینی زنده بود آیا نباید بعنوان جنایتکار جنگی او را محاکمه میکردند؟ لاجوردی حقش بود که ترور شود و به سزای ننگین اعمالش برسد، من نمی گویم که تمام کسانی که اعدام شدند پاک و بی گناه بودند ولی باید از حقوق اولیه انسانی یک زندانی مانند داشتن وکیل مدافع و... محروم نباشند. این بنده خداها حتی نمیدانستند چه بلایی سرشان می آید. راستی اگر یک روز همین پاسدارها را اعدام کنند و براشون سنگ قبر نگذارند به نظر شما کاری غیر انسانی انجام داده اند؟! مگر اینها ایرانی نبودند که حتی از داشتن یک سنگ قبر هم محرو مند. رژیم اسلامی حتی از مرده اینها هم میترسد؟

-- آزیتا رضوی ، Aug 14, 2008

این ارقام به عدد ساده است ولی وقتی تصور میکنی که هر کدام از اینها جان یک انسان را نشان میدهد به این فکر میکنی که چرا بایستی جوانانی که امید فردای ایران بودند فدای امیال تعدادی انسان نما شوند تا حکومت زور و بازار برقرار بماند.
روحشان شاد از خاطر نخواهند رفت

-- بدون نام ، Aug 14, 2008

ما باید بدانیم اگر در کارنامه یک دولت حتی یک خون ناحق ریخته شده باشد .آن دولت و رهبران آن ها برای همیشه محکومند و از حد عدالت خارج و چه ناروا است بر آنها که سنگ عدالت علی (ع) را هم به سینه میزنند.

-- ali ، Aug 15, 2008

در زمینه اعدامیان 67 نظر من اینست که مجاهدین خلق چون بر علیه مردم مبارزه مسلحانه می کردند و عقیده شان کشتار بود تروریست بودند حقشان همان اعدام بود.
از نظر من ممکن است ظلمی در این قضیه اتفاق افتاده باشد اما بنظر من اگر هم ظلمی اتفاق افتاده باشد آیت الله خمینی را در آن مقصر نیست چون حکمش این بود که هر کسی به عقیده اش ((مبارزه مسلحانه)) باقی ست اعدام کنید.
من فکر می کنم این یک حکم منطقی ست و هر جامعه ای برای حفظ امنیت خودش احتیاج دارد که چنین افرادی در آن حضور نداشته باشند.مگر اینکه تغییر عقیده دهند

-- بدون نام ، Aug 15, 2008

به نام الله - چقدر جالب جوانان امید فردای ایران فکر کنم یه مثقال اغماض شده جوانان مرتد می گفتی بهتر نبود

-- فران ، Aug 15, 2008

سلام من چیزی را هیچ وقت نفهمیدم و آن اینکه این آقا خودش چطوری از آن زندان گریخت و اعدام نشد؟؟؟کتابهشو هم خوانده‌ام ...اگه می‌شه توضیح بدن

-- amir ، Aug 15, 2008

هرگز از مرگ نهراسیده ام اگرچه دستانش از ابتذال شکننده تر باشد هراس من باری همه مردن در سرزمینیست که مزد گورکن از ازادیی ادمی افزون باشد...(ا.شاملو)

-- نغمه ، Aug 15, 2008

در این هوای جهنمی

ستاره ها

دود می شوند

و رزمندگان نور

آتش افروخته

بر سیمای سیاه شب، نمیرا

بدرود می شوند

زبانْ سوخته به سرب مذاب وُ

لبانْ دوخته بر زخم فریاد

دل از شب گذشته

و باران قیام جوانان نشسته

قطره ها

قطره

قطره

قسم رود می شوند

زمان ایستاده بار دیگر

روی در روی

این آب وُ خاک

و خون در تماس ستیزان پولاد

شهامت هوس می کند،

نفس ها

لحظه

لحظه

محدود می شوند.

-- واثقی ، Aug 15, 2008

نه عزیزم وقتی می بینی هر کدوم از اینها میشدن یه نفر مثل گروه القاعده اونوقت از ایرانی بودن خودت خجالت میکشیدی!آره.....

-- اسلام فقط شیعه ، Aug 15, 2008

نفرين بر قدرت و مقام، كه خميني را از نوفل لوشاتو به ورطه‌اي رساند كه هر ايراني آزاده‌اي از شنيدن فجايع‌اي كه توسط او انجام شده سر در جبين فرو مي‌برد.
درود بر ابرمردان آزاده‌اي كه جان خود را براي مام ميهن فدا كردند.

-- ابديت ، Aug 18, 2008

خداوند عادل بیناست بر احوال بندگانش. چرا که کار خمینی قاتل را قبل از یکسال از آن کشتار به اتمام رساند تا بیش از آن دستش آلوده به خون جوانان این مرزوبوم نشود. گر چه به جای آن یک دجال دیگر آمد.
این هم بگذرد...

-- رضا کرامت ، Sep 4, 2008

در اینجا شخصی با امضای "بدون نام" اظهار نظر کرده اند : ".....از نظر من ممکن است ظلمی در این قضیه اتفاق افتاده باشد اما بنظر من اگر هم ظلمی اتفاق افتاده باشد آیت الله خمینی را در آن مقصر نیست چون حکمش این بود که هر کسی به عقیده اش ((مبارزه مسلحانه)) باقی ست اعدام کنید. من فکر می کنم این یک حکم منطقی ست و هر جامعه ای برای حفظ امنیت خودش احتیاج دارد که چنین افرادی در آن حضور نداشته باشند.مگر اینکه تغییر عقیده دهند
-- بدون نام "

نویسنده ی کامنت فوق میداند که:
- بسیاری از اعدام شدگان اصلا اهل مبارزه ی مسلحانه نبودند که بخواهند به آن پا بند باشند
یا به آن عقیده داشته باشند.
- فرض کنیم که همه اهل قیام مسلحانه بودند آیا احتیاج به دادگاه و موازین حقوقی نداشنتد .
- فرض کنیم همه به خطاها و جنایات خود اعتراف کردند و محکوم به اعدام شدند نباید دفن
میشندند ؟
- اگر اعدامها درست بوده چرا در خفا صورت گرفت و هنوز در باره ی آن صحبت نمی شود ؟

-- farzane mani ، Sep 15, 2008

همین نیروهای چپ و مجاهدین مشوقین اولیه اعدام دادگاههای انقلاب بودند.

-- همین ، Sep 15, 2008

این آقای مصداقی گویا حقوق انحصاری اظهار نظر راجع به عدامهای سال ۶۷ را دارا است چون در سایتش به هر کس که در این مورد چیزی بنویسد حمله می‌کند. همان تنگ نظری‌های همیشگی‌ مجاهدین!

-- Reza ، Aug 19, 2009

 . آیت‌الله منتظری پدر انقلاب مقدّس  اسلامی فرمودند:
استقلال یعنی زیر یوغ خارجی نباشیم و آزادی یعنی مردم در اظهار عقیده و بیان آزاد باشند. نه این‌که به محض ابراز نظر مخالفی، کار به زندان و حبس
چقدر ناراحت کننده است که اشخاصی‌که سی‌سال پیش فریاد می‌زدند استقلال،آزادی، جمهوری اسلامی  همان اشخاصی‌هستند که استقلال، آزادی و جمهوری اسلامی را از بین بردند. انشا‌الله خداوند به اینها میفهماند که معانی این  شعارها که دوباره این روزها میشنویم چی‌هست. همین شعار‌هایی‌که انقلاب عزیز اسلامی ما را سی‌ساله پیش به دنیا آورد.

-- mahboobeh ، Jan 22, 2010

نظر بدهید

(نظر شما پس از تایید دبیر وب‌سایت منتشر می‌شود.)
-لطفا به زبان فارسی کامنت بگذارید.
برای نوشتن به زبان فارسی می توانید از ادیتور زمانه استفاده کنید.
-کامنتهایی که حاوی اتهام، توهین و یا حمله شخصی باشد هرز محسوب می شود و منتشر نخواهد شد.


(نشانی ایمیل‌تان نزد ما مانده، منتشر نمی‌شود)