| خانه > انديشه زمانه > خطاهای روزمره > جزء و کل | |||
جزء و کلمریم اقدمیaghdami@radiozamaneh.comیکی از اشتباه‌های استدلالی روزمره و رایج تعمیم خصوصیات اجزا‌ی مجموعه به کل آن مجموعه است. این استدلال در کامنت‌های بسیاری از وب‌سایت‌ها و وبلاگ‌ها دیده می‌شود. در این نوع نقدها و نظرها با یک گزارش یا مقاله ضعیف، کل آن رسانه یا روزنامه زیر سوال می‌رود و آن ضعف به کل مجموعه تعمیم داده می‌شود.
این اشتباه استدلالی مغالطه «ترکیب» نام دارد و ساختارش به این شکل است: «تک تک اجزا مجموعه الف دارای خاصیت ب هستند. پس مجموعه الف دارای خاصیت ب است.» یک مثال جالب از این مغالطه را می‌توان به این صورت بیان کرد: «همه موجودات زنده از سلول ساخته شده‌اند. سلول‌ها با چشم غیرمسلح قابل مشاهده نیستند. پس موجودات زنده با چشم غیرمسلح دیده نمی‌شوند و نامرئی هستند.» این مثال نشان می‌دهد که همیشه نمی‌توان با جمع خواص اجزا و قسمت‌های یک مجموعه، خواص کلی آن مجموعه را نتیجه گرفت. در واقع گاهی مثل همین مثال سلول‌ها، از جمع شدن اجزا کنار هم خاصیت‌های جدیدی ظاهر می‌شوند که در تک تک قسمت‌ها وجود نداشتند. نمونه این موضوع در مجموعه‌های انسانی ارزش افزوده‌ای است که در نتیجه‌ی کارهای تیمی به وجود می‌آید. یعنی تک تک اعضای یک تیم یا یک مجموعه انسانی که هدف مشترکی دارند، لزوماً افراد خوب و با خصوصیات ایده‌آل نیستند. اما تیمی که از جمع شدن آن‌ها به وجود آمده است می‌تواند کارهای بزرگی مثل پرتاب یک فضاپیما به فضا انجام دهد؛ کاری که انجامش برای یک نفر غیرممکن است. در مقابلِ چنین پیامدهای مهمی که از کنار هم قرار گرفتن اعضای یک مجموعه به وجود می‌آید، خواصی هم در کل تیم‌ها و مجموعه‌ها وجود دارد که لزوماً در مورد تک تک اجزا درست نیستند. یعنی همان طور که خواص اعضا را نمی‌توان به کل یک مجموعه نسبت داد، ویژگی‌های مجموعه را هم نباید در مورد تک تک قسمت‌های آن صحیح دانست. برای مثال، اگر یک سازمان یا شرکت تجاری اختلاس کرده باشد و به جرم فساد مالی محاکمه شده باشد، کسی نمی‌تواند نتیجه بگیرد تک تک اعضا آن شرکت فساد مالی دارند و کلاه‌بردار هستند. این مغالطه، درست برعکس اشتباه استدلالی قبلی مغالطه «تجزیه» نام دارد و ساختارش به این شکل است: «مجموعه الف دارای خاصیت ب است. پس تک تک اجزا مجموعه الف دارای خاصیت ب هستند.» به‌عنوان مثال اگر یک هواپیما بتواند از روی اقیانوس پرواز کند، نمی‌توان نتیجه گرفت که موتور جت آن هواپیما هم به‌طور مستقل می‌تواند پرواز کند و از روی اقیانوس رد شود. با این‌حال شاید برخی مثال‌هایی در ذهن داشته باشند که درست برعکس این دو اشتباه استدلالی باشد و در‌واقع آن‌ها را تایید کند. برای نمونه این ادعای درستی است که «تک تک سلول‌های بدن از اتم ساخته شده‌اند، پس بدن هم از اتم ساخته شده است.» در‌واقع این مغالطه‌ها نشان می‌دهند، همه ویژگی‌ها را نباید به سادگی از جز به کل یا برعکس منتقل کرد. نکته مهم این است که یک حکم کلی در این موارد وجود ندارد و برای هر مورد باید بنا به شرایط خاص خودش استدلال کرد. مغالطه‌های تجزیه و ترکیب بیشتر در استدلال‌های روزمره مشکل‌ساز می‌شوند، مثلاً بسیار پیش می‌آید که خصوصیات یک کشور یا شهر و منطقه را به تک تک مردم آن منطقه نسبت می‌دهند. البته این مثال، اشتباه خیلی واضحی است که به راحتی تشخیص داده می‌شود. اما باید به استدلال‌های پیچیده‌تری که به جای برهان‌های درست، در‌واقع مغالطه هستند توجه بیشتری بکنیم.  برای مطالعه بیشتر • Composition • Division |
لینکدونی
آخرین مطالب
موضوعات
آرشیو ماهانه
|
||
 |
نظرهای خوانندگان
خانم اقدمی،
من از همان روزهای نخست، اين سلسله يادداشت‌های شما را ستوده بودم. به اعتقاد من اين مجموعه،مجموعه‌ای خواهد بود ماندگار که می‌تواند باعث مباهات زمانه و صفحه‌ی انديشه‌اش شود. اين نوع نوشته‌ها از جنس نوشته‌هايی نيست که نويسنده يا مخاطب، حداقل به شکل صريحی، با آن‌ها درگيری احساسی و عاطفی پيدا کند و سرِ لج بيفتد که حرف من درست است و شما با من دشمنی داريد و الخ. قلم‌تان پرتوان و راه‌‌تان در صفحه‌ی انديشه پررهرو باد (اين روزها يا هيچ رهروی ندارد يا فقط فکر می‌کنند که نوشته‌های شما پيش روی‌شان است!).
عزت سرکار مستدام.
-- داريوش محمدپور ، Sep 6, 2008متاسفانه اغلب نوشته‌هاي شما نيز يك مغالطه هستند. زيرا زبان را نه همچون يك دستگاه انعطافي، بلكه همچون يك ساخت رياضي‌گونه و استدلالي در نظر مي‌گيريد و هرگز به اين نكته توجه نمي‌كنيد كه عمل معطوف به انگيزه، اقناع، تصميم، بازنگري، اصلاح و ارتباط است.
-- مغالطه‌اشكاف ، Sep 6, 2008مشخص‌تر بگويم، شما مي‌خواهيد بگوييد خوانندگان با خواندن چند نوشته از يك نويسنده‌ي راديو زمانه، كه از قضا بسيار هم سطحي است، نبايد نتيجه بگيرند كه اين نويسنده:
ـ به دليل هر چيزي جز شايستگي در نقد و نظر، به عنوان ستون نويس ثابت در وبلاگ راديوزمانه جا گرفته است
ـ از گزاره‌ي اول، نبايد تصور كنند كه چون مدير راديو زمانه، افرادي را با ملاحظه‌اي غير حرفه‌اي انتخاب مي‌كند، پس مدير زمانه، يك مدير حرفه اي نيست
ـ نبايد از اين كه مي‌بينند مدير زمانه، يك مدير حرفه‌اي نيست، نتيجه بگيرند كه زمانه اهدافي غير حرفه‌اي را دنبال مي‌كند
ـ با ملاحظه اين كه زمان اهدافي غير حرفه‌اي را دنبال مي‌كنند، نبايد دنبال كشف اين هدف غير حرفه‌اي بگردند
ـ اگر فرضا به اين نتيجه رسيدند كه هدف غير حرفه‌اي زمانه، مثلا سرنگون رژيم جمهوري اسلامي، يا هر چيز ديگري است، هرگز نبايد چنين مطرح كنند كه رسانه در هدفيابي خود از جايي خط گرفته است
ـ اگر دريافتند كه به فرض محال، رسانه از جايي خط گرفته، مغالطه است كه بگويند خط دهنده، نيت سويي عليه سوژه دارد
و الخ
با الهام از روش آب‌دوغ‌خياري نامگذاري شما، مي‌توان گفت به اين مغالطه مي‌گويند مغالطه تحليل.
خانم اقدمی ، از برنامه خوب شما بسیار لذت می برم و از زمانی که این برنامه ها را در رادیو زمانه پیدا کرده ام ، هر هفته مشتاقانه برای خواندن شماره جدید لحظه شماری کرده ام.
-- کاوه ، Sep 7, 2008پیشنهاد می کنم این دوستی که با نام "مغالطه اشکاف" نظرشان را نوشته اند هم بعضی از شماره های قبلی این سلسله مقالات را مطالعه کنند.(به خصوص مقاله با عنوان Straw man و چند تای دیگر.البته اگر این خواننده محترم اصولا علاقه ای به مباحث منطق داشته باشد.)
"نمی‌توان با جمع خواص اجزا و قسمت‌های یک مجموعه، خواص کلی آن مجموعه را نتیجه گرفت."
-- Shobeir ، Sep 30, 2008شما با نوشتن این جمله به سادگی به holist بودن متهم می‌شوید و می‌دانم که به طور قطع می‌دانید که این دیدگاه در علوم امروزی چندان جایگاهی ندارد...
از آن مهمتر این‌که مثالی که در بالای این جمله در مورد سلول‌ها زده‌اید، ارتباطی با این جمله ندارد... سلول‌ها ریزند و جمعشان چیز بزرگی که دیده می‌شود، تناقضی هست؟
سلام تقديم ميدارم
-- Ahmad_ahsam@yahoo.com ، Mar 1, 20091- كل : تجزيه نميشود .
2- كل : به كل و جز علمي است مانند مقولات فلسفي.