«سخن از هایده»؛ بیست سال پس از او

بیستم ژانویه ۲۰۱۰ همزمان با بیستمین سال‌گرد درگذشت نابهنگام هایده، خواننده محبوب ایرانی است.

هایده که از سال ۱۳۴۷ خورشیدی فعالیت خود را آغاز کرد در طول بیست و یک سال فعالیت حرفه‌ای، حدود یکصد و پنجاه قطعه ترانه و آواز با صدای خود به یادگار گذاشت.

کارهایی در سبک و سیاق گوناگون: از تصنیف‌های کلاسیک علی تجویدی و همایون خرم در برنامه گلها گرفته، تا ترانه‌های کوچه و بازاری، و همچنین آثاری از چهره‌های نمادین موسیقی پاپ ایران مانند فرید زولاند، صادق نجوکی و آندرانیک که همچنان جذابیت خود را برای نسل‌ گذشته و حال حفظ کرده است.

هایده گرچه از بابت ضبط و پخش آثارش از خوش‌شانس ترین خوانندگان ایرانی به حساب می‌آید اما همچنان بسیاری از ویدئوهای وی در آرشیوهای شخصی و تلویزیونی پراکنده و خانواده او نیز در گذر این بیست سال، علاقه‌ای برای مدون کردن این آثار از خود نشان ندادند.

پس از درگذشت هایده، محمد حیدری، تکنواز سنتور که بسیاری از ترانه‌های ماندگار او مانند «قلبم گرفت» و «بهار بهار» را آفریده؛ بخشی از کارهایش را گردآوری کرد. اجراهایی که عموما" همراه با ویلن حبیب الله بدیعی در محافل خصوصی خوانده شده بود و پس از آن دیگر هیچ.

سال گذشته اما، برای نخستین بار، مستندی یک‌صد دقیقه‌ای به کوشش پژمان اکبرزاده، پیانیست و روزنامه‌نگار ایرانی، با عنوان «سخن از هایده» در آمستردام به نمایش در آمد. نگاهی فشرده به جنبه‌های گوناگون آثار او؛ گفت‌وگو با پدیدآورندگان آثارش، نمونه‌هایی از اجراها و تاثیر آن‌چه در فرهنگ و سیاست ایران گذشته بر کارهای او.

فیلم در طول سال ۲۰۰۹ در چندین جشنواره مانند جشنواره جهانی سینمای تبعید در سوئد و جشنواره فیلم نور در آمریکا به نمایش در آمد. در لس‌آنجلس، نامزد دریافت جایزه بهترین مستند شد و رضا بدیعی، فیلمساز ایرانی در هالیوود، آنرا «دریچه‌ای به زیبایی‌های زندگی هایده» نامید.

با اینهمه برخی همکاران و اعضای خانواده هایده، بازگویی نکات منفی کار و زندگی هایده در مستند را نپسندیدند و حاشیه‌ و شایعه، همانند زندگی خود هایده، پیرامون این فیلم را نیز گرفت.

پژمان اکبرزاده می‌گوید: «در اینجا هر برنامه ای که اجرا می شود، هر آلبومی که منتشر می‌شود، بلافاصله نقد آن هم چاپ می شود و همه آزادانه اظهار نظر می کنند ولی برخی از ما ایرانی‌ها حتا اگر سه دهه هم از خارج ماندمان گذشته باشد باز هم حاضر نیستیم از پوسته خودمان خارج شویم. انتظار داریم همه با یک ماسک ادب و احترام تنها بگویند عالی بوده؛ چه کار خوب باشد چه بد.»

پژمان اکبرزاده؛ پیانیست و روزنامه‌نگار ایرانی سازنده مستند سخن از هایده

سازنده مستند «سخن از هایده» می گوید زمانی که فیلم در لس‌آنجلس اکران شد، برخی که برشمردن جنبه های ضعیف کارهای هایده را خوش نداشتند در همان شب می گفتند: «این پسر را جمهوری اسلامی فرستاده است تا هایده را بد نام کند.»

برخی از ببیندگان مستند، گرچه تا حدی از جنبه های خصوصی زندگی هایده آگاه شده بودند اما باز هم انتظار داشتند روی این موضوع در فیلم بیشتر کار شود. پژمان اما می‌گوید: «هایده به خاطر ترانه‌هایش محبوب بود نه به خاطر زندگی خصوصی‌اش و من هم درباره آثارش فیلمی ساخته‌ام.»

او می‌افزاید: «اگر منبعی برای اطلاعات بیشتر درباره زندگی شخصی هایده بود تا حدی از آنها استفاده می‌کردم ولی هیچیک از فرزندان او به تماس‌ها و پیغام‌های من برای همکاری پاسخ ندادند. در شب نمایش فیلم در تئاتر هنرهای زیبای لس‌آنجلس نیز تنها عضو حاضر از خانواده، سهیل، نوه هایده بود.»

سازنده مستند گلایه می کند که عدم پشتیبانی ایرانیان از چنین پروژه هایی، ادامه آنها را در غربت ناممکن می‌کند؛ «همه در جشنواره‌ها می‌گفتند درباره دیگر هنرمندان هم چنین فیلم‌های بساز ولی هیچ‌کس نمی‌گفت بیاییم کمک کنیم تا چنین پروژه هایی ادامه پیدا کند. کسی نمی‌پرسید حال هزینه‌های صرف شده چگونه جبران می شود.»

علی‌رغم همه اینها، در بیستمین سالگرد درگذشت هایده، مستندی درباره او نیز آماده پخش شده؛ فیلمی که از انگشت‌شمار فیلم‌های مستند درباره خوانندگان محبوب ایرانی است. صدایی که با گذشت بیست سال از خاموشی آن، همچنان طنین انداز دل‌های پارسی‌زبانان در سراسر دنیاست.

بخشی از هزینه‌های ساخت مستند «سخن از هایده» از سوی رادیو زمانه تامین شده است.

لینک‌های مرتبط:

- تارنمای رسمی مستند «سخن از هایده» (فارسی و انگلیسی)
- تارنمای رسمی پژمان اکبرزاده (انگلیسی)