«مسائل زنان از مسائل فرعی تلقی می‌شد»

نخستین مراسم 8 مارس درتهران، در سال 1357 یعنی بعد از انقلاب ایران برگزار شد. از آن روزها عکس های زیادی باقی مانده است. یکی از کسانی که در این مراسم حضور داشت، فروغ تمیمی است.
خانم تمیمی جامعه شناس و فعال زنان در هلند است که معصومه ناصری درمورد نخستین بزرگداشت روز زن در هشتم مارس در ایران با ایشان صحبت می‌کند و اینکه آن زمان خواستهای زنان ایرانی چه بود.

ـ تظاهرات هشتم مارس در 1979 یا 17-16 اسفند 1357 اولین تظاهرات بزرگ زنان بود برای برگزاری 8 مارس و در رابطه با مخالفت با مطرح شدن طرح حجاب اجباری. در واقع در این روز (8 مارس) و روزهای پس از آن زن های ما چندین گردهمایی بزرگ در دانشگاه تهران و در جلوی نخست وزیری و رادیو تلویزیون و نقاط مختلف تهران داشتند و هزاران زن طوری که تخمین می‌زنند از منابعی که وجود دارد، گفته می‌شود حدود 15 هزار زن بودند.

پیروزی انقلاب 22 بهمن 1357 بود و این تظاهراتی که شما می‌گویید کمتر از یک ماه بعد برگزار شده است. در این فاصله بحث اجباری شدن حجاب پیش آمد یا در سال های بعد؟

ـ البته شعار اصلی مردم در انقلاب مسئله‌ی آزادی هم بود یعنی به هر حال انقلاب می‌شد تا آزادی هم بدست بیاید. آزادی فردی و آزادی اجتماعی. و درست چند هفته بعد از انقلاب، یعنی حدود 4 هفته بعد از انقلاب، مسئله‌ی طرح حجاب اجباری از طرف رهبری مطرح شد و این با مسئله‌ی آزادی فردی مغایرت داشت و اینکه زن ها فکر می‌کردند که ما انقلاب کردیم و در انقلاب فعالانه شرکت داشتیم و جلوی توپ و تانک رفتیم و حالا چطور شد که همه با هم باید با حجاب باشیم. مطرح شدن حجاب اول توسط آیت‌الله خمینی مطرح شد.

به چه شکلی، یعنی دقیقا چه چیزی را خواستند که رعایت شود؟ پوشش خاصی بود؟

ـ پوشش اسلامی. و البته در تظاهرات 8 مارس 79 یا همان اوایل اسفند 57، مخالفت زن ها در این روز و روزهای بعد از آن، باعث شد که رهبری انقلاب حرف خود را پس بگیرد و همان طور که می‌دانید اولین بخشنامه‌های قانونی و رسمی در مورد حجاب در تابستان 1359 به وزارتخانه‌ها ابلاغ شد.

آنچه که باعث حضور فراگیر زنان در مراسم 8 مارس می شد چه بود؟

ـ فکر می‌کنم زن ها خیلی شوکه شدند چون فکر می‌کردند انقلاب می‌کنند و آزادی سیاسی و اجتماعی بدست خواهند آورد. همه طبیعتا مشتاق بودند که ببینند انقلاب چگونه پیش خواهد رفت چون به هر حال چند هفته بود که مردم با خوشحالی می‌دیدند که فداکاری‌هایشان به نتیجه رسیده و آن ها پیروز شدند.

شما خودتان در مراسم 8 مارس 1979 شرکت داشتید؟

ـ بله من در روز اول تا آنجا که یادم می‌آید در دانشگاه تهران بودم. تازه درسم تمام شده بود.

یک فضایی از آنجا به ما نشان می‌دهید؟ یک تصویری از فضایی که در آنجا حاکم بوده را به ما نشان می‌دهید که چگونه شروع شد؟ چه قراری بود و چه کسانی فعال بودند؟

ـ تا آنجا که یادم می‌آید این تظاهرات از طرف سازمان و گروه و حزب سیاسی رهبری نمی‌شد. زن ها به‌طور خودجوش به دانشگاه تهران رفته بودند و به هر حال دانشگاه تهران مکان مقدسی بود و همه اتفاقات آنجا می‌افتاد و تعدادی از زنان روشنفکر و نویسنده و زنانی سرشناس هم فکر می‌کنم آن روز سخنرانی داشتند.

چه کسانی؟

ـ تا آنجا که یادم می‌آید فکر می‌کنم خانم هما ناطق آن روز و روز بعدش آنجا بودند. به هر حال اسمش در ذهنم است.

خود شما از کجا فهمیدید که این مراسم قرار است برگزار شود؟

ـ تا آنجایی که یادم می‌آید از دوستانم شنیدم ولی به هرحال این جوشش و عصبانیت خانم‌ها در آن روز خیلی زیاد بود و همه می‌خواستند بدانند که چه خبر است.

مدیریت مراسم با چه کسی بود؟ شما می‌گویید که هیچ حزب و دسته‌ی سیاسی فراخوان نداده بود.

ـ فکر می‌کنم که خود زن ها بودند که به‌طور غیر رسمی تظاهرات را اداره می‌کردند و البته در روزهای بعد تعدادی از زنان روشنفکر که از فعالین سیاسی هم بودند هم به این تظاهرات پیوستند.

واکنش احزاب غیر مذهبی نسبت به این تصمیم و دستور آقای خمینی چه بود؟

ـ بعضی از گروه‌های سیاسی این مسئله را مطرح می‌کردند که طبیعتا حق پوشش یک مسئله‌ی مهم و اولیه است و هر کسی باید این حق انتخاب را داشته باشد؛ ولی به هر حال چون این مسئله‌ی انقلاب و حفظ انقلاب خیلی مهم بود، بسیار روی مبارزه علیه امپریالیسم تاکید می‌شد و مسائل زنان از مسائل فرعی تلقی می‌شد.

هیچ حزب یا دسته خاصی واکنش روشن مخالف در مقابل این گفته آقای خمینی نشان داد؟

ـ تا آنجا که من یادم می‌آید یک عده از روشنفکران منفرد و بعضی از گروه‌های چپ طبیعتا مخالفت می‌کردند ولی در ادامه چون این تظاهرات یک روز نبود و در ماه های بعد تا طرح رسمی شدن حجاب واقعا انجام شود نزدیک یک سال و نیم طول می‌کشید، پس طبیعتا در این فاصله زمانی بحث حجاب در جامعه ما یک بحث خیلی فعالی بود و روزنامه‌ها راجع به آن می‌نوشتند.

گروه‌های زنانی هم بودند که تازه پا گرفته بودند و آنها هم راجع به این مسئله نظر می دادند. به هر حال این مسئله یک مسئله خیلی رسمی و عمده خیلی مهم از نظر اپوزوسیون تلقی نمی‌شد.

شما می‌گویید که یک مسئله‌ی فرعی تلقی می‌شد. اصل چه بود؟

ـ اصل همان مبارزه ضد امپریالیسمی بود و حفظ انقلاب بود. گروه‌های مختلف سیاسی آن‌ها را عمده می‌کردند و فکر می‌کردند مسائلی مثل مسئله‌ی زنان را باید در دراز مدت به آن رسیدگی کنند و هر وقت که توانستیم عدالت را در جامعه برقرار کنیم حق زنان را هم می‌دهیم.

شعارهایی که مطرح می‌شد چه بود؟ آیا به طور خاص فقط روی حجاب فوکوس شده بود؟

ـ یکی از شعارهای مهم و اصلی زنان این بود که آزادی، نه شرقی، نه غربی، جهانی‌ست. شعار دیگرشان این بود که ما انقلاب نکردیم تا به عقب برگردیم.


تغییراتی که قرار بود به نفع شما اتفاق بیفتاد، اتفاق افتاد؟

ـ متاسفانه نه. اتفاق نیافتاد بلکه بسیاری از حقوق بدست آمده زنان هم از بین رفت. مثلا حق طلاق یا حق نگهداری از فرزندان و در زمینه‌های دیگر هم زنان نتوانستند حقوقی کسب کنند مثل قانون ارث یا قانون دیه یا حتی اجازه‌ی مسافرت. فرصت‌های برابر تحصیلی و شغلی و دستمزد برابر.

این ها مسائل مطرح جامعه ما هستند ولی به هر حال اینها خواسته‌های نسل جدید ما هم هست. الان 60 درصد دانشجویان دانشگاه‌ها زن هستند و به شدت به تحصیل و زندگی اجتماعی گرایش دارند و خواهان فرصت‌های شغلی برابر هستند هنوز باید بر سر این مسائل مبارزه کنند.

29 سال بعد از انقلاب به شرایطی رسیدیم که بیش از 60 درصد دانشجویان دانشگاه‌ها زن هستند. فکر نمی‌کنید که شما خیلی منفی به پروژه یا پروسه‌ای که در انقلاب اتفاق افتاد نگاه می‌کنید، شما این 60 درصد دانشجوی دختر را چگونه تحلیل می‌کنید؟

ـ البته این حرف شما درست است. در جامعه‌ی ما پیشرفت هایی در بعضی زمینه‌ها حاصل شده که یکی از آنها گسترش آموزش هست و این برمی گردد به اینکه آگاهی عمومی ایران نسبت به مسئله‌ی آموزش خیلی بالا هست. طبیعتا این پیشرفت بزرگی است.

اما ما نباید نادیده بگیریم که هنوز درصد زنان شاغل در ایران به نسبت کشورهای در حال توسعه یا کشورهای پیشرفته خیلی پایین است و مسئله‌ی اشتغال، یکی از مسائل اصلی زنان است. اگر زنان ما استقلال اقتصادی نداشته باشند چگونه می توانند با داشتن تحصیلات عالیه روی پای خودشان بایستند.

مسئله‌ی اشتغال یکی از مسائل کلیدی است برای اینکه ما بتوانیم سطح زندگی زنان را بالا ببریم. ما نباید فراموش کنیم که در تمام جوامع زنان فقیرتر از مردان هستند.