ساده‌های مقتدر

آرش پارسا

«بی‌پولی¹» دومین اثر بلند حمید نعمت‌الله در حوزه‌ی کارگردانی سینما به شمار می‌رود. نعمت‌الله فیلم‌سازی است که با ساخت اولین اثرش «بوتیک» تحسین همگان را برانگیخت.

پرداختن به معضلات اجتماعی و واکاوی مشکلات جوانان و طبقات مختلف جامعه، از ویژگی‌های آثار نعمت‌الله به حساب می‌آید. در واقع او در مقام نویسنده و کارگردان بیشتر تمایل دارد تا درون‌مایه‌ی اثرش به سمت مضمون‌هایی اجتماعی میل کند.

نعمت الله در «بی‌پولی» روایت‌گر داستانی است که اکثر اقشار جامعه با آن دست به گریبانند. معضل بی‌کاری، بی‌پولی، بحران هویت نسل جوان، ازدواج‌های بدون شناخت و ... از معضلاتی است که جامعه‌ی ایران با آن روبه‌روست.

لیلا حاتمی و بهرام رادان در «بی‌پولی» ساخته حمید نعمت‌الله

نعمت‌الله در «بی‌پولی» داستان زوجی (ایرج و شکوه) را روایت می‌کند که به تازگی زندگی مشترک خود را آغاز کرده‌اند. ایرج به‌ عنوان طراح لباس در شرکتی مشغول به کار است. اما روزی به دلیل مشاجره با رییس شرکت از آن‌جا اخراج می‌شود. این اتفاق در داستان‌، نقطه‌ی شروع تمام کنش‌ها و اتفاقات بعدی اثر است.

شخصیت ایرج به علت غرور بالایی که دارد، به خود اجازه نمی‌دهد که به شرکت بازگردد؛ و همین امر باعث بروز اتفاق‌های بعدی در زندگی‌اش می‌شود. در واقع نعمت‌الله در مقام نویسنده پس از آن‌که شخصیت اصلی اثرش را در چنین موقعیتی قرار می‌دهد، او و مخاطب را در سه فضا محصور، و روایت جهان اثر در این سه فضا خلاصه می‌شود. خانه، محل کار و محیط اجتماعی سه فضایی هستند که کارگردان بر آن داستانش را برای مخاطب روایت می‌کند.

لیلا حاتمی و بهرام رادان در «بی‌پولی» ساخته حمید نعمت‌الله

نعمت‌الله در بی‌پولی نگاهی وفادارانه به تم‌های اجتماعی و مضمون‌هایی دارد که درفیلم اولش نیز بر آن‌ها تأکید و تمرکز کرده بود. زندگی مجردی جوانان، عدم تلاش کافی این نسل، گرایش شدید این نسل به مواد مخدر، عدم ارتباط ودرک درست میان دختر و پسر، ازمهم‌ترین تم‌هایی هستند که نعمت‌الله در فیلم اولش به آن‌ها پرداخت. در «بی‌پولی» هم کارگردان با چنین پس‌زمینه‌هایی به سراغ زوجی جوان می‌رود که حاصل چنین نسلی‌اند.

شخصیت ایرج پس از آن ‌که کارش را از دست می‌دهد، تلاش آن‌چنانی برای پول درآوردن از خود نشان نداده و حاضر نیست تا هر کاری انجام دهد. اگر هم به سراغ مشاغلی مانند مسافرکشی و کارگری می‌رود، خیلی زود آن‌ها را رها می‌کند.

در مقابل چنین شخصیتی در داستان، نعمت‌الله مخاطب را با شخصیت شکوه (لیلا حاتمی) مواجه می‌کند. شکوه در فصل‌های آغازین اثر، نمونه‌ی بارز دخترانی در جامعه‌ی امروز است که تنها به جنبه‌ی رمانتیک زندگی مشترک توجه کرده و در صدد جلب توجه همسرانشان به خود هستند. اما با آغاز مشکلات و بی‌پولی، این شخصیت درفصل‌های میانی اثر به زنی مقتدر تبدیل می‌شود که بر همسرش تسلط کامل دارد.

بهرام رادان

این چرخش شخصیت با توجه به اتفاقاتی که در جهان داستان روی می‌دهد، کاملآ حساب‌شده و منطقی است. لایه‌های درونی فیلم‌نامه علت چنین مشکلاتی را در جامعه، حکومت می‌داند. در واقع نعمت‌الله با هوشمندی، لحن انتقادی اثر را متوجه دولت‌مردان و سیاست‌گزاران می‌کند. این اتفاق در سکانس‌هایی که داستان در شرکت ورشکسته دوستان ایرج روایت می‌شود، به خوبی نمایان است.

منصور، شاهرخ ، پرویز و ... که بی‌کار هستند، در این شرکت با هم زندگی می‌کنند. اما پس از چند روز از آمدن ایرج، دولت به دلیل پرداخت نکردن مالیات آن‌جا را پلمب می‌کند.

لحن انتقادی‌ای که به آن اشاره شد، در بیشتر لحظات اثر وجود دارد. البته کارگردان تمام این اتفاقات و انتقادات را از دریچه‌ی طنز برای مخاطبش بازگو می‌کند.

شخصیت‌های فرعی داستان هم به خوبی پرداخت شده‌اند. هر کدام از این شخصیت‌ها با ویژگی‌هایی که دارند نشان‌دهنده‌ی بخشی از تفکری هستند که امروزه در میان نسل جوان در جریان است.

لیلا حاتمی

در بخش بازیگری، لیلا حاتمی به دلیل انتخاب‌های هوشمندانه‌اش بالاتر از سایر بازیگران قرارمی‌گیرد. حاتمی در‌ نشان دادن دختری که از سادگی به اقتدار کامل می‌رسد، کاملآ موفق عمل می‌کند. انتخاب لحن مناسب و نوع نگاهی که حاتمی در فصل آغازین اثر برای این شخصیت برگزیده است، کاملآ متضاد با فصل‌های میانی اثر است و همین امر بر جذابیت بیشتر نقش‌آفرینی او می‌افزاید.

بهرام رادان در نقش ایرج فراز و نشیب‌هایی دارد. روند منطقی اثر مخاطب را درجای‌گاهی قرار می‌دهد که شخصیت ایرج را در اوج بی‌پولی مستأصل و درمانده مشاهده کند. رادان تا حد زیادی درالقای چنین موقعیتی موفق است؛ اما تنها نکته‌ی قابل اتکا دراین بخش، ظاهر فیزیکی و پوششی رادان است. در سکانس‌هایی که مربوط به چنین اتفاقاتی است، مخاطب کمتر با شخصیت که بیشتر با بهرام رادان رودررو است.

بازیگران نقش‌های فرعی از سوی کارگردان به خوبی انتخاب شده‌اند و همگی در نشان دادن ویژگی‌های شخصیتی نقش موفق ظاهر می‌شوند.

«بی‌پولی» یک درام تلخ اجتماعی است که در قالبی طنز بیان می‌شود و با تمام کاستی‌هایی که دارد، فیلمی قابل تأمل و تأثیرگذار است که نشان از هوشمندی نعمت‌الله و دغدغه‌های او در ارتباط با مشکلات جامعه‌اش است.

لیلا حاتمی و بهرام رادان در «بی‌پولی» ساخته حمید نعمت‌الله

فیلم‌نگاری:

نویسنده: حمید نعمت‌الله، هادی مقدم‌دوست
کارگردان: حمید نعمت‌الله
تهیه‌کننده: مصطفی شایسته
طراح صحنه و لباس: کیوان مقدم
مدیر فیلم‌برداری: محمد زرین‌دست
موسیقی: سهراب پورناظری
تدوین: حسن حسن‌دوست
منشی صحنه: غزال کریمی

بازیگران: لیلا حاتمی (شکوه) بهرام رادان (ایرج) سیامک انصاری (بهروز) بابک حمیدیان (شاهرخ) امیر جعفری (منصور) جلال پیشواییان (پدر ایرج) فرهاد شریفی، نادر فلاح، رضا رشیدپور، افشین سنگ‌چاپ، علی سلیمانی، زهره صفوی و حبیب رضایی (پرویز)

خلاصه داستان: ماجرای زندگی زوجی که درشروع زندگی مشترک با مشکل مالی و بی‌پولی مواجه می‌شوند. آن‌ها برای خارج شدن از وضع موجود راه‌های گوناگونی را امتحان می‌کنند؛ اما ...

مدت زمان فیلم: ۱۰۰ دقیقه
سینماهای نمایش‌دهنده: بهمن، آزادی، سپیده، مرکزی و ...