جايزه نوبل آلترناتيو صدايی در برابر G8

منیره برادران

در آستانه روز جهانی محیط زیست، پنجم ژوئن، یک هیأت مسئول بررسی تغییرات جوّی، وابسته به سازمان ملل متحد، هشدار داده است که اگر میزان دمای زمین دو درجه سانتیگراد بالا برود، یک سوم موجودات زمین با خطر فزاینده نابودی روبرو خواهند شد. گزارش یادآور می‌شود که نواحی خشک مانند منطقه صحرائی آفریقا خشک‌تر خواهند شد، و مردم در معرض کمبود آب قرار خواهند گرفت.

بعضی از مناطق خاص و کشورهای فقیر بیشتر از همه در معرض خطرات ناشی از گرم شدن جو کره زمین هستند. کارشناسان محیط زیست هشدار می‌دهند که بخش‌هائی از آسیا ممکن است دستخوش سیلاب‌های گسترده شوند، و امکان دارد بخش‌هائی از آمریکای شمالی با توفان‌های حاره ای جدی‌تر و امواج گرما روبرو شوند.

بهم ریختگی دمای کره زمین یکی از مهمترین موضوعات نشست سران ٨ است. اما آیا سران جهانی کردن اقتصاد و سیاست قادر خواهند بود که بر سر تصمیمات مشترک عاجل برای کاهش انتشار گازهای گلخانه ای به توافق برسند؟ واقعیتها امیدبخش نیستند. به جای توافق بر سر راه حل‌های عملی و فوری، اختلاف حاکم است. تصمیم اخیر دولت آمریکا، که به جای تبعیت از تصمیم گیریهای جمعی طرح سرورماآبانه خود را ارائه داده، به نگرانی‌ها دامن زده است. این کشور گرچه در این طرح از پانزده کشور تولیدکننده گازهای گلخانه ای خواسته است که مشترکا از سال آینده تولید گاز کربنیک را پائین آورند، اما سیاست بوش در درجه اول حفظ هژمونی و دور زدن سازمان ملل از موضوعی است که به جهان مربوط می‌شود. آمریکا هنوز پروتکل کیوتو را که کشورهای صنعتی را موظف می‌سازد که تا سال ٢٠١٢ تولید گازهای گلخانه ای را تا ٥،٢ درصد کاهش دهند، نپذیرفته است.

بسیاری از مردم جهان دیگر اعتمادی به این تصمیم گیریها ندارند. مردم مناطق محرومی چون بنگلادش، که با سیلابهای مداوم روبرو هستند، روستاهای پرت و دورافتاده دامنه آرارات در شرق ترکیه که بر اثر بالا آمدن رودخانه، خانه و زمین‌شان را آب گرفته و باعث آوارگی‌شان شده و یا ساکنان قاره آفریقا شاید هیچوقت در زندگی شان نه از سران ٨ چیزی شنیده باشند و نه از پروتکل کیوتو. اما فاجعه ناشی از تولیدات لجام گسیخته صنعتی و نظامی برای آنها فقط موضوع مربوط به آینده نیست، مسئله حال است.

یاکوب فون اوکس کول بنیان گذار جایزه نوبل آلترناتیو می‌گوید: تصمیم گیرندگان در حوزه اقتصاد و سیاست شکست خورده اند. آن‌ها با اشتباهات جهانی‌شان دارند دنیا را به قهقرا می‌برند. آنها اعتماد مردمی را که نگران آینده خود و فرزندانشان هستند، از دست داده اند.

یاکوب فون اوکس کول

جایزه نوبل آلترناتیو
شاید چیزی از جایزه نوبل آلترناتیو شنیده باشید. یاکوب فون اوکی کول بود که ٢٧ سال پیش این جایزه را بینان نهاد، با ثروت اندکی که از راه جمع آوری تمبرهای نفیس عایدش شده بود. او که امروز ٦٢ سال دارد، یک شهروند آلمانی- سوئدی است که پیشتر خبرنگار و عضو پارلمان اروپا بود. اگر در آن زمان پیشنهاد او به کمیته نوبل مبنی بر گشودن حوزه اکولوژی و توسعه در اهدا جایزه نوبل رد نشده بود، شاید او به ابتکار دیگری در حوزه محیط زیست، صلح یا حقوق بشر دست می‌یازید.

جایزه نوبل آلترناتیو به اشخاص یا سازمان‌هائی اهدا می‌شود که برای نجات محیط زیست و جنگلها فعالیت می‌کنند با ارائه راه حلهای عملی و در پیشبرد آنها و نیز به پروژه‌هائی که برای ایجاد انرژی جانشینی در کشورهای محروم تلاش می‌کنند. همچنین اشخاص یا گروه‌هائی که در راه پیشبرد حقوق بشر، صلح و عدالت اجتماعی مستقل از دولتها فعالیت می‌کنند.

مبلغ جایزه نوبل آلترناتیو ٢٠٠٠٠٠ یورو است که هر سال در اوائل ماه دسامبر بین چهار برنده تقسیم می‌شود. نگاهی به برندگان سال گذشته هدف نوبل آلترناتیو را نمایانتر می‌سازد:
- چیکو وایتکر، اهل برزیل و بنیان گذار فروم اجتماعی جهانی

- دانیل السبرگ، کارمند سابق پنتاگون و از مخالفان جنگ عراق که با علنی کردن اسناد مربوط به این جنگ در روشن ساختن افکار عمومی در سیاست جنگ طلبی دولت آمریکا نقش مهمی ایفا کرد.

- روت مانوراما، یک زن هندی که علیه تبعیض زنان در درون سیستم کاستی تلاش می‌کند.

نوبل آلترناتیو برای بسیاری از دریافت کنندگان آن، امکانی فراهم آورده تا ایده‌ها و طرح‌هاشان نشر و شناحته شود. از این طریق و نیز با سرمایه اندک این جایزه بعضی توانسته اند طرح شان را که آستانه ورشکستگی بود نجات و تداوم دهند.

شورای آینده جهان
حال فون اوکی کول طرح بلندپروازانه دیگری را که از پنج سال پیش در تدارکش بود، به مرحله عمل درآورده است: شورائی برای جهان آینده. اوکی کول معتقد است که مهمترین مسئله کنونی جهان بهم ریختن تعادل هوا و اقلیمی است که می‌تواند طرح‌های توسعه اقتصادی و حقوق بشر را بهم ریزد. وقتی بخشی از یک کشور زیر آب می‌رود، مسئله مقدم نجات انسانها است. مسائل مربوط به حقوق بشر، صلح و محیط زیست در پیوند با هم قرار دارند و در اقدامات مرتبط بهم می‌توان برایشان راه حلی پیدا کرد. «ما دیگر نمی‌توانیم بگوئیم که برنامه ریزی می‌کنیم برای سال ٢٠٣٠ یا ٢٠٥٠. باید ببینیم اقدامات فوری و ضربتی چیست.»

طرح او ایجاد مدلهائی است که قابلیت گسترش داشته باشند. مثلا تبدیل شانگهای به یک شهر زیست-طبیعی با جمعیت ٣٠٠٠٠ نفر. همچنین جستجو و شناساندن مدلهای مناسب و سودمندی که موجود هستند: مثلا بهترین نظم بناسازی را شهر بارسلونا دارد، بهترین مدل رفت و آمد شهری که پرهزینه نباشد و برای شهرهای بزرگ در کشورهای کم توسعه، قابل ارائه باشد در بوگوتا قرار دارد و بهترین قوانین در مورد بازسازی انرژی را کشور آلمان داراست. این مدلها باید شناسانده شوند.

فون اوکی کول می‌گوید شورای جهان آینده به مثابه «وجدان دنیا» عمل می‌کند و مردم را تشویق می‌کند تا برای نجات بشریت نیرویشان را بکار گیرند. این شورا صدای شهروندان جهان امروز است و همچنین پاسدار نسلهای آینده.

بنا به پیش بینی فون اوکی کول اگر در پنج یا ده سال آینده دمای کره زمین بیشتر از این که هست از کنترل خارج شود، احتمال آن وجود دارد در آینده نه چندان دور تنها ده درصد جمعیت کنونی بتوانند به زندگی روی این کره ادامه دهند. طرح ریزیهای امروز ثمرش برای سالهای ٢٠٣٠ یا ٢٠٥٠ عینی خواهد شد.

در نگاه نخست شاید چنین حرفهائی ساده لوحی یا ایده آلیستی به نظر آیند. اما او خود را نه ایده آلیست، بلکه «امکان‌گرا» می‌نامد و معتقد است که مشکلات همگی قابل حل هستند. او تشکیل «شورای آینده جهان» را در وضعیت اسفناک کنونی یک ضرورت می‌داند. درخواست او کاهش قدرت صاحبان بازار و مصرف است و برای احقاق آن به اخلاق و وجدان بشری تکیه دارد. به نظر او این جنبه در کنفرانسهای مشابه از طرف سازمان ملل و سیاستمدارن جای اندکی دارد.

این شورا حداقل از ٥٠ نفر از چهره‌های معتبر سراسر جهان - از بین دانشمندان، سیاستمداران، کوشندگان حقوق بشر و محیط زیست تشکیل خواهد شد. برای انتخاب این افراد فون اوکی کول از بیش از ٨٥٠٠ سازمان غیردولتی از سراسر جهان دعوت به‌عمل آورده تا پیشنهادات خود را ارائه دهند.

از طرح ایجاد شورای جهان آینده کسانی چون پطروس غالی، دبیر سابق سازمان ملل متحد، کلاوس شواب، بنیان گذار «فروم اقتصاد جهانی» و همچنین رئیس بانک جهانی حمایت کرده اند. جالب اینجاست که در کنار حمایت رئیس بانک جهانی، پشتیبانی مدیر آفریقائی «کارزار علیه بانک جهانی» هم از این طرح به چشم می‌خورد.

خلاصه کلام را از زبان خود فون اوکی کول بشنویم:
«در وضعیت کنونی محیط زیستی که تصمیم گیرندگان سیاست و اقتصاد خود را در بن بست می‌بینند، ابتکارات و سازمانهای کوچکی مثل اقدامات ما می‌توانند در تغییر راهبردها خیلی موثر باشند.»

نظرات یاکوب فون اوکی کول از مصاحبه با وی از سایت die ZEIT گرفته شده است.