Sep 2010

حیات، در همسایگی؟

برگردان احسان سنایی: ستاره‌ی گلیس ۵۸۱؛ کوتوله‌ای کم‌نور، سرد و سرخ‌رنگ به قطر تقریبی یک‌سوم خورشید ماست که به‌اندازه‌ی تنها ۱.۳درصد از خروجی انرژی خورشید ما نیز از خود انرژی گسیل می‌دارد و از همین‌روست که در عین همسایگی با ما، به‌سختی می‌شود از شهر حتی با تلسکوپی کوچک مشاهده‌اش کرد. همه‌ی شش سیاره‌اش درفواصلی نسبتاً نزدیک، که تماماً کمتر ازفاصله‌ی زمین تا خورشید (۱۵۰میلیون کیلومتر) است؛ به گِرد این ستاره در گردش‌اند.

قارچ‌ها و بادها

برگردان احسان سنایی: دانشمندان برای بیش از صد سال است که می‌دانند اکثریت قارچ‌های هاگ‌زا، این هاگ‌ها را به‌شکل یک جریان دودمانند، که به فواصل دوردست می‌رساندشان آزاد می‌کنند. بالغ بر ۵۰سال پیش، دانشمندان دریافتند که این جریانات هاگ، از خود باد می‌سازند؛ اما به‌گفته‌ی روپر، هیچ درکی از فیزیک این جریانات آیرودینامیک، صورت نپذیرفته بود.

هبوط نسبیت

برگردان: احسان سنایی: بر اساس پیش‌بینی‌های اینشتین، اندکی سرعت کمتر حین رانندگی یا یک پله صعود از نردبانی عادی، برای ایجاد تأخیر در سیر زمان از دید خودمان کافی‌ست.هیچ‌گاه هبوط عملی «نسبیت» آلبرت اینشتین، که تأثیر سرعت و گرانش نسبی بر سیر زمان را وصف می‌کند؛ از پندار خیال‌پرور مردم به حد و ابعاد خانه‌هایشان ممکن نبوده است.

عطارد، دُم دارد

ترجمه‌ی احسان سنایی: طبق گزارش اخیر گروهی از دانشمندان مرکز فیزیک فضایی دانشگاه ایالتی بوستون، دو ماهواره که اساساً ناسا آن‌ها را به‌‌منظور تماشای جو فرّار خورشید طرح زده بود؛ حال موفق به ثبت شواهدی از گاز گریزان از سیاره‌ی ریزجثه‌ی عطارد* نیز شده‌اند. این مأموریت فضایی، موسوم به STEREO؛ متشکل از دو کاوشگر است که هر کدام در پیش و پس سیاره‌مان، بر روی مدار چرخش‌اش به‌گرد خورشید، جاخوش کرده‌اند.

خستگی‌های هیچ‌اندیشی

برگردان احسان سنایی: برای توقف یک تفکر، مغز از نورون‌های بازدارنده به‌منظور ممانعت از رد اطلاعات از یک نورون‌ تحریکی به دیگری، استفاده می‌کند. کالوتی می‌گوید: «نورون‌های بازدارنده، همانند کشیشی هستند که می‌گوید: نکن». این نورون‌های کشیش، با آزادسازی «اسید گاما-آمینوبیوتریک» که معمولاً GABA خوانده می‌شود و خنثی‌کننده‌ی تأثیر «گلوتامات» رهاشده توسط نورون‌های تحریکی‌ست، مسیر اطلاعات را مسدود می‌کنند.

نورها و پرندگان

برگردان احسان سنایی: در جهانی که امروزه مملو از شهرها و نور فراوان شب‌هایشان است؛ مدت‌هاست که دیگر آواز پرنده‌ای هم به‌گوش ساکنان‌شان نمی‌خورد. این چیز جدیدی نیست؛ اما به گزارش آخرین شماره‌ی نشریه‌ی کارنت یایولوژی وفور گسترده‌ی نور شهرهای ما در شب و البته عدم رعایت اصول نورپردازی سالم شهری؛ آرام پرندگان آوازخوان جنگلی را هم آشفته کرده است.

بازگشت دختربچه‌‌ی بادها

برگردان احسان سنایی: سامانه‌ی اقلیمی «لانینیا» خواهر کوچکتر جریان مخوف «ال‌نینیو» این روزها طبق انتظارات، در حال تقویت است. این را آمارهای «سازمان ملی داده‌های جوی و اقیانوسی ایالات متحده» به ما می‌گویند. در طول تمامی عرض‌هایی که تحت دیده‌بانی این سازمان است؛ سطح آب‌های اقیانوسی، ۱.۳ تا ۱.۸درجه‌ی سلسیوس سردتر شده‌ است.

۹۲۵ میلیون نفر گرسنه‌اند

ترجمه‌ی احسان سنایی: پس از گذشت پانزده‌ سال؛ برای نخستین بار آمار سوءتغذیه‌ی جهانی، تا حدی به‌لطف افت بهای غذا پس از جهش‌هایی که زمینه‌ساز بروز هرج‌ومرج‌های فراوانی در سرتاسر جهان شد؛ به‌وضوح از مرز یک میلیارد نفر عقب‌نشینی کرد. هرچند هنوز حدود ۹۲۵ میلیون انسان در سرتاسر زمین درگیر چنین معضلی‌اند و این آمار، عملاً تبعات ویران‌گر سیل اخیر پاکستان را هم لحاظ نکرده است.

نوار نقّاله‌‌ای به‌ وسعت یک اقیانوس

برگردان احسان سنایی: تصوّر مقبول و آشنای نوار نقاله‌ی عظیمی در پهنه‌ی اقیانوس‌ها که به چرخش آب‌های زمین‌مان نیرو می‌دهد و موتور حیات‌بخش چندی از برجسته‌ترین سامانه‌های اقلیمی (از جمله جریان گلف‌استریم) ا‌ست؛ اخیراً با کشفیاتی که دیروز رسماً در آخرین شماره از نشریه‌ی علمی Nature GeoScience انتشار یافت؛ اندکی متزلزل شد. این یافته‌ها در صورت تأیید و پذیرش‌شان؛ ابعاد نوینی از دقّت پیش‌بینی قدرت و رفتار دگرگونی اقلیم زمین را هم نوید می‌دهند.

این، موبی‌دیک نیست؟!

برگردان احسان سنایی: کشف چشمگیر اخیر باستان‌شناسان در حوزه‌ی ساحلی رود تیمز نشان از این می‌دهد که لندن در حدود دو قرن پیش، آخرین منزلگاه نهنگی عظیم‌الجثه به‌ابعاد همان «موبی‌دیک» افسانه‌‌ها بوده است. چندی پیش، جمعی از باستان‌شناسان، بقایای جسد نهنگی به‌طول ۱۷متر که به‌‌ طمع کسب چربی و استخوان‌های ارزشمندش از هم متلاشی شده بود را از زیر خروارها خاک درآوردند.

این مرد ناتمام

احسان سنایی: پروفسور ابوالقاسم غفاری، بی‌تردید از برجسته‌ترین و گم‌نام‌ترین دانشمندان معاصر حوزه‌ی علوم ریاضی، فیزیک و صنعت فضاست. وی، نخستین ایرانی شاغل در سازمان فضایی ایالات متحده (ناسا) و نیز تنها خارجی فعال در بخش محاسبات مسیریابی برنامه‌ی بزرگ سفر به ماه (آپولو) بوده است. پیش‌تر از این بخش از حیات علمی‌اش نیز او سال‌ها را وقف به‌ثمررسانی پژوهش‌های نفیسی در حوزه‌ی علوم ریاضی و فیزیک نموده است.

قصه‌ی گله‌گرگ‌های تنها

برگردان احسان سنایی: برای نخستین بار، آداب و رسوم بومی یک منطقه؛ انگاره‌هایمان پیرامون گرگ‌ها را شکل بخشید. تنها در همین دو دهه‌ی اخیر است که زیست‌شناسان، اقدام به ایجاد تصویری شفاف‌تر از طرز زندگی این حیوانات کرده‌اند.هم‌اکنون، به جای آنکه گرگ‌ها را جانوران ولگرد و آدم‌خوار و عضو گله‌هایی همیشه‌وحشی بخوانیم؛ می‌دانیم که در خانواده‌های وسیعی نمو می‌یابند که شامل یک جفت گرگ و چندین نسل از فرزندان‌شان می‌شود.

کشف آبی عجیب در اعماق سیاره‌های غول‌پیکر

برگردان احسان سنایی: چیست آن که زرد است؛ هم جامد است و هم مایع؟ خب آب! منتها در شکل و قیافه‌ی شگفتی که ظاهراً آن را فقط از ژرفای اورانوس و نپتون می‌توان دید و لمس کرد. ممکن هم هست که همین ماده‌ی عجیب، علت میدان نامتعارف مغناطیسی این دو سیاره را برای‌مان توجیه کند.شبیه‌سازی‌های صورت‌پذیرفته در سال ۱۹۹۹و آزمایش‌های سال ۲۰۰۵، نشان دادند که این آب، احتمالاً در فشار و دمای شدید، صورتی هم جامد و هم مایع دارد.