فیس‌بوک می‌تواند شما را به چنگ دولت‌ها بیاندازد

نیکولاس نیک‌سادات

اگرچه فیس‌بوک و امثال آن برای ارتباط با دوستان طراحی شده‌اند، سوء استفاده از اطلاعات شخصی کاربران، این شبکه‌های اجتماعی را گاه ضد اجتماعی می‌کند! دیدار مهمانان ناخوانده و «دوستان» ناباب از صفحه‌های مجازی شما می‌تواند به دردسرهای حقیقی بیانجامد.

طرح جدید دولت لندن برای ذخیره تماس‌های کاربران شبکه‌های اجتماعی، تازه‌ترین خبر پر سر و صدا در این زمینه است. به این بهانه و از آنجا که فیس‌بوک به قولی یکی از ۱۰ سایت محبوب ایرانیان شده، نگاهی می‌اندازیم به برخی امکانات آن که می‌توانند تا حدی به حفظ اسرار کاربران کمک کنند.

آن را که حساب پاک است از محاسبه چه باک است. برخی از خوانندگان وب‌سایت انگلیسی بی‌بی‌سی در زیر خبر طرح جدید دولت می‌نویسند که اگر آنچه روی فیس‌بوک انجام می‌دهند خلاف قانون نیست، نباید از کنترل دولت نگران باشند. اما برای خیلی‌ها نگرانی مدتی است که آغاز شده است.

دولت بریتانیا قصد دارد از شبکه‌های اجتماعی مانند فیس‌بوک بخواهد که جزئیات تماس‌های برقرار شده میان کاربرانشان را ثبت و نگهداری کنند. این بخشی از برنامه‌ای است که به موجب آن جزئیات همه گفت و گوهای تلفنی، ایمیل‌ها و وب‌سایت‌های بازدید شده در یک بانک مرکزی داده‌ها ذخیره خواهند شد.

وزارت کشور بریتانیا اطمینان می‌دهد که این طرح برای مقابله با باندهای تبهکاری و تروریست‌هایی است که ممکن است از این وب‌سایت‌ها استفاده کنند، و این‌که محتوای گفت و گوهای اینترنتی ثبت نخواهند شد.

در واقع شرکت‌های تلفنی هم‌اکنون نیز موظفند جزئيات همه گفت و گوها مانند زمان، مکان و هویت مکالمه‌کنندگان را به مدت ۱۲ ماه برای استفاده احتمالی در پیگیری‌های جنایی و دادگاه‌ها ذخیره کنند. یک بخش‌نامه جدید اتحادیه اروپا خواستار آن است که ترافیک اینترنتی نیز به طور مشابهی ذخیره شود. این بخش‌نامه از ششم آوریل ۲۰۰۹ در بریتانیا به اجرا در‌می‌آید.

ورنون کروکر، وزیر کشور بریتانیا، می‌گوید که دولت از آن رو متوجه شبکه‌های اجتماعی شده که آن‌ها در بخش‌نامه بروکسل گنجانده نشده‌اند. دولت همچنین ممکن است همه داده‌ها را روی یک بانک اطلاعاتی واحد ذخیره کند که توسط یک شرکت خصوصی اداره شود.

برخی فعالان آزادی‌های مدنی این طرح را بی‌مورد و اغراق‌آمیز می‌دانند. یکی از خوانندگان بی‌بی‌سی در کامِنت خود می‌نویسد که بعید است تروریست‌ها برای سازماندهی و هماهنگی از فیس‌بوک استفاده کنند.

روزنامه ایندیپندنت به نقل از تام بریک، نماینده لیبرال دمکرات‌ها در پارلمان بریتانیا، می‌نویسد: «واقعاً نگران‌کننده است که آن‌ها (دولت) می‌خواهند شبکه‌های اجتماعی را زیر نظر بگیرند که اطلاعات خصوصی حساسی مانند گرایش‌های جنسی، باورهای مذهبی و دیدگاه‌های سیاسی کاربرانشان را در بردارند.»

ذخیره کردن اطلاعات روی یک بانک مرکزی داده‌ها، نگرانی‌هایی را نیز درباره «نشت» آن‌ها برانگیخته است. در سال ۲۰۰۷، در جریان مبادله پستی میان دو اداره دولتی، دو دیسک حاوی نام، نشانی و اطلاعات بانکی بیست و پنج میلیون شهروند بریتانیایی مفقود شدند. این رسوایی به استعفای رئیس اداره مالیات انجامید و با وجود جست‌وجوهای گسترده پلیس، دیسک‌ها هرگز پیدا نشدند.

مطالعه فیس‌بوک به جای مصاحبه شغلی

اطلاعات شما روی فیس‌بوک تنها مورد علاقه دولت متبوعتان، هَکِرها، یا تروریست‌ها نیست. کارفرماها و مدیران به طور روزافزون از محتوای پروفایل‌ها برای اخراج کارکنان یا تصمیم‌گیری برای استخدام داوطلبان استفاده می‌کنند. فوریه گذشته، یک دختر ۱۶ ساله به نام کیمبِرلی سوان که برای شرکتی در شهر اِسِکس انگلیس کار می‌کرد، تنها سه هفته پس از آغاز به کار اخراج شد.

او روی پروفایلش در فیس‌بوک از کسل‌کننده بودن کار و این‌که ساعت‌هایش را به منگنه، سوراخ، و بایگانی کردن کاغذها می‌گذراند، گله کرده بود. در ماه نوامبر گذشته نیز شرکت هواپیمایی ویرجین آتلانتیک ١٣ عضو خدمه‌اش را که روی فیس‌بوک مسافران را بی‌نزاکت خوانده بودند، اخراج کرد.

در ماه مارس گذشته، ناتان سینگ، یک افسر زندانبان در شهر لِستر انگلیس که روی فیس‌بوک با برخی زندانیان «دوست» شده بود، به دلیل رفتار غیر حرفه‌ای از کار برکنار شد. کریس دریفوس، یک بازرس پلیس ترابری بریتانیا نیز فوریه گذشته به سبب فیس‌بوک از رسیدن به مقام بالاتری بازماند.

او روی پروفایلش عکس‌هایی داشت که از همجنس‌باز بودنش حکایت می‌‌کردند و نیز عکس‌هایی که او را با یونیفرم پلیس در یک ایستگاه مترو لندن نشان می‌دادند. در استرالیا دادگاه عالی کانبِرا دسامبر ۲۰۰۸ رأی داد که وکیلان یک شرکت حقوقی می‌توانند از راه فیس‌بوک با یک زوج «ناپدید شده» تماس بگیرند.

ارتباط با این زوج که در باز‌پرداخت وام مسکنشان تأخیر کرده بودند از راه‌های متعارف ممکن نشده بود. به گفته مارک مک‌کورمَک، یکی از وکیلان شرکت، کارمِل و گوردون به ایمیل‌ها پاسخ نمی‌دادند و در یک جلسه دادگاه نیز حاضر نشده بودند.

مارک سرانجام به فکر فیس‌بوک افتاد و پروفایل‌های آن دو را پیدا کرد. با این حکم بی‌سابقه، دادگاه رأی داد که می‌توان خبر از دست دادن خانه‌شان را از راه فیس‌بوک به آن‌ها اعلام کرد!

مأمور مالیات برایت درخواست دوستی فرستاده است!

کالین جِیکوبز، معاون سازمان استرالیایی ای‌اف‌ای (‌EFA‌) است که از حقوق و آزادی‌های کاربران اینترنت دفاع می‌کند. خبرگزاری آسوشیتدپرس به نقل از وی می‌نویسد: «من فکر نمی‌کنم مردم برای این عضو فیس‌بوک بشوند که آن هم کانالی بشود که سازمان‌های دولتی یا وصول‌کنندگان بدهی‌ها بتوانند از این راه با آن‌‌ها تماس بگیرند.»

خلاصه اگر فکر می‌کردید که فیس‌بوک تنها محلی است برای ارتباط با دوستان، زمان به زیان شما پیش می‌رود. اگر پروفایل بی‌در و پیکری دارید شاید روزی برسد که مدیر مدرسه، پلیس راهنمایی و رانندگی، یا بسیج دانشجویی هم روی «دیوارتان» یادداشت بگذارند!

جالب‌تر از همه آن‌که روی وب‌سایت وزارت خارجه آمریکا گزارشی است از یک نشست پرسش و پاسخ در ماه فوریه ۲۰۰۹ میان هیلاری کلینتن، وزیر خارجه، و کارکنان وزارتخانه. یکی از پرسش‌ها را اِد گالیاردی، مسئول مدیریت اطلاعات سفارت آمریکا در مکزیکوسیتی مطرح می‌کند.

او با اشاره به این‌که یک کارمند زیرک کنسولگری آمریکا در شهر هِرموسیلو موفق شده با مراجعه به فیس‌بوک درخواست ویزای یک متقاضی را رد کند، درباره اهمیت تکنولوژی‌های جدید در مبارزه با تقلب می‌پرسد. کلینتن در پاسخ از جمله می‌گوید: «فیس‌بوک مثال بسیار خوبی است. هر کس درخواست ویزا می‌کند بداند که وزارت خارجه فیس‌بوک را زیر نظر دارد.»

امنیت روی فیس‌بوک: کار از محکم‌ کاری هیچ عیب نمی‌کند

سرنوشت داده‌های شما در دستان خود فیس‌بوک یک روی سکه است و دسترسی دیگر کاربران به آن‌ها روی دیگر آن. اگر تاکنون دل خوشی داشته‌اید و پروفایلتان به اصطلاح بی‌در و پیکر بوده، وقت چاره‌اندیشی است: با کمک بخش Privacy Settings پروفایلتان می‌توانید تا حد زیادی دسترسی‌های ناخواسته را محدود کنید.

یک نقطه ضعف فیس‌بوک این است که امکان طبقه‌بندی دوستان بر اساس میزان نزدیکی آن‌ها وجود ندارد: نمی‌توان میان دوستان نزدیک و آشنایان دورتر تمایز قائل شد و بر این اساس میزان دسترسی آن‌ها را به پروفایل خود تنظیم کرد.

کاربران فیس‌بوک در رابطه با شما تنها به پنج گروه طبقه‌بندی می‌‌شوند: دوستان، دوستان دوستان، اعضای هم‌شبکه، غریبه‌ها، و کاربرانی که احیاناً بلوکه کرده‌اید. در این حال، گزینه‌هایی که فیس‌بوک برای دسترسی به بخش‌های گوناگون پروفایل شما از پیش انتخاب کرده ‌(default)، زیادی خوش‌بینانه هستند و آن را آسیب‌پذیر می‌کنند. بنابراین باید آن‌ها را تغییر دهید.

برای نمونه، گزینه default برای دسترسی به اغلب بخش‌های پروفایل شما «همه دوستان و اعضای (هم)‌شبکه» است. یعنی اگر عضو شبکه ایران یا دانشگاه تهران باشید، انبوهی از افراد قادر به دیدن اطلاعات شما هستند، مگر آن‌که گزینه‌ها را تغییر دهید و برای مثال «دوستان» را انتخاب کنید.

این امکان هست که برای هر بخش پروفایل به طور جداگانه تصمیم بگیرید؛ مثلاً عکس‌ها را تنها دوستان ببینند و اطلاعات محل کار یا تحصیل را دوستان دوستان یا اعضای شبکه‌هایتان نیز بتوانند ببینند. با استفاده از گزینه customize می‌توان از دسترسی آن «دوستان» یا شبکه‌هایی که شما تعیین می‌کنید به برخی از بخش‌های پروفایل جلوگیری کرد.

این هنگامی مفید است که مثلاً دوستانی دارید که از روی رودربایستی مجبور شده‌اید اضافه کنید (مانند رئیستان!)، ولی نمی‌خواهید که برای مثال عکس‌هایتان یا لیست دیگر دوستانتان را ببینند. اگر از این موضوع گله کنند می‌توانید بهانه بیاورید که پروفایلتان مشکل دارد و هنوز موفق به رفعش نشده‌اید!

اما باید نام‌های این «دوستان» ناخواسته را یک به یک وارد کنید: همان‌گونه که پیشتر گفته شد، تعیین کردن میزان دسترسی یک گروه خاص از دوستان به طور جمعی ممکن نیست. بنابراین باید در پذیرش و اضافه کردن دوست دقت کرد.

عبدالجاسم پنجابی برای عکست کامِنت گذاشته است!

بعضی‌ها انگار که مسابقه شهرت و محبوبیت در کار باشد، روی پروفایلشان صدها دوست دارند که بسیاری از آن‌ها را هرگز از نزدیک ندیده‌اند و نمی‌شناسند. هستند دخترانی که با گذاشتن عکس‌های آن‌چنانی از خود روی پروفایلشان، پیام‌های «فدایت شوم» بی‌شماری به ویژه از برخی ملیت‌های معلوم‌الحال(!) دریافت می‌کنند.

با پاسخ به هر پیامی، به فرستنده آن حتا اگر دوست شما نباشد امکان می‌دهید به بخشی از پروفایلتان دسترسی یابد. بدتر از آن، اضافه کردن این «خاطرخواهان» به عنوان دوست است. کلکسیون درست کردن از این‌گونه دوستی‌ها هرچند شاید به بالا بردن اعتماد به نفستان کمک کند(!)، امنیت پروفایلتان را پایین می‌آورد.

یکی از ویژگی‌های دردسرساز فیس‌بوک، صفحه News Feed است که بسیاری از کارهایی را که روی وب‌سایت انجام می‌دهید پیوسته به دوستانتان نمایش می‌دهد. در بخش Privacy Settings می‌توان از نمایش برخی از این کارها جلوگیری کرد: برای نمونه، کامِنت‌هایی که در جریان بحث در گروه‌ها یا زیر عکس دوستانتان می‌گذارید.

با این وجود به خاطر داشته باشید که هر کسی با عضو شدن در گروه‌هایی که عضوشان هستید می‌تواند نوشته‌هایتان را در آنجا بخواند. افزون بر این، لیست گروه‌هایی که عضوشان هستید و صفحه‌های شخصیت‌ها، سازمان‌ها، و هرگونه پدیده‌ای که طرفدار (fan)‌‌شان هستید، برای همه دوستانتان قابل مشاهده است و نمی‌توان از پروفایل پنهانشان کرد. به عبارت دیگر، هر کس با شما «دوست» باشد گرایش‌های سیاسی و اجتماعی شما را می‌بیند.

مشکلات اساسی به راه حل‌های اساسی نیاز دارند (ضرب‌المثل ایتالیایی)

یک راه حل می‌‌تواند داشتن دو پروفایل باشد، اگرچه این بر خلاف شرایط استفاده از فیس‌بوک (Terms of Use) است: یکی برای زندگی حرفه‌ای و دیگری برای زندگی خصوصی. این‌گونه دوستان و همکاران را از هم جدا نگه می‌دارید و آنچه را نمی‌خواهید از شما در محیط کار بدانند تنها روی پروفایل خصوصی‌تان می‌گذارید.

برای پروفایل شغلی می‌توانید از نام کامل (شناسنامه‌ای)و برای پروفایل دیگر از نام خانوادگی اختصاری یا‌nickname) ) استفاده کنید. طبیعی است که این دو پروفایل نباید با هم دوست باشند. یک مزیت دیگر این کار آن است که می‌توانید شخصاً آزمایش کنید که محتوای هر پروفایل تا چه اندازه از سوی یک پروفایل بیگانه قابل مشاهده است.

جالب آن‌که در جست‌وجوهای موتور گوگل و امثال آن، بخشی از پروفایل شما (حتا برای کسانی که عضو فیس‌بوک نیستند) ظاهر می‌شود. باز هم به کمک Privacy Settings می‌توانید این گزینه را غیرفعال، یا دست کم مواردی را که در نتیجه جست‌وجو ظاهر می‌‌شوند، محدود کنید.

برای نمونه، لیست دوستانتان یا صفحه‌هایی که طرفدار‌(fan)‌شان هستید. مثلاً اگر از بیکینی‌های نخ‌دندانی یا از نیروی هوایی اسرائیل خوشتان می‌آید، احتمالاً نمی‌خواهید که هر جنبنده‌ای که به اینترنت دسترسی دارد از سلیقه شما باخبر شود!

با همه این تدابیر باید بدانید آن‌چه روی اینترنت بر جای می‌‌گذارید از کنترل صد در صدتان خارج است. دو روزنامه‌نگار چینی، شی تائو و وانگ ژیائونینگ، از سال ۲۰۰۵ در حال گذراندن محکومیت ۱۰ ساله‌‌ای هستند که در پی همکاری شعبه هنگ‌کنگی یاهو و دولت چین نصیبشان شد.

یاهو با در اختیار گذاشتن آدرس و محتوای ایمیل‌های دو روزنامه‌نگار، به دولت چین امکان داد آن دو را ردیابی و به اتهام «نشر اسرار حکومتی» محکوم کند. سازمان گزارشگران بدون مرز، یاهو را متهم کرد که در ازای اجازه فعالیت و سرمایه‌گذاری در چین، تبدیل به خبرچین دولت پکن شده است.

بنابراین اگر فعالیت‌های اینترنتی‌تان برای دولت متبوعتان چندان مطبوع نیست، احتیاط کنید و امیدوار باشید که فیس‌بوک هم یک روز مانند یاهو به فکر خوش‌خدمتی نیفتد!