زعفران در سرزمین تریاک

احمد قریشی

زعفران آهسته آهسته جای خود را در سرزمین تریاک، باز کرده است. اکنون این طلای سرخ به کمک دستان ظریف زنان، با تریاک که توسط مردان گسترش پیدا کرد و نام افغانستان را با سیاهی گره زد، به رقابت برخاسته است.

اما زنان گویا می‌خواهند کوشاتر از مردان باشند. آن‌ها، چیدن گل زعفران را همراه با نسیم خنک بامدادی آغازمی‌کنند. تمام روز این زن‌ها، با جداکردن آله جگری رنگ از گل، سپری می‌شود، آنان آن‌قدر خسته می‌شوند که در میان این گل‌ها به خواب می‌روند.

زعفران به‌رغم تاریخ دیرینه‌اش، دیر پا به افغانستان گذاشت؛ اما استقبال از این نو رسیده نشان داد که مردم آن را خوش یمن می‌دانند.

مردم افغانستان کم‌کم با پشت کردن به تریاک، برگ جدیدی را گشودند که درآن نه‌تنها اثری از زهر کشنده تریاک نیست، بلکه چنان‌چه می‌گویند هم «پول» می‌آورد و هم «شادی».

طلای سرخ دست‌کم از یک دهه پیش از ایران به هرات آورده شد و این ولایت، درمقابل هلمند، کشت‌زار بزرگ تریاک افغانستان، به پا ایستاد و اکنون کشت آن به سرعت در دیگر ولایات این کشور گسترده می‌شود.

آن‌طور که مقامات افغان می‌گویند این دو تازه‌وارد دارای رکورد جهانی هستند، هلمند به‌رغم کاهش ۴۴ درصدی تریاک، هنوزهم بزرگ‌ترین تولیدکننده مواد مخدر در افغانستان محسوب می‌شود. افغانستان هم که تامین‌کننده‌ی ۹۰ درصد مواد مخدر مصرفی جهان است.

اما هرات مرکز کشت و برداشت زعفران افغانستان است و گفته می‌شود این ولایت توانسته با برداشت بیش از ۱۰ کیلو زعفران در هر هکتار، رکورد تازه‌ای را به نام خود ثبت کند.

هر دوی این تازه واردها باعث دگرگونی شده‌اند؛ یکی به عنوان یک بلای خانمان‌سوز و به گفته‌ی افغان‌ها «کشت حرام و خانه خراب کن» خودی و بیگانه، و دیگری، یک منبع درآمد، از جمله برای زنان روستایی که پیش از این حتی جرات بیرون شدن از خانه را نداشتند.

گلاب منگل، والی هلمند می‌گوید بررسی‌ها نشان می‌دهد که از ۷۰ هزارمعتاد به مواد مخدر در این ولایت، نزدیک به ۱۳ هزار نفر آنان را زنان تشکیل می‌دهند.

این افراد معتاد، بیشترمهاجرینی هستند که از پاکستان و ایران به کشورشان برگشته‌اند.

از سوی دیگر، بر اساس گزارش سازمان ملل متحد، تولید مواد مخدر در افغانستان از ۷۷۰۰ تن در سال ۲۰۰۸ به کمتر از ۶۹۰۰ تن در سال ۲۰۰۹ رسیده است؛ با این وجود و به خاطر حجم زیاد تولید در سال گذشته، هنوز هم بیشتر از ۱۲۰۰۰ تن مواد مخدر به صورت ذخیره وجود دارد که می‌تواند تقاضای مواد مخدر جهان را برای بیش از دوسال ضمانت می‌کند.

اما درمقابل، کشت زعفران با عمر کم خود برای نزدیک به سه هزار زن، تنها در هرات زمینه کار را فراهم ساخته است و این ولایت به‌رغم تولید یک تن زعفران خالص، سبب ترویج زعفران در ۱۲ ولایت دیگر افغانستان شده است.

همچنین زعفران، جنبشی نو را در میان زنان روستایی پدیده آورده است. این زنان همه‌ی کارها، از آمادگی برای کشت تا چیدن و جمع‌آوری گل، بسته‌بندی و فروش این گیاه با ارزش را بدست گرفته‌اند.

سیما، یکی از این زنان است که مدیریت یک انجمن ویژه زنان زعفران کار را در شهرستان «غوریان» هرات به عهده دارد. او می‌گوید نزدیک به ۶۰۰ نفر از زنان، عضو انجمن تحت اداره‌ی او هستند.

به گفته‌ی سیما، از کشت تا بسته‌بندی زعفران توسط زنان، انجام می‌شود و آن‌ها اکنون موفق شده‌اند با بازاریابی در داخل، فروش خوبی داشته باشند و حتی در اولین تجربه بازاریابی در خارج از کشور هم، هر کیلو زعفران را در بازار هندوستان تا شش هزار دلار بفروش برسانند.

خوش‌بینی‌ها نسبت به روند کنونی در حال افزایش است. می‌توان با ترویج زعفران به عنوان یک گزینه مناسب، هم درآمد خوبی داشت و هم تولیدی داشت که عامل رنج و بدبختی افغان‌ها نشود.

در حال حاضر تعداد ولایاتی که کشت تریاک درآن‌جا توسط دولت ممنوع اعلام شده و کشت‌های قبلی هم از بین برده شدهبه ۲۰ ولایت می‌رسد.همچنین برای نخستین بار طی ۱۰ سال گذشته، قیمت مواد مخدر کاهش یافته است.

آنتونیو ماریا کوستا، رییس دفتر مبارزه با جرایم و مواد مخدرسازمان ملل متحد می‌گوید، در حالی‌که نسبت به اوضاع افغانستان «بدبینی» وجود دارد، اما یافته‌های تازه، نوید روزهای خوبی را می‌دهند.

این یافته‌ها نشان می‌دهند که «پیشرفت» امکان‌پذیراست.