رئیس جمهور «الماس خونین» در برابر دادگاه

منیره برادران

محاکمه چارلز تیلور، دیکتاتور پیشین لیبریا در دادگاه بین‌المللی در لاهه پس از توقف چند ماهه بار دیگر از سر گرفته شد. بعد از سلوبودان میلوسویج، این دومین بار است که رئیس پیشین یک کشور به اتهام جنایتهای جنگی و جنایت علیه بشریت محاکمه می شود.
این دادگاه، که دادگاه ویژه جنایات جنگی است و از طرف سازمان ملل تشکیل شده، در آگوست سال گذشته چند هفته پس از شروع به کار به دلیل اخراج وکیل سابق و جانشینی وکیل جدید از طرف چارلز تیلور متوقف شده بود.

چارلز تیلور متهم است که در دهه نود در کشور سیرالئون، با اسلحه و پول یک گروه شبه نظامی جنایتکار را که نام «جبهه وحدت انقلابی» بر خود نهاده بود، هدایت و رهبری می کرد و در ازای آن الماس می گرفت. در حالیکه سیرالئون در زمره فقیرترین كشور جهان بشمار می رود، در حسابهای مخفی تیلور در بانکهای سوئیس یک و نیم میلیارد دلار خوابیده بود، که در این فاصله مسدود شده است.

یک کارشناس کانادائی در شهادت خود در دادگاه درباره معاملاتی که به معامله "الماس خونین" معروف است، اظهار داشت تجارت الماس بود که جنگ داخلی سیرالئون را به دنبال آورد.

قتل عام، تجاوز جنسی و قطع دست وپا
حاصل این جنگ داخلی بین نیروهای دولتی و شورشیان جبهه متحد انقلابی كه در آن خشن‌ترین شیوه‌های كشتار و نقص عضوكردن انسانها به كار گرفته‌ شد، ٥٠ هزار كشته و دهها هزار نقص عضو بود. کابوس این جنایت‌ها هنوز در این کشور سنگینی می کند. گفته می شود ٧٠ درصد زنان و دختربچه ها در طی این جنگ مورد تجاوز قرار گرفتند. حضور آدمهائی که دست یا پایشان بریده شده، در شهرها و به ویژه در روستاها میراث آن سالهاست. تعدادی از آنها جزو ١٤٤ نفری هستند که در دادگاه علیه چارلز تیلور شهادت خواهند داد.

تیلور به اتهام ارتکاب جرائمی که در زمره جنایتهای جنگی و جنایت علیه بشریت می گنجد، محاکمه می‌شود. جنایاتی مانند تجاوز جنسی، قتل عام، قطع اندام انسانی و به خدمت گرفتن کودکان به عنوان سرباز. تیلور به وقوع این جنایات اعتراف کرده است، اما می گوید وی در وقوع آن ها دست نداشته است.

اما پرونده جنایات تیلور فقط مربوط به سیرالئون نیست. در کشور لیبریا وی با خونریزی و جنگ داخلی، قدرت را در سال ١٩٨٩ بدست گرفته بود. در آن جنگ، که لشکر تیلور را کودکان سرباز تشکیل می دادند، ٢٥٠ هزار تن جان خود را از دست دادند.

جنگ داخلی در سیرالئون با ورود نیروهای بین المللی و میانجیگری سازمان ملل بین دو طرف درگیر برای پذیرش یک توافق نامه صلح در سال ١٩٩٩ تقریبا خاتمه یافت. و بدنبال آن نیروهای حافظ صلح سازمان ملل در این كشور مستقر شدند.

تشکیل دادگاه ویژه
برای حسابرسی جنایت‌هائی که در طی جنگ داخلی در سری لائون صورت گرفت و محاکمه افرادی که این جنایتها را سازمان دادند، یک کمیسیون حقیقت یاب و دادگاه ویژه ای در سال ٢٠٠٢ در فری تاون، پایتخت سری لائون تشکیل شد. این دادگاه بر اساس مدل دادگاه‌های بین‌المللی جنایت های جنگی یوگسلاوی و رواندا كار می‌كند با این تفاوت كه این دادگاه تركیبی است از دادگاه های ملی و بین المللی. حدود بیست كشور بودجه این دادگاه را که از سال ٢٠٠٤ آغاز بکار کرده است، تامین می كنند. مانند دادگاه بین‌المللی یوگسلاوی و رواندا، وظیفه این دادگاه هم محاكمه و حسابرسی از تمامی مجرمان و در راس آنها تمامی اعضای جبهه متحد انقلابیون نیست. بلكه محاكمه ها بیشتر جنبه سمبلیك دارد و آمران و رهبران را دربرمی گیرد. متهم ردیف اول این دادگاه باید چارلز تیلور می بود. تحویل وی به دادگاه چند سال بدرازا کشید. تیلور بعد از پایان جنگ و پایان حکومت خونین در لیبریا به نیجریه فرار کرد و سالها در آنجا بسر ‌برد. نیجریه برای تحویل تیلور زیر فشار جامعه جهانی و سازمان عفو بین الملل و دیده‌بانان حقوق بشر قرار داشت که تاكید داشتند دادگاه باید با حضور این جنایتكار بین المللی صورت گیرد. نیجریه كه قرارداد رم مربوط به دادگاه كیفری بین المللی را امضا كرده‌، بر طبق اساسنامه آن موظف به تحویل تیلور بود. بالاخره چارلز تیلور در سال ٢٠٠٦ در مرز کامرون و نیجریه دستگیر شد. حال چارلز تیلور به عنوان متهم ردیف اول محاکمه می شود. اما به دلایل امنیتی و نگرانی از اینکه چنین محاکمه ای در محل وقوع به خشونت کشیده شود، این محاکمه نه در فری تاون، بلکه در لاهه برگذار می شود و در یک دادگاه بین المللی. اما این امر به معنای انحلال دادگاه فری تاون نیست. آن دادگاه، که با ساختمان مجلل و زندان منطبق بر استانداردهای بین المللی تناقض مضحک اما قابل تاملی را به نمایش می گذارد، محاکمه دیگر جنایتکاران را ادامه می دهد. تیلور پیش از تحویل به دادگاه لاهه در سیرالئون زندانی بود.

عفو یا تشکیل کمیسیون حقیقت؟
یكی از توافقات صلح در سال ١٩٩٩، عفو بی قید و شرط برای هر دو طرف درگیر در جنگ بود، که انتقادات زیادی را برانگیخت. چنین عفوی در درجه اول به نفع اعضای جبهه مورد حمایت تیلور تمام می شد. در سیرالئون مسئولیت بیشترین جنایتهای صورت گرفته در جنگ داخلی متوجه نیروهای چارلز تایلور بود.

اما در آن وقت حكومت سیرالئون در مذاكرات در موضع قدرت قرار نداشت. هنوز بخش بزرگی از كشور در دست نیروهای شورشی جبهه متحد انقلابی بود و ارتش كشور هم به آنها پیوسته بود. انتقاد اصلی باید متوجه سازمان ملل می‌شد كه مذاكرات را هدایت می‌كرد.

مسئله یافتن اشكالی از تسویه حساب با عاملان جنایت، طوری كه توافق بر سر بخشودگی هم رعایت شده باشد، یکی از موضوعات کمیسیون حقوق بشر سازمان ملل بود. نهادی مثل کمیسیون حقیقت و آشتی شاید می توانست پلی بین عدالت و صلح برقرار کند. بر اثر فشارها و راهنمائی های كمیساریای حقوق بشر سازمان ملل، خانم مری رابینسون، هر دو طرف دعوا بر سر تشكیل ”كمیسیون حقیقت و آشتی“ به توافق رسیدند. هدف اصلی این كمیسیون مقابله با طرح عفو بی‌قید و شرط بود، كه از توافقات صلح به حساب می آمد. اما در آن کشور ویران از جنگ و بهم خوردن اوضاع، یک کمیسیون بی اختیار چه نقشی می توانست ایفا کند؟ سازمان ملل و مری رابینسون در صدد بودند كه كمیسیون از اختیارات و نفوذ كافی برای پیشبرد كار خود برخوردار باشد. به این منظور به پیشنهاد آنها ابتدا طرح كمیسیون به تصویب مجلس نمایندگان سیرالئون رسید و از حكومت خواسته شد كه با كمیسیون همكاری نماید. برای اینكه تركیب اعضای كمیسیون اعتبار و بیطرفی آن را نشان دهد، بر سر یك تركیب مختلط توافق شد: چهار عضو از خود كشور و سه عضو خارجی.

كمیسیون حقیقت و آشتی كار خود را در اواسط سال ٢٠٠٠، یك سال بعد از خاتمه جنگ در كشور، آغاز كرد. به دلیل حمایت سازمان ملل، كمیسیون از اختیارات خوبی، مثل حق جلب افراد برای بازپرسی، برخوردار بود. بعد از یك سال كمیسیون كار خود را به پایان رساند اما خاتمه یافته اعلام نشد. این کمیسیون بنا شد با دادگاه ویژه فری تاون همكاری ‌كند.

در سیرالئون كمیسیون حقیقت و آشتی بر خلاف کمیسیون حقیقت در کشورهای دیگر وظیفه اصلی خود را در خدمت دادگاه قرار داد تا نشان دادن حقیقت در سطح عمومی در جامعه. اما شاید در این كشور محروم، كه بیش از ٨٠ درصد مردم از خواندن و نوشتن محروم هستند و رسانه های همگانی چندان جائی در میان مردم ندارد، محاكمه و مجازات بیشتر به روشن شدن حقیقت كمك كند.

محاکمه چارلز تیلور در لاهه از طریق فرستنده رادیوئی در تمام مناطق کشور پخش می شود.