فیلم‌های ایرانی و حاشیه‌های جشنواره فیلم ملبورن

مهدی میری

جشنواره بین‌المللی فیلم ملبورن ۲۴ جولای ۲۰۰۹ با شعار «هر نفر یک منتقد» آغاز به کار کرد. مراسم افتتاحیه این جشنواره که تا ۹ آگوست ادامه خواهد داشت با نمایش فیلم «بالیبو» ساخته رابرت کانولی فیلم‌ساز استرالیایی همراه بود.

«بالیبو» که از فیلم‌های مورد توجه امسال جشنواره بود به تصویرپردازی یک واقعیت انکارشده می‌پردازد. چند روز پس از خروج نیروهای پادشاهی پرتغال از تیمور شرقی در سال ۱۹۷۵ و اعلام استقلال این منطقه، ارتش اندونزی با هدف اشغال نظامی به آن‌جا حمله کرد.

«بالیبو» نام روستایی در تیمور شرقی است که پنج خبرنگار استرالیایی در روزهای نخستین این تهاجم و توسط نیروهای ارتش اندونزی به قتل رسیدند و بدن‌های آن‌ها سوزانده شد. فیلم که بر پایه کتابی به همین نام ساخته شده است، به نمایش حقیقتی می‌پردازد که سال‌هاست توسط دولت اندونزی انکار شده و دولت استرالیا هم درباره آن سکوت کرده است.

در مراسم افتتاحیه جشنواره، علاوه بر کارگردان فیلم و بازیگران آن، خوزه راموس سورتا رییس‌جمهور تیمور شرقی (برنده جایزه صلح نوبل در سال ۱۹۹۶ میلادی) خواهر و مادر دو تن از خبرنگاران به قتل رسیده و جمعی از نمایندگان پارلمان ایالتی و برخی از مسئولین دولتی استرالیا حضور داشتند.

قتل پنج خبرنگار با آگاهی از خبرنگار بودن آن‌ها و سپس سوزاندن اجساد آنان و کوتاه‌مدتی پس از آن، قتل خبرنگار ششم که برای کشف حقیقت به تیمور شرقی رفته بود، اتهامی است که دولت اندونزی همواره آن را رد کرده است.

این دولت در واکنش به نمایش فیلم، آن را زاییده تخیلات فیلم‌ساز خواند و ادعا کرد که هیچ شاهدی بر قتل خبرنگاران توسط ارتش اندونزی وجود ندارد و آن‌ها در تبادل آتش در خط مقدم نبرد به قتل رسیده‌اند.

آنتونی لاپاگلیا در نقش «راجر ایست» خبرنگار استرالیایی در صحنه‌ای از فیلم «بالیبو»

اما در جشنواره امسال که ۲۶۰ فیلم از بیش از ۵۰ کشور دنیا در بخش مسابقه آن به نمایش درخواهند آمد، همچون سال‌های قبل، فیلم‌هایی از ایران نیز حضور دارند. سال گذشته از ایران، فیلم‌های «حافظ» اثر ابوالفضل جلیلی، «بودا از شرم فروریخت» به کارگردانی حنا مخملباف و «سه زن» اثر منیژه حکمت در جشنواره شرکت کرده بودند. امسال از ایران فیلم‌های «درباره الی» ساخته اصغر فرهادی و «کسی از گربه‌های ایرانی خبر ندارد» به کارگردانی بهمن قبادی، در بخش بین‌الملل جشنواره به نمایش درآمدند.

هم‌چنین «مردی که با برف آمد» ساخته مشترک محسن مخملباف و مرضیه مشکینی به عنوان محصول مشترک ایران و فرانسه و فیلم «برف» محصول مشترک بوسنی، آلمان، فرانسه و ایران و به کارگردانی آیدا بژیک در جشنواره امسال به نمایش در آمدند.

سایت اینترنتی جشنواره فیلم ملبورن، «درباره الی» را یکی از بهترین فیلم‌های ایرانی سالیان گذشته برشمرده و به حضور موفق فیلم در سایر جشنواره‌ها و هم‌چنین مشکلات اکران فیلم در ایران اشاره کرده است.

این فیلم در قالب روایت سفر چند خانواده طبقه متوسط ایرانی برای تفریح به ساحل دریای خزر و حادثه غرق شدن الی، واکنش‌های انسان‌ها را در مقام قضاوت و قربانی شدن فرد در پای منافع جمع را به تصویر می‌کشد.

سایت جشنواره در توصیف «کسی از گربه‌های ایرانی خبر ندارد» عنوان کرده که بهمن قبادی با استفاده از تاکتیک‌های چریکی مستندسازان، داستان تلاش‌های نگار و اشکان را که دو نوازنده جوان هستند، پیگیری می‌کند. این فیلم که به موسیقی زیرزمینی در ایران می‌پردازد، با مشکلاتی از قبیل بازداشت عوامل فیلم در ایران در زمان ساخت فیلم مواجه بوده است.

دیگر فیلم ایرانی (محصول مشترک ایران و فرانسه) حاضر در جشنواره امسال «مردی که با برف آمد» ساخته مشترک محسن مخملباف و مرضیه مشکینی بود که در بخش بین‌الملل جشنواره نمایش داده شد.

داستان فیلم که در سال ۱۹۹۲ در شوروی سابق روی می‌دهد، حکایت مردی است که به یک میکده وارد می‌شود و ساکت و آرام به تماشای حاضرین می‌پردازد؛ سکوتی که برای دیگر حاضرین خوشایند نیست.

پس از بسته شدن میکده و خروج بازیگر فیلم از آن‌جا، در گذر از تاریکی و سرمای کشنده شب، وقایع تکان‌دهنده‌ای برای او آشکار می‌شود.

فیلم «برف» محصول مشترک بوسنی، آلمان، فرانسه و ایران و به کارگردانی آیدا بژیک نیز در رده فیلم‌های ایرانی حاضر در جشنواره و در بخش «پایان اروپا: سینمای جدید بالکان» به نمایش در آمد.

داستان این فیلم که به سال‌های پس از جنگ بوسنی پرداخته، در یک روستای متروک بوسنی با ساکنانی که عمدتاً زنان و کودکان هستند، روی می‌دهد. زنان و کودکان روستا، با امید و تلاش، بازگشت شوهران و پدرانشان از جنگ را انتظار می‌کشند.

صحنه‌ای از فیلم «مردی که با برف آمد»

فیلم «ملکه و من» به کارگردانی ناهید پرسون سروستانی و محصول کشور سوئد نیز در بخش سینمای مستند جشنواره به نمایش در آمد. این فیلم که در قالب مصاحبه با فرح پهلوی، ملکه سابق ایران تهیه شده، به بخش‌هایی از تاریخ و فرهنگ ایران و تجربیات فیلم‌ساز و فرح از انقلاب اسلامی و سال‌های پس از آن اشاره می‌کند.

همراهی عاطفی فیلم‌ساز - که روزی از مبارزان علیه نظام شاهنشاهی بوده و اکنون در تبعید زندگی می‌کند - با فرح پهلوی از نکات برجسته فیلم است.

در عین حال برخی تماشاگران استرالیایی که آشنایی نسبی با تاریخ معاصر ایران داشتند، پس از تماشای فیلم اعتقاد داشتند که فیلم از فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی فرح پهلوی یاد نکرد و از دیگر سو فیلم‌ساز در گفت و گو با فرح پهلوی از واقعیت‌های سیاه دوران پهلوی نیز گذرا عبور کرد و نتوانست پرده از واقعیت گفته‌نشده‌ای بردارد.

اما جشنواره امسال فیلم ملبورن با حاشیه‌های زیادی همراه بود. مهم‌ترین آن‌ها نمایش فیلم مستند «۱۰ شرط عشق» به کارگردانی جف دانیل فیلم‌ساز استرالیایی بود.

فیلم به زندگی ربیعه قدیر که از او به عنوان رهبر مسلمانان اویغور در چین نام برده می‌شود، می‌پردازد. ربیعه قدیر قبل از تبعید به واشنگتن توسط دولت چین، شش سال را در زندان‌های چین سپری کرد. ربیعه قدیر که از فقر و گمنامی به هفتمین فرد ثروتمند چین تبدیل شد و تا کنون دو بار نامزد جایزه نوبل شده است، به نماد بین‌المللی مبارزات مسلمانان اویغورعلیه دولت چین تبدیل شده است.

پس از انتشار برنامه جشنواره فیلم ملبورن در روزنامه «دی ایج» و اعلام نمایش این فیلم و هم‌چنین اعلام حضور ربیعه قدیر به عنوان مهمان در جشنواره امسال، دولت چین به این مسأله واکنش نشان داد.

به گزارش روزنامه «دی ایج» ملبورن، وابسته فرهنگی کنسول‌گری چین در ملبورن در تماس با مدیر جشنواره خواستار حذف این فیلم از برنامه امسال جشنواره شد و به حضور ربیعه قدیر به عنوان مهمان در جشنواره نیز اعتراض کرد.

پس از آن‌که مدیر جشنواره از اجابت این درخواست اجتناب کرد، دولت چین با تأکید بر لزوم عدم نمایش فیلم، ربیعه قدیر را تروریست و از عوامل اصلی ناآرامی‌های اخیر چین خواند.

این درخواست دولت چین، واکنش رسانه‌ها و چهره‌های فرهنگی استرالیا را به همراه داشت. برخی از نمایندگان سبزها در پارلمان ایالتی از دولت استرالیا خواستند تا با ارسال پیام روشنی به دولت چین به آن‌ها یادآور شوند که حق ندارند برای شهروندان یک کشور آزاد تصمیم بگیرند که چه فیلمی را ببینند و به چه صدایی گوش دهند.

اما ماجرا به این‌جا خاتمه نیافت و چند روز بعد مدیر جشنواره اعلام کرد که کارگردانان سه فیلم از چهار فیلم چینی حاضر در جشنواره با ارسال درخواستی فیلم‌های خود را از جشنواره خارج کرده‌اند.

در حالی که گمانه‌زنی‌ها بر سر این‌که آیا این درخواست کارگردانان چینی تحت فشار دولت چین بوده است یا نه در جریان بود، کارگردان چهارمین فیلم چینی حاضر در جشنواره نیز از شرکت در جشنواره انصراف داد.

پس از آن بود که یکی از کارگردان‌ها عنوان کرد که درخواست خروج آن‌ها تحت فشار دولت چین و نگرانی آن‌ها از اینکه آینده کاری آن‌ها با مشکل مواجه خواهد شد، روی داده است.

ربیعه قدیر در جمع هوادارانش در فیلم مستند «۱۰ شرط عشق»

ماجرا اما به این‌جا هم ختم نشد. یک روز قبل از شروع جشنواره، هکرهای چینی به سایت جشنواره حمله کرده و آن را هک کردند. صفحه اصلی سایت برای مدتی پرچم چین را نشان می‌داد. بخش‌های متعددی از سایت هم تا چند روز پس از آن، قابل دسترسی نبودند. هم‌زمان کارکنان جشنواره و مدیر آن پیام‌های تهدید‌آمیز متعددی از طریق ایمیل و تلفن دریافت کردند.

این امر منجر به درخواست مدیر جشنواره برای تأمین امنیت تماشاچیان و کارکنان و سپس حضور نیروهای امنیتی استرالیا در برنامه نمایش فیلم «۱۰ شرط عشق» و هم‌چنین جلسه پرسش و پاسخ ربیعه قدیر شد.

اما فشارهای دولت چین سبب شد که این فیلم با استقبال بسیارتر فراتر از انتظار روبه‌رو شود. تمامی بلیت‌های نمایش فیلم و جلسه پرسش و پاسخ از روزها قبل از شروع جشنواره به طور کامل فروخته شد و در اجابت درخواست‌های بی‌شمار علاقه‌مندان، یک نوبت به نوبت‌های نمایش فیلم افزوده شد.

اما این تنها حاشیه جشنواره امسال نبود. پس از این‌که مشخص شد دولت اسراییل از حامیان فرهنگی جشنواره امسال است، کن لوچ، فیلم‌ساز انگلیسی فیلم اخیر خود، «در جستجوی اریک» را از جشنواره بازپس گرفت.

وی تداوم اشغال سرزمین‌های فلسطینی اشغال‌شده پس از سال ۱۹۶۷ و جنایات دولت اسراییل در جنگ اخیر در غزه را از دلایل تصمیم خود برشمرد و حمایت این دولت از جشنواره را مایه شرم‌ساری یرای جشنواره امسال خواند.

روزهای پایانی جشنواره در حال گذر است و با پایان جشنواره مشخص خواهد شد که برگزیدگان پرحاشیه‌ترین و سیاسی‌ترین جشنواره فیلم ملبورن چه فیلم‌هایی خواهند بود.