تشابه دو کارتون و سمبل‌های مشابه

نیک‌آهنگ کوثر

مایک لوکویچ یکی از معروفترین کارتونیست‌های مطبوعاتی آمریکا است. این کارتونیست ۴۹ ساله که برای آثارش دو بار برنده‌ جایزه‌ی «پولیتزر» شده است در روزنامه‌ Atlanta Journal Constitution کار می‌کند. لوکویچ مثل بسیاری دیگر از کارتونیست‌های مطبوعاتی دنیا در روزهای اخیر توجه خاصی به ایران نشان داده است.

اما من در کارتون خود کاراکتر روزنامه‌نگار خودم را کشیده بودم که داشت با گوشی موبایل از تانک و راننده‌اش فیلمبرداری می‌کرد و به راننده می‌گفت: «لبخند بزن، تو در یوتیوب هستی.» از مایک پرسیدم چگونه به ایده‌ی این کارتون رسیده که فردی را بکشد که دارد جلوی تانک‌ها می‌ایستد، ولی با توییتر پیغامش را می‌فرستد؟

تو خودت یک کارتونیست هستی و می‌دانی که وقتی اتفاقی می‌افتد، همه‌ی ما دنبال سمبل‌ها یا نشانه‌هایی می‌گردیم که بتوانیم منظور خودمان را بهتر نشان بدهیم و من در شرایط فعلی که وضعیت ایران را می‌بینم، به یاد آن آقایی افتادم که مقابل تانک‌ها در میدان «تیان‌ان‌من» ایستاده بود.

آن تصویر واقعاً تکان‌دهنده بود. اما تفاوتی که آن تصویر با وضعیت امروزه‌ی ایران دارد این است که مردم در ایران از طریق وسایلی که دستشان هست پیغام خود را به خارج از کشور می‌فرستند و می‌توان تصویر بهتری از وضعیت داخل ایران داشت که در چین بیست‌ سال پیش چنین نبود. تظاهرکنندگان می‌توانند از طریق ابزاری مثل موبایل، وقایع و یا ایده‌هایشان را مخابره کنند و یا فیلم اتفاقات را بردارند.

کارتون نیک‌آهنگ کوثر

مایک تو هم کار من را دیدی. من هم با همان تفکر نسبت به میدان «تیان‌ان‌من» کاراکتر خودم را جلوی تانک‌ها گذاشتم که با گوشی موبایل دارد از آن‌ها فیلمبرداری می‌کند و می‌گوید لبخند بزنید، شما در یوتیوب هستید! اما نکته‌ی بامزه این بود که بعد از کشیدن و انتشار آن کار با حمله‌ی چند نفر روبه‌رو شدم که مرا متهم به دزدی ایده‌ی تو کرده بودند و من هم برایشان ماجرای شباهت ناگزیر را توضیح دادم که در شرایط مشابه کارتونیست‌ها معمولاً از سمبل‌های مشابه استفاده می‌کنند و این در حالی بود که من کار تو را ندیده بودم و آن‌ها لینکش را برایم فرستادند و من هم البته قول دادم که با مایک لوکویچ تماس بگیرم و نظر کارشناسی‌اش را بپرسم.

یک مثال خوب برایت بزنم. بعداز واقعه‌ی یازده ستپامبر، کارتونی کشیدم که در آن مجسمه‌ی آزادی را مصور کرده بودم. اما خیلی‌ها هم این کار را کردند که کارشان نیز به کار من شباهت داشت و نکته‌ی جالب‌تر این که هیچ‌کس کار دیگری را کپی نکرده بود و این اتفاق تصادفی بود.

وقتی کارتون اخیرم را هم که کشیدم، یعنی تشبیه فضای ایران با فضای میدان «تیان‌ان‌من»، مطمئن بودم کارتون‌های زیادی شبیه کار من کشیده خواهد شد. با همان تصویر معروف میدان «تیان‌ان‌من». چون معروف‌ترین تصویری‌ است که از فضای آن‌روز باقی مانده که یک مرد به تنهایی جلوی دولت خودش ایستاده است.

نه من از تو کپی کردم و نه تو از من کپی کردی، بلکه هرکدام به طریقی سعی کردیم استفاده‌ی گوشی موبایل را در فضای مشابه فضای «تیان‌ان‌من» مصور کنیم و عملاً نشان دهیم که این ابزار جدید چه انقلابی در فرایند انقلاب فعلی داخل ایران ایجاد کرده است. حالا با دیدن کار تو البته باید بگویم تکنیک بسیار خوبی داری و من خیلی از این کاراکتر تو هم خوشم می‌آید و این تشابه تصویری و تشابه فضا هم ناشی از همان عکس معروفی‌ است که از «تیان‌ان‌من» برجا مانده است.

از مایک که بیست و پنج سال در رسانه‌های مختلف آمریکایی کارتون کشیده پرسیدم: اعتراضات مردم ایران را با جنبش‌های مختلفی که در طول سال‌های کارش دیده است چگونه مقایسه می‌کند؟

وقتی همین اتفاق را با واقعه‌ی «تیان‌ان‌من» مقایسه می‌کنم، چیزی که برای من مشخص است، این است که در «تیان‌ان‌من» و در چین بیست سال پیش دانشجویان بودند که فعالانه مبارزه می‌کردند. ولی چیزی که در ایران دارد اتفاق می‌افتد حاصل حضور طبقات مختلف و گروه‌های مختلف سنی است و استفاده از لوازمی با تکنولوژی جدید باعث شده که ما بیشتر و بهتر با واقعیت آشنا بشویم و بدانیم که در ایران چه می‌گذرد.

خلاصه موضوع تشابه یک کارتون با کارتونی که مایک لوکویچ کشیده بود باعث دوستی ما شد و اثبات این نکته که وقتی یک ایده‌ی جالب به ذهن‌تان می‌رسد فکر نکنید تنها کسی هستید که به آن اندیشیده‌اید و ممکن است کسی چند روز پیش‌تر از شما موضوعی تقریباً مشابه کشیده باشد. با همان نما و با المان‌های مشابه کار شما.