دانش و فناوری

صحرای کبیر؛ محصول ۰.۶ درجه انحراف محوری زمین

ترجمه‌ی احسان سنایی: صحرای کبیر آفریقا، یا وسیع‌ترین بیابانِ فعلی زمین، روزگاری دور علفزار حاصلخیزی قرار داشته است. این موضوع، حقیقت عرف جامعه‌ی علمی قلمداد می‌شود؛ اما متخصصین همچنان با داده‌های تاریخی دست به گریبا‌ن‌اند؛ تا به سرعت وقوع این گذار فاحش پی ببرند. پژوهش‌گران، طی نشست مجمع عمومی اتحادیه‌ی علوم زمین اروپا که اوایل سال جاری میلادی در وین؛ پایتخت اتریش صورت پذیرفت؛ به شواهد جدیدی در این زمینه دست یافتند.

کشف جنگلی مدفون در شمالگان

برگردان احسان سنایی: دانشمندان اخیراً موفق به کشف جنگل کهن و خشکیده‌ای با کُنده‌ها، برگ‌ها و بذرهای محفوظ، در مجاورت مدار قطبی شمال کانادا شده‌اند. این مکان خشک و یخ‌بسته؛ حال محصور در یخچال‌ها بوده و سرتاسر عاری از درخت است و فقط چندین گونه‌ی پراکنده از گیاه «بونسای» را می‌توان در این پهنه دید. این جنگل، چندی پیش توسط گروهی پژوهشی که داستان شگفت‌انگیزی را از زبان جنگل‌بانان پارک ملی Quttinirpaaq شنیده بودند؛ کشف گردید.

بادها؛ عامل فروشکست یخ‌های جنوبگان

ترجمه‌ی احسان سنایی: آنالیزهای نوینی که توسط «تد اسکامبوس» (Ted Scambos)؛ یخچال‌شناسی از مرکز داده‌های برف و یخ در بولدر کلرادو و همکاران‌اش انجام پذیرفته؛ نشان داده که با گذشت قریب به یک دهه از فروریزش دو ورقه‌ی یخی عمده‌ی جنوبگان؛ یخچال‌ها به‌واسطه‌ی تمدد فقدان یخ ِ این ورقه‌ها، به‌یکباره متزلزل شده‌اند. این تغییرات، به‌روشنی در ورقه‌ی یخی ِ غرب جنوبگان و در امتداد شبه‌جزیره‌ی جنوبگان مشهود است.

دماسنجی از مولکول‌ها

ترجمه‌ی احسان سنایی: نتلسون، به‌همراه دستیارش «دن وارد» که دانشجوی فوق‌دکترای پژوهشی‌ست، و نیز همکاران‌شان دریافتند که هرچند تعیین دما در مقیاس‌های نانو، به‌مراتب می‌تواند پیچیده‌تر از دماسنجی از اجسام بزرگ‌تر باشد؛ اما می‌توان آن را تا ترازی از دقت انجام داد؛ آنچنان‌که مورد توجه جامعه‌ی مهندسین الکترونیک مولکولی یا هرکس که خواهان دانستن نحوه‌ی کارکرد گرمازایی و یا گرماگیری یک جسم در مقیاس‌های شدیداً ریز است؛ قرار گیرد.

رد مدارک گذر زمان، در پیش از مهبانگ

برگردان احسان سنایی: آخرین پژوهش‌ها نشان از این می‌دهد که حیات جهان ما تا ابد در چرخه‌های تکرارشونده خلاصه نمی‌شود. چشم‌انداز کنونی‌مان از جهان نخستین، احتمالاً پر است از مسیرهای دوار و تکرارشونده؛ ولی این بدین‌معنا نیست که ما از رخدادهای پیش از مهبانگ (بیگ‌بنگ) هم مدارکی در دست داریم. از این‌رو مقالات سه‌گانه‌ای اخیراً ادعا کرده‌اند که حلقه‌های هم‌مرکزی که در زمینه‌ی صاف و یکدست نقشه‌ی دمایی ِ جهان نخستین‌مان به جا مانده.

کودکان؛ قربانیان هویت اقوام کهن پرو

ترجمه‌ی احسان سنایی: پژوهش‌گران، با هدف تحقیق بر نقش قربانی‌های عبادی در عهد Sicán میانه، ۸۱ اسکلت برجای‌مانده در قربانگاه را بازرسی نموده و از دندان‌ها و استخوان‌های هر اسکلت، به‌منظور تعیین هویت و نیز علت کشته شدن صاحبان‌شان بهره گرفتند. آنان متوجه شدند که ۷۰ درصد از قربانیانِ قابل شناسایی، کودکان کم‌خون قبیله‌ی Muchik؛ با سنین مابین ۲ تا ۱۵ سال بوده‌اند که در طول حیات کوتاه‌شان، فقط از ذرت و کدو تغذیه می‌کرده‌اند.

تابی؛ روستایی بی‌تاب از گرمای زمین

ترجمه‌ی احسان سنایی: اولین دفعه که «آراکلی باستیدا بی» عبارت «تغییرات اقلیمی» را شنید؛ دو سال پیش؛ آن‌هم از طریق تلویزیون بود. از آن پس او تازه داشت می‌فهمید که چرا رخدادهای عجیبی در روستایش اتفاق می‌افتد. روستای «تابی»، دومین سال خشکسالی‌اش را تجربه‌ می‌کرد و غلاتی که قرار بود نیاز اهالی‌اش را تأمین کند، از رشد بازایستاده بودند. کشاورزان هم تحمل گرمای نیمروز منطقه را از دست داده بودند و برای اینکه کارشان به ظهر نخورد، از سپیده‌ی صبح در مزرعه حاضر می‌شدند.

نفس‌های ناممکن

احسان سنایی: آخرین اخبار شگفت‌انگیز از ناسا پیرامون حیات، هیچ ارتباطی با ماورای زمین‌ ندارد؛ حال‌آنکه اعلام یک کشف «اخترزیست‌شناختی» که بر آینده‌ی جستجوها در راه کشف حیات فرازمینی تأثیر خواهد نهاد؛ عنوانی بود که بسیاری را در چند روز گذشته، به کشف حیات فرازمینی توسط این سازمان فضایی باورمند کرده بود. با این حال حقیقت این است که دانشمندان، نوعی از حیات را بر زمین یافته‌اند که شاید «فرازمینی‌ترین» ارگانیسم دیده شده بر سیاره‌مان باشد.

سفر به سردتر از صفر مطلق

ترجمه‌ی احسان سنایی: دما، بر اساس نحوه‌ی تأثیر افزایش و یا کاهش انرژی بر میزان بی‌نظمی محیط؛ یا «آنتروپی» آن سامانه، تعریف می‌شود. برای سامانه‌هایی با دماهای مثبت و مشابه، افزودن انرژی موجب افزایش بی‌نظمی می‌شود: مثلاً گرمابخشی به یک بلور یخی، آن را ذوب کرده و به حالتِ بی‌نظم‌تر ِ مایع بدل می‌کند. با سلب انرژی از سویی، به صفر مطلق (دمای ۲۷۳.۱۵- درجه‌ی سلسیوس) نزدیک و نزدیک‌تر می‌شوید که در آن نقطه، انرژی‌ و آنتروپی سامانه، هر دو در حداقل‌اند.

کشف سازوکار گرداب‌ها

ترجمه‌ی احسان سنایی: جو زمین و هسته‌ی مذاب بیرونی‌اش علی‌رغم اینکه هیچ ارتباط مستقیمی ندارند، در یک خصیصه مشترک‌اند: هر دو میزبان جریانات مارپیچ و گرداب‌مانندند. در جو، به‌شکل گردبادها و هاریکان؛ و در هسته‌ی بیرونی، به‌شکل جریانات مولد میدان مغناطیسی زمین. به‌گفته‌ی فیزیکدانان نظری دانشگاه کالیفرنیا-سانتاباربارا که با گروهی محاسباتی از هلند همکاری می‌کرده‌اند؛ این پدیده‌ها در درون زمین و در جو آن؛ هر دو تابع سازوکارهایی مشابه‌اند.

کشف جو اکسیژنه در رئا؛ قمر زحل

احسان سنایی: دانشمندان از وجود جوی متشکل از اکسیژن در گرداگرد دومین قمر بزرگ زحل؛ رئا، خبر داده‌اند؛ هرچند امیدی به مهاجرت بدانجا هم نمی‌رود! اول این‌که قمر ۱۵۰۰ کیلومتری یخ‌پوش رئا، بیش از ۱.۵ میلیارد کیلومتر از زمین فاصله دارد و ثانیاً دمای متوسط سطح‌اش هم در حدود ۱۸۰- درجه‌ی سلسیوس است.با این‌حال این کشف نشان از این حقیقت می‌دهد که جهان‌هایی با هوای اکسیژنه، چندان در جهان هستی‌مان کم‌یاب نیستند.

زمین و رشد ناگهان پستانداران

احسان سنایی: پژوهش‌گران اخیراً نشان داده‌اند که انقراض نسل دایناسورها در حدود ۶۵ میلیون سال پیش، راه را برای رشد یک‌هزاربرابری اندام پستانداران موجود، گشود. این بررسی که با عنوان «تکوین حداکثر ابعاد بدن پستانداران خشکی‌زی»، در نشریه‌ی علمی Science انتشار یافته؛ نخستین نمونه‌‌ای‌ست که به کنکاش در الگوی توزیع ابعادی بدن پستاندارانِ پس از عصر دایناسورها پرداخته است.

خون، سخن می‌گوید

ترجمه‌ی احسان سنایی: تاکنون توجه بازپرسان صحنه‌ی جنایت، معطوف به موجودیت اجزای مشخصی از بدن همچون دندان‌ها، استخوان و یا رباط‌های مَفصلی برای تخمین سن افرادی که در غیراینصورت هویت‌شان مجهول می‌ماند بوده است. این روش نوین اما به‌واسطه‌ی وابستگی صِرف‌اش به نمونه‌‌ای نسبتاً اندک از خون، از برتری ویژه‌ای برخوردار است و اساساً از اثری موسوم به «انحلال تیموسی» که بلافاصله پس از تولد آغاز می‌شود، استفاده می‌برد.

ماه هم باردار می‌شود

احسان سنایی: وقتی‌که به ماه کامل می‌نگرید، خبر از هشدار و اخطاری نیست؛ ولی اگر بر روی ماه بودید، چرا. مطابق مشاهدات جدید کاوشگری ژاپنی؛ زمانی‌که ماه کامل است، با گذر از مخروط انتهایی میدان مغناطیسی زمین، میدان الکتریکی پرقدرتی به گرد خود ایجاد می‌کند. به‌اعتقاد متخصصین، چنین پدیده‌ای می‌تواند آثاری جبران‌ناپذیر بر سلامت مسافران آینده‌ی این تنها قمر زمین داشته باشد.

راز دست داوود

ترجمه احسان سنایی: مطابق کتاب مقدس، زمانی‌که داوود به جنگ با جالوت رفت؛ چوب چوپانی‌اش را با پنج سنگ صاف و یک تسمه برداشت. از میان اینان، فقط تسمه‌اش در تندیس میکل‌آنژ دیده می‌شود که داوود یک انتهایش را در دست چپ و بر بالای شانه‌اش نگه داشته است. کلاف‌های این تسمه‌ی نسبتاً طولا که از پشت تندیس، به سمت دست راست داوود امتداد یافته، ظاهراً به شیئی ناشناخته متصل است.

آمریکا؛ غنی از عناصر کمیاب

ترجمه‌ی احسان سنایی: برآورد میزان ذخایر معدنی کمیاب زمین، جزئی از پژوهشی گسترده‌تر است که مشتمل بر تجدیدنظر در مقادیر جهانی REEها، کسب اطلاعات از ذخایری که در آینده شاید از سرچشمه‌های این عناصر به حساب آیند و نهایتاً گردآوری اطلاعات زمین‌شناختی‌ای‌ست که به جهت پژوهش بر فراوانی REEها در صنعت ایالات متحده است. این بررسی، نشان از وجود ذخایر چشمگیری از این عناصر در چهارده ایالت آمریکا می‌داد.

ماجرای مرگ چهارصدساله

ترجمه‌ی احسان سنایی: طی هفته‌ی جاری، ائتلافی از پژوهش‌گران جمهوری چک و دانمارک، جسد نیکوبراهه، نجیب‌زاده‌ی اخترشناس را که در ۱۶۰۱ میلادی مدفون شده بود، از آرامگاهش استخراج کردند تا که با یاری فناوری‌های نوین، پاسخ بسیاری از سؤالات را بیابند. طی چهار روز آینده، این گروه، جسد مزبور را در معرض آزمایشات ویژه‌ای قرار خواهند داد که امید می‌رود علت حقیقی مرگ براهه را که آیا به‌راستی عارضه‌ی کلیوی بوده یا نه، برملا کند.

لاپاز خشک می‌شود

احسان سنایی: دانشمندان، از گرده‌های گیاهی فسیل‌گشته‌ی موجود در رسوبات دریاچه‌ی «تی‌تی‌کاکا» که در مرز پرو و بولیوی جای گرفته، استفاده بردند و متوجه شدند که طی دو دوره از سه دوره‌ی اخیر بین‌ یخبندان که مابین ۱۳۰ تا ۱۱۵هزار و ۳۳۰ تا ۳۲۰هزار سال پیش رخ داده‌اند؛ این دریاچه تا ۸۵ درصد از حجمش کاسته شده است و بیابان، جای بوته‌زارهای گرداگردش را گرفته است.

خاورمیانه؛ خاستگاه نخستین کشاورزان اروپا

ترجمه‌ی احسان سنایی: طبق بررسی‌های اخیر ژنتیکی-باستان‌شناختی؛ نخستین مردمانی که در خاک اروپا دست به زراعت زدند، نه بومیان شکارچی پراکنده در اروپای ۸۰۰۰ سال پیش؛ که جوامعی مهاجر از خاورمیانه بوده‌اند. این پژوهش، به حل تضاد دیرپای موجود میان دو فرضیه‌ی بحث‌برانگیز در خصوص نحوه‌ی ظهور زراعت در اروپا کمک می‌کند.

میراث خشم راه شیری

ترجمه‌ی احسان سنایی: اخترشناسان آمریکایی، اخیراً دو حباب غول‌پیکر و مرموزی که پرتوهای پرانرژی گاما از خود گسیل می‌‌دارند را در حوزه‌ی مرکزی کهکشان‌مان تشخیص داده‌اند. این حباب‌هایی که در ورای پرده‌ی محو و گسترده‌ای از پرتوهای گامای پراکنده، پنهان شده‌اند؛ عارضه‌ای به درازای ۵۰ هزار سال نوری را در آسمان شکل داده‌اند که احتمالاً میراث فورانی بزرگ‌مقیاس از سیاهچاله‌ی مرکزی راه شیری یا طغیان گاز حاصل از زایش‌های فراوان ستارگان نوباوه در نواحی مرکزی‌ کهکشان ماست.