«اسلام، فقط شریعت نیست»

ترجمه‌: رضا شوقی

ارشاد مَنجی، نویسنده فمینیست کتاب «‌مشکل با اسلام» به یکی از چهره‌های جنجالی جهان تبدیل شده است.

سایت قنطره گفت و گویی با ارشاد منجی انجام داده است که ترجمه آن را می‌خوانید:

ارشاد مَنجی

ممکن است تفاوت زندگی زن مسلمان در یک کشور غربی با زندگی او در یک کشور اسلامی را توضیح دهید؟

من هر روز در مورد این مسأله فکر می‌کنم، می‌دانید چرا؟ چون من هر روز حتی قبل از آن که از رختخواب برخیزم، خدا را بر این موهبت شکر می‌کنم که بالاخره به یک منطقه نسبتاً آزاد دنیا رسیده‌ام.

من به کانادا پناهنده شدم. وقتی خانواده من به کانادا مهاجرت کرد، حقوقی به ما اعطا شد که ما به خاطرش نجنگیده بودیم؛ خون نریخته بودیم و حتی به خاطرش مشاجره نکرده بودیم. این آزادی‌ها به ما پیشکش شد.

در این‌جا من از هم‌کیشان مسلمان خود به ویژه آن‌هایی که در غرب زندگی می‌کنند، می‌پرسم محض رضای خدا بگویید شما با این هدیه چه می‌کنید؟ چرا به این نکته توجه نمی‌کنیم که ما نه فقط حق، بلکه مسوولیت داریم حق اظهار‌ نظر خود را در راهی به کار گیریم که کمک کند سایر انسان‌ها نیز حق اظهار نظر پیدا کنند؟

مادر من که یک مادر سنتی اهل جنوب آسیا است، هر روز به من تلفن می‌زند و می‌گوید که هر روزِ او در این غصه و هراس سپری می‌شود که مبادا به خاطر دیدگاه‌های لیبرال‌ام، آسیبی به من برسد و من با یادآوری این که نمی‌توانم از آزادی‌هایی که در این بخش از دنیا به دست آورده‌ام روی بگردانم، می‌کوشم هراس‌های او را کاهش بدهم.

من به او می‌گویم تو می‌توانی زندگی‌ات را با وجود من یا بدون من تصور کنی؛ اما ما نمی‌توانیم زندگی‌مان را بدون آزادی‌هایی که در این جا داریم، تصور کنیم.

‌جامعه‌ای که در آن زندگی می‌کنید، شما به عنوان یک زن مسلمان را از آزادی‌هایی بهرمند کرده است. آیا این جامعه مورد تأیید شماست؟

قطعاً همین طور است. من در صفحات اول کتابم «مشکل با اسلام» در مورد ماجرایی که در اثر خشونت‌‌ورزی پدرم در خانه برایم رخ داد، صحبت کرده‌ام. پدر‌م یک مسلمان ظاهری بود؛ اما باید افزود این حادثه به خاطر مسلمان بودن پدرم رخ نداد.

در واقع فرهنگی که او در آن پرروش یافته بود، خشونت با زنان را مشروعیت می‌بخشید.

او در حالی که چاقویی در دست داشت، در خانه مرا تعقیب می‌کرد. من از پنجره اتاق خواب فرار کردم؛ با عجله به بالای پشت بام رفتم و تمام شب را در آن جا نشستم.

مسأله این نبود که من ترسیده بودم؛ بلکه کمی حالت کشف و الهام، گرچه نه به معنای دینی آن، پیدا کرده بودم. من تمام شب را روی پشت بام نشستم؛ آرام و خاموش.

از آن بالا به اطراف محله نگاه می‌کردم و در عجب بودم که من چه قدر خوش‌اقبال هستم. خوش‌اقبال از آن جهت که در جامعه‌ای زندگی می کنم که می‌توان آن را جامعه باز نامید؛ جامعه‌ای که مدام در حال نوسازی است.

تصویر جلد کتابِ «مشکل با اسلام»

من این نکته را دریافته‌ام که به عنوان یک فرد حق انتخاب دارم، حق انتخابی که به من امکان می‌دهد در چرخه مهارنشدنی خشونتی که مادرم در آن گرفتار بود، گرفتار نمانم.

‌این مسأله که شما مقبولِ بخش معینی از جامعه مسلمانان نیستید، چه احساسی به شما می‌دهد؟

باید بگویم که شخصیت من مطلقاً خوشایند نسل ویژه‌ای از مسلمانان نیست و باید اعتراف کنم که من این مسأله را نشان سربلندی می‌دانم.

من دریافته‌ام جوانان مسلمانی که در پی یافتن راه‌هایی برای ابراز آزادانه وجود هستند، جوانان مسلمانی که اثبات کرده‌اند ادامه زندگی در عین مخالفت با عقاید جزمی امکان‌پذیر است، به من احساس شجاعت می‌بخشند.

این احساس به من می‌گوید اگر آ‌ن‌ها می‌توانند پس من هم می‌توانم. بله، استقلال رأی، حق خداداد شماست.

به نظر شما زن مسلمان در قرن ۲۱ چه نقشی بر عهده دارد؟

زنان در جهان اسلام در اثر تغییرات، کمترین چیزها را از دست داده و بیشترین منفعت را به دست می‌آوردند.این زنان مسلمان هستند که فشار شهروند درجه دوم بودن را تحمل می‌کنند. چنین موقعیتی، شأن و شرافتی، نه تنها به ما، بلکه به بچه‌هایی هم که ما به دنیا می‌آوریم، اعطا نمی‌کند.

اجازه ندهید که خود را با این اعتقاد که ما تنها برای خودمان می‌جنگیم، فریب دهیم. این مجاهده دیگر برای ما به تنهایی نیست؛ بلکه در ‌مورد بچه‌ها نیز هست.

‌ممکن است مقداری در مورد رابطه فقر و آزادی زنان مسلمان توضیح دهید؟

مبارزه با فقر به عنوان پیش‌شرط باز کردن اذهان مسلمانان ضروری است. مردم سخت مشغول مبارزه برای صِرف ادامه حیات هستند. ما نمی‌توانیم از آن‌ها انتظار داشته باشیم که به سنت‌های عجیب اسلامی مانند «اجتهاد» ملتزم باشند.

هم‌چنین ایده اعتبار خـُرد (micro credit) نیز که از جنوب شرقی آسیا آغاز شد، با تمام کش و قوس‌هایش، مشکل فقر آسیا را حل نکرد. اما آن طور که من می‌فهمم، این ایده به دیدگاهی به اندازه کافی موفق بدل خواهد شد.

شاهد این مسأله آن است که اکنون حتی در کشور توسعه‌یافته‌ای مثل آمریکا، گرامین (از بنگلادش) بانک آمریکایی گرامین را افتتاح کرده است.

آمریکا که اولین کشور پیشرفته دنیاست نیز مشکل فقر دارد و نمی‌داند چگونه از پس آن بر آید. اما گرامین از بنگلادش که یک کشور فقیر است، توانایی آن را دارد که به این مشکل بپردازد.

آیا شما از اشاعه شریعت در غرب حمایت می‌کنید؟

با در نظر گرفتن شیوه‌ای که شریعت به نحو تاریخی از آن طریق در جوامع مختلف اسلامی اشاعه یافته است، باید بگویم من به کلی با این کار مخالفم. اما من قطعاً طرفدار مسلمانانی هستم که مطابق روح واقعی اسلام رفتار می‌کنند.

روح واقعی اسلام الزاماً به معنای شریعت نیست؛ بلکه به معنای چرخش به سوی ساختاری سکولار در کشورهای اسلامی است. زیرا ساختارهای سکولار از حقوق همگان برای انجام دو فرآیند عبادت و تفسیر دین به طرزی که در زندگی افراد معنا‌‌دار است، حمایت می‌کنند.

شریعت و صادقانه بگوییم شریعت اسلامی، نمی‌تواند در پس خود اجبار و اکراه را در بر داشته باشد. اگر شما مجال ایمان داشتن را دارید، پس باید هم چنین امکان عدم اعتقاد را هم داشته باشید. در غیر این صورت، این ایمان دیگر معنایی ندارد.