نمادهای تشیع، نقش‌های اسلیمی و رنگ سبز

نادر افراسیابی

نمایشگاهی از آثار پرستور فروهر، هنرمند ایرانی که در تبعید در آلمان به‌سر می‌برد، در لندن برگزار شد. این نمایشگاه که نخستین نمایشگاه انفرادی پرستو فروهر است، از اکتبر تا دسامبر در موزه‌ی لایتون ِ لندن دایر است. پرستو فروهر در این نمایشگاه در قالب هنر تحلیلی و پاپ، اشیاء روزانه، نقش‌های اسلیمی، تابلوهای راهنمایی رانندگی و رنگ سبز را به‌گونه‌ای به کار گرفته که بن‌مایه‌های فرهنگی اسلامی و ایرانی آشکار گردد.

پرستو فروهر در دوره‌ی نخست آثارش از همه‌ی امکانات تصویری، امکاناتی مثل طراحی، نقاشی، عکس و ویدیو برای نشان دادن موضوعاتی اجتماعی و سیاسی مثل «موقعیت زنان در جامعه» استفاده می‌کرد. آثار او در این دوره مجموعه عکس‌هایی بودند که در کنار هم یک موضوع مشخص را نشان می‌دادند. نخستین نمایشگاه انفرادی پرستو فروهر که این روزها در لندن برگزار شده و تا دسامبر هم ادامه دارد، بیش از هر چیز از آغاز دوره‌ی تازه‌ای در آفرینش هنری او حکایت می‌کند.

در این دوره فروهر از امکانات هنر پاپ هم استفاده کرده و موضوعاتی متنوع‌تر را در آثارش بیان می‌کند. همچنین او در دوره‌ی دوم از خلاقیت و آفرینش هنری‌اش، با نشانه‌سازی‌هایی به بن‌مایه‌های فرهنگی ایران در متن تشیع نظر دارد. تبعیض جنسیتی، و نهضت سبز از موضوعات تازه‌ای هستند که این هنرمند مقیم آلمان به آنها پرداخته است. در آثار پرستو فروهر اندوه همراه با طنزی تلخ در کنار هم به چشم می‌خورند.

مثلاً در چیدمانی با عنوان «عزاداری» هنرمند از پارچه‌نوشت‌هایی که در مراسم تاسوعا و عاشورای حسینی برای عزاداری در تکیه‌ها و در دسته‌های سینه‌زنی به‌کار می‌رود، به‌جای روکش صندلی استفاده کرده است. در اینجا استفاده از اشیاء روزانه به‌عنوان یک اثر هنری که در فرهنگ پاپ سراغ داشتیم، با نمادهای تشیع می‌آمیزد و آثاری با پیش‌زمینه‌های مذهبی و قومی اما با زبانی جهانی پدید می‌آید.

در پارچه‌نگاری‌هایی که هنرمند زیر عنوان «طرح‌های اسلیمی» عرضه کرده است، در نگاه اول نقش‌های اسلیمی روی پارچه را زیبا و فریبنده می‌یابیم، اما اگر نزدیک‌تر برویم و با دقت بیشتری به پارچه‌نگاری‌ها نگاه کنیم، متوجه می‌شویم که این نقش‌های چشم‌نواز در واقع ابزارهای شکنجه هستند؛ ابزارهایی مثل شلاق یا کارد، سوزن، اسلحه و مانند آن. کنایه‌ای از راه یافتن خشونت به متن فرهنگ ایرانی – اسلامی.

در مجموعه‌ی «علامت‌ها» که بر اساس تابلوهای راهنمایی و رانندگی به‌وجود آمده، تبعیض جنسیتی در ایران به چالش کشیده می‌شود. در بعضی از این تابلوها می‌خوانیم: ورود زنان ممنوع و در همان حال در تابلویی نوشته شده: حق تقدم با مردان! مجموعه‌ی این تابلوها بیننده را به فکر وامی‌دارد. کنایه‌ای از نشانه‌ها و علامت‌هایی که در جامعه به‌طور آشکار وجود دارد و بر تبعیض جنسیتی و جدایی زن از مرد تأکید دارد.

در مجموعه‌ی «نامم سبز»، رنگ سبز به هویت و شناسنامه‌ی هنرمند تبدیل می‌شود. در این مجموعه که از مهم‌ترین و تأثیرگذارترین آثار فروهر است، خشونت به شکل تصاویری که در متن رنگ سبز پنهان شده‌اند، موج می‌زند. مثل این‌ است که همه در بین حصارهایی که برای هم به‌وجود آورده‌اند گرفتار شده‌اند و نبرد و تقلای عظیمی بین آنها درگرفته است.

اصولاً «خشونت» مهم‌ترین مضمون آثار فروهر است. خشونت در آثار او به شکل آشکاری خود را نشان نمی‌دهد. بلکه در پنهان‌ترین لایه‌های اثر، به‌دشواری قابل تشخیص است، اما اگر نزدیک‌تر برویم و در اثر دقیق‌تر شویم، خشونت را می‌بینیم. پرستو فروهر، دختر پروانه و داریوش فروهر با خشونت سیاسی به‌خوبی آشناست. او که در سال ۱۳۴۱در تهران متولد شده، در دانشگاه تهران در رشته‌ی هنر تحصیل کرده و از سال ۱۹۹۸ در آلمان زندگی می‌کند.

داریوش فروهر، پدر پرستو از آزادیخواهان و ملی‌گرایان سرشناس ایران بود که در دولت مهندس مهدی بازگان پس از پیروزی انقلاب ضد سلطنتی در سال ۱۳۵۷ وزارت کار را به عهده گرفت و با وجود همراهی با انقلاب، سه سال بعد به زندان افتاد، اما بعد از هشت ماه به‌دستور آیت‌الله خمینی آزاد شد. در پاییز ۱۳۷۷ در جریان قتل‌هایی موسوم به قتل‌های زنجیری او و همسرش را در منزل شخصی‌اش در تهران به طرز فجیعی به قتل رساندند.

مسببان و آمران این جنایت هنوز آزادانه زندگی می‌کنند و این قتل فجیع سیاسی همچنان در ابهام است. پرستو فروهر در آن زمان در آلمان به سر می‌برد. پرستو فروهر، در آذر ماه سال گذشته، وقتی می‌خواست از ایران خارج شود، به دستور نهاد ریاست جمهوری از خروجش جلوگیری شد، اما بعد از رسانه‌ای شدن این واقعه، توانست سرانجام از ایران خارج شود.

نمایشگاه آثار پرستو فروهر از اکتبر تا دسامبر ٢٠١٠ در لندن، موزه‌ی لایتون (LEIGHTON HOUSE MUSEUM) برگزار می‌شود.