«چشم های ما به تاریکی عادت کرده است»

ترجمه: مجید روشن‌زاده

محمود دولت آبادی، نویسنده مشهور ایران در مصاحبه با هفته‌نامه «ولت آم زونتاگ»، به بعضی از نکات کتاب تازه اش «کلنل» که اخیرا به آلمانی منتشر شده پرداخته و می گوید: شخصیت‌های کتاب من هر کدام راه خود را رفتند و دچار خطا شدند.

دولت آبادی در این مصاحبه تأکید می کند که سکون فعلی دیر یا زود از بین خواهد رفت و ایران لاجرم به سمت تحولات نوین حرکت خواهد کرد، زیرا موش نقب‌زن تاریخ از تکاپو نخواهد ماند و کشف مجراهای نوین به سوی جامعه‌ای مدرن و دموکراتیک امری ضروری و اجتناب‌ناپذیر است. در زیر ترجمه کامل مصاحبه را بخوانید:

آقای دولت آبادی، در کتاب جدیدتان، «کلنل» همیشه صحبت از شکنجه، مرگ و نومیدی است. به نظر می رسد که دوران جمهوری اسلامی دوران تیره و تاری ست.

زمانی که کلنل را نوشتم، فضا تاریک‌تر ازآن فضایی‌ست که من در کتابم ترسیم کرده‌ام. از سال ١٩٨١ تا ١٩٨٤ زندگی چنان تاریک و غیرقابل‌تحمل بود که آدم سرگیجه می‌گرفت.

یعنی زندگی امروز در ایران راحت‌تر است؟

چشم‌های ما دیگر به تاریکی عادت کرده است.

در ماه ژوئن، امیرحسین چهل‌تن در رابطه با اعتراضات مردم به انتخابات ریاست جمهوری نوشت که «دیگر راه بازگشت وجود ندارد.»؛ امروز اما به نظر می‌رسد که حاکمیت دوباره بر همه چیز مسلط شده است.

ظاهراً ما هنوز یک دوره‌ی دیگر باید سلطه روحانیت ایران را بپذیریم. اما ضرورت‌های تاریخی ایجاب می‌کند که در ایران تحولاتی رخ دهد. بر این سکون و حالت آتش‌بس فعلی غلبه خواهد شد، زیرا چرخه تحول به راه افتاده است. اما ما باید صبور باشیم. در رابطه با ایران باید صبور بود.


یک پسر شما در شهر دوسلدورف آلمان و یک دختر شما در پاریس زندگی می‌کنند. چرا ایران را ترک نمی‌کنید؟

من یک پسر دیگر در ایران هم دارم. البته به اقامت طولانی در خارج فکر کرده‌ام و هنوز هم فکر می‌کنم؛ اما گاهی وقتی که فکر می‌کنم که با خارج آمدنم ممکن است آثار من در ایران ناتمام بمانند، نسبت به این فکر تردید می‌کنم. با این همه، احتمال دارد که من برای شش ماه و یا یک سال ایران را ترک کنم؛ اما نه برای همیشه.

محمود دولت‌آبادی

اما چرا در صورت خروج، آثار شما ناتمام می‌مانند؟

بسیاری از آثار من هنوز در ایران منتشر نشده‌اند. خوانندگان من هنوز چیزی در باره آن‌ها نمی‌دانند. یک بار، وقتی یکی دیگر از نویسندگان محبوب، کشور را ترک کرد، مردم از این کار متأسف و نومید شدند. این تصور که ممکن است مردم را مأیوس کنم، برایم وحشتناک است. محتوای آن چیزی که من می‌نویسم با طبیعت و مردم وطنم پیوند دارد.

هرتا مولر هم وطنش را ترک کرد، اما همواره به نوشتن در باره رومانی ادامه داد.

درست است، اما محیط هرتا مولر تغییر چندانی نکرد. اروپای شرقی بخشی از اروپا است و با ترک ایران و آمدن به آلمان یکی نیست.


سال گذشته، رمانی از تیرداد ذوالقدر به آلمانی منتشر شد که در آن زندگی هنرمندانه و نحوه پارتی گرفتن جوانان ایرانی را ترسیم می‌کند. با خواندن این کتاب آدم [غربی] بلافاصله فکر می‌کند که این عین زندگی ماست.

جامعه ما بسیار متناقض است. نویسنده در این رمان زندگی قشر میانی جوانان شهری را خوب توصیف کرده است. این قشراز امکانات جدیدی برخورداراست و جور زندگی‌اش را خانواده می‌کشد.


در کتاب «کلنل» همه شخصیت‌های اصلی مرتکب گناه می‌شوند. آیا گناه‌کار بودن جزء خصوصیات دیکتاتور است؟

من این‌طور نمی‌بینم. آن‌ها مرتکب گناه نشدند، بل‌که، هر یک راه خود را رفتند و مرتکب خطا شدند. هیچ‌کس کامل نیست. سؤال شما مرا به این فکر انداخت که در کجا اهمال و کوتاهی کرده‌ام.

و در کجا؟

پاسخ آن را در سال‌های آینده خواهم داد. من آرام و آهسته در امتداد زندگی گام برمی‌دارم و مانند هاملت سراسر تردید و تأمل‌ام.

روند تاریخ ایران و انقلابات متعدد کشور شما نشان‌دهنده میل و تلاش عظیم ملت ایران برای آزادی است. اما با وجود این، چرا کشور شما تا این اندازه با دموکراسی مشکل دارد؟

تا جایی که من از تاریخ اطلاع دارم، عصر ناپلئون سرآغاز سیر پایان دیکتاتوری در اروپا بود. هیتلر، موسولینی و فرانکو استثناهای قاعده تاریخ‌اند. به قدرت رسیدن هیتلر در واقع یک انحراف تاریخی بود. اروپا داری سیر چندین ساله حرکت به سوی دموکراسی است.

اما در ایران همیشه انتخابات بود. این نشان می‌دهد که حکومت در ایران همیشه برای مشروعیت خود نیاز به رأی مردم دارد.

تاریخ جامعه ما مسیر دیگری را طی کرد. جهان مدرن غرب، هیتلر را تحمل نکرد و سرنگون کرد. جالب آن است که جهان مدرن در ایران برعکس آن عمل کرد. در دهه ٥٠، سیا در ایران بر علیه دولت منتخب و دموکرات مصدق دست به کودتا زد.


آیا با وجود این، ما و شما وجوه مشترک فرهنگی هم داریم؟

خیلی زیاد. صرف‌نظر از دوره‌های آنتیک، قرون وسطی و حتی استعمار، حدود چندین دهه است که میان ایران و غرب فرهنگ مشترک وجود دارد و آن هم نه فقط در حوزه تکنیک و علم، بل‌که در حوزه های دیگر مانند هنر. باوجود این، در مقاطعی هم تجربه ناخوشایند و تلخی از غرب داریم.

آیا نفرت رهبران ایران از غرب ریشه در خطاهای سیاسی ما دارد و یا انگیخته از تلاش برای سرپوش گذاشتن بر خطاهای خود و عصبانیت از ناتوانی در هدایت ایران به سوی جامعه ای ویژه و درعین حال مدرن می باشد؟

در این مورد هر دو دلیل صادق است. در نظر مردم ما، آن بخش از نفرتی که مربوط به تهدیدات مدام کشور است، مشروع و به‌جا است. من شخصاً نه اظهارات رهبران ایران را می‌پسندم و نه تهدیدات غرب را. من طرفدار صلح هستم و می‌خواهم که مردم کشورم با همه کشورها روابط دوستانه داشته باشند.