جهان متفاوت «هنری مور»

محمد عبدی

نمایشگاه جامع و دیدنی این روزهای گالری «تیت» از آثار «هنری مور» - یکی از برجسته‌ترین چهره‌های مجسمه‌سازی تاریخ هنر که آثارش حتی تا موزه هنرهای معاصر تهران هم رسیده و سال‌هاست که در آن‌جا چشم‌ها را می‌نوازد - سبب خیری است برای چاپ کتاب - کاتالوگ‌ای خواندنی و مبسوط، در شرح و تحلیل افکار و دنیای این هنرمند بزرگ و متمایز قرن بیستم.

تصاویر خوش‌چاپ کتاب برای آن‌ها که امکان دیدن نمایشگاه را ندارند، فرصت مناسبی است برای آشنایی نظام‌مند با دنیای این هنرمند و نوع آثار او طی دوره‌های گوناگون. در بخش اول با عنوان «تمدن جهانی»، تاثیرپذیری مور از فرهنگ آفریقا و آمریکای جنوبی به نمایش گذاشته می‌شود.

دوره بعدی با عنوان «مادر و بچه»، یکی از مهم‌ترین تم‌های آثار مور را روایت می‌کند که در آن طی سال‌های مختلف، مور به جان بخشیدن به مجسمه‌های گونه‌گونی از یک مادر و فرزند در کنار هم می‌پردازد که بر حسب احوال او در دوره‌های گوناگون، شکل این مجسمه‌ها تغییر می‌کند و از روایت‌های شاعرانه به روایت‌های کاملاً انتزاعی می‌رسد.

فصل بعدی یعنی مدرنیسم، دوره‌ای است که قالب و شکل اصلی کار مور را - که دلیل شهرتش است - شکل و گسترش می‌دهد و نام او را به عنوان پیشروترین چهره مجسمه‌سازی جهان در دهه‌ی سی تثبیت می‌کند.

آثار طراحی او در دوره‌ی جنگ جهانی دوم، بخش بعدی است که جهان تیره و تار دوره جنگ را با شدت تمام عریان می کند و روبه‌روی مخاطبش قرار می‌دهد. تاثیر بی‌نهایت عمیق جنگ بر مور را در همه این طراحی‌ها می توان حس کرد؛ طراحی‌هایی که حکایت از یک آخرالزمان دارند و روزن امیدی در آن‌ها وجود ندارد.


دوره پس از جنگ، آثار متاخرتر مور را به نمایش می‌گذارد که پیچیده‌تر - و البته کامل‌تر - شده‌اند و زخم جنگ را هم بر پیکر خود دارند. دوره «نارون» غالباً آخرین آثار او را به نمایش می‌گذارد که حجیم شده‌اند و تم «حفره» را بسط و گسترش می‌دهند؛ یکی از مهم‌ترین تم‌های آثار مور که خودش درباره آن می‌گوید: «هیچ شکی نیست که توضیح روان‌شناسانه عمیقی درباره افسون حفره وجود دارد» اما همو در پاسخ به دانشجویان با این موضوع شوخی هم می‌کند: «من به داشتن حفره در مجسمه ایمان دارم؛ همان طور که همه مجسمه‌سازهای بزرگ همین حفره را در اسم‌شان دارند: میکل آنژ، دوناتلو، پیکاسو، جیاکومتی، کارو و البته من دو تا از این حفره ها در اسم‌ام دارم!» (اشاره به حرف انگلیسی O که در نام تمام این مجسمه‌سازان بزرگ وجود دارد و به قول بروس مک لین این حرف را در نام مجسمه‌سازان بزرگ نسل بعدی جهان هم می توان یافت: آنیش کاپور، بیل وودرو، آنتونی گورملی و...)

شاید جالب ترین بخش کتاب، یادداشت‌هایی است از چهره‌های شناخته شده‌ای چون آنتونی گورملی، مجسمه‌ساز و هنرمند بزرگ این سال‌های بریتانیا که دیدگاه خود را درباره مور توضیح می‌دهند. «بروس مک لین» اشاره می‌کند که چطور مور هیچ‌گاه به یک فرد آکادمیک تبدیل نشد و حقیقتاً جهان مور بزرگ‌تر از آن است که در قالب‌های بسته دانشگاهی بگنجد و این که لقب «شوالیه» را هم نپذیرفت.

«گورملی» به تلاش خستگی‌ناپذیر مور برای یافتن راهی جز راه کلاسیک مجسمه‌سازی و شیوه «رودن» درود می‌فرستد و به تاثیرپذیری مور از «ایپسن» اشاره می‌کند. «آنتونی کارو» به عنوان دستیارش می‌نویسد: مور به رغم آن که مجسمه‌سازی برایش «هنر واقعیت» بود، بسیار به سوررئالیسم نزدیک است.

اما چند مقاله تحلیلی کتاب هم دنیای مور را به خوبی واشکافی می‌کنند. «کریس استفنز» جهان مور را از منظر مدرنیسم تحلیل می‌کند و «جنیفر موندی»، رابطه مجسمه‌های مور با کشور بریتانیا را مورد بررسی قرار می‌دهد. «لینزی استونبریج» از منظر روان‌شناسانه به واشکافی مور می‌پردازد و «دیوید آلن ملور» نگاهی دارد به طراحی‌های مور که آن‌ها را با عکس‌های برجا مانده از جنگ مقایسه می‌کند و به نتایج جالبی می‌رسد. «ریچارد کالووکورسی» به تاثیر هولوکاست و جنگ سرد بر آثار مور نظر دارد و سرانجام «یان وود» تاثیر شگرف مور بر مجسمه‌سازان معاصر بریتانیایی از «کیت کاونتری» تا «تونی کرگ» را ردیابی می‌کند.