تغییرات آینده‌نگر دویچه‌وله و بی‌بی‌سی و آینده زمانه

مهدی جامی

دویچه‌وله اعلام کرده است که برنامه‌هایش را به نفع تمرکز بیشتر بر بخش آنلاین خود کاهش می‌دهد. بی‌بی‌سی با طراحی زیبایی وب‌سایت خود را بار دیگر به مرکز توجه دوستداران خبر تبدیل کرده است. هر دوی این تحولات در بنیاد به این موضوع اشاره دارد که رسانه‌ها به ضرورت‌های آنلاین شدن اعتنای جدی دارند. وب بر سرنوشت رسانه مسلط شده است.

تحول دویچه‌وله تحولی بنیادین است. دل کندن از موج کوتاه تصمیم دشواری بوده است که دویچه‌وله سرانجام با شجاعت به آن تن داده و روند حذف آن را شروع کرده است. اطمینان دارم که گروه‌های هم‌چنان بانفوذی از رسانه پردازان کهنه کار در آلمان، چنان‌که در هلند، هستند که معتقدند رادیو یعنی موج کوتاه! از پس این گروه برآمدن و رفتن به سوی رسانه‌های نو آسان نبوده است.

یادم هست که در اوایل کار زمانه یکی از همین کهنه‌کاران هلندی برای چند روزی مهمان زمانه بود تا از تجربیاتش به ما بیاموزد. اما وقتی گفت که شما بهتر است نیرویتان را روی رادیو بگذارید و وب‌سایت را تعطیل کنید، فهمیدیم راهمان خیلی از هم جداست. زمانی هم که زمانه موج کوتاه را کنار گذاشت، دوستان متعددی فکر می‌کردند که خطایی استراتژیک اتفاق افتاده است. اما استراتژی جدید رسانه ای همانی نیست که حتی ده سال پیش بود چه رسد به پیش از آن. جهان رسانه کسانی را که عقب افتاده باشند به زودی فراموش می‌کند.

دکتر فاروقی مدیر دویچه‌وله فارسی به درستی می‌گوید: «جهان رسانه‌ها دستخوش تغییری بنیادین شده است. شتاب تغییر و دگرگونی در این زمینه بسیار زیاد است. همه کسانی که در رسانه‌ها فعالیت دارند، ناگزیرند خود را با این تحولات سریع همراه و هماهنگ سازند. نمی‌خواهم مدعی شوم که عمر رادیوی موج کوتاه به پایان رسیده است. اما باید اعتراف کرد که تعداد کسانی که برای دستیابی به اطلاعات از رادیوهای موج کوتاه استفاده می‌کنند، به شدت کاهش یافته است. ایران نیز از این قاعده مستثنی نیست. در تهران و شهرهای بزرگ، مردم عمدتاً با استفاده از ماهواره و اینترنت کسب اطلاع می‌کنند. جمعیت کشور جوان است و اطلاع‌رسانی برای جوانان با اطلاع‌رسانی سنتی از طریق موج کوتاه تفاوت می‌کند.»

وب رسانه‌ای جوان است و رسانه جوانان است. بنابرین می‌شود پیش‌بینی کرد که دویچه‌وله بیشتر و بیشتر به سوی جوانان گرایش یابد. همین حالا هم وضع دویچه‌وله از بعضی رسانه‌های دیگر فارسی‌زبان بهتر است و در فهرست ده وب‌سایت پرمراجعه اهل وبلاگ قرار دارد. این ظرفیتی است که می‌تواند گسترش یابد. چرخش به سوی کار فشرده تر روی آنلاین چرخشی مهم است که با توان دوستان ما در دویچه‌وله می‌تواند جایگاه مناسب این رسانه را بازتعریف کند.


هفته گذشته ساعتی را به دیداری کوتاه از بی‌بی‌سی فارسی گذراندم. طبقه هفتم بوش هاوس هر که را دیدم جوان بود و سرشار از زندگی. فضای خودمانی جوانانه و رسانه‌پردازان خلاق. وقتی وب‌سایت جدید بی‌بی‌سی را دیدم دریافتم که آن جوانی جای خود را باز کرده است نه فقط در تلویزیون که در وبسایت و در نگاه و بینش رسانه‌ای. وب‌سایتی که این اواخر بوی کهنگی گرفته بود. اما بی‌بی‌سی دوباره به تازه کردن خود پرداخته است. این استعداد بزرگ بی‌بی‌سی است. رسانه‌ای که زود به زود تازه نشود می‌میرد. باز شدن بی‌بی‌سی به روی نگاه و سبک جوانان و گرایش دویچه‌وله به آنلاین اتفاقاتی هستند که نمی‌توان نادیده گرفت. برنامه‌های تلویزیون بی‌بی‌سی را هم که مرور می‌کردم ذوق امروزی رسانه‌پردازان جوان را در آن به روشنی می‌شد دید هم در نوع برنامه‌ها و نام برنامه‌ها و هم در درک امکانات و سمت و سوی رسانه‌های جدید. رسانه‌هایی که به قول جاناتان مارکس دیگر نیو-مدیا (New Media) محسوب نمی‌شوند بلکه ناو-مدیا (Now Media) به شمار می‌روند. وب و امکانات مردمی بودن آن «رسانه اکنون» است.

زمانه چه خواهد کرد؟ زمانه اکنون به سرعت رقبای تازه ای پیدا می‌کند که فلسفه رسانه‌ای مشابهی برمی‌گزینند. زمانی آن‌چه زمانه از آن سخن می‌گفت در بازار رسانه‌ای فارسی ناشناخته و کمترشناخته بود. شاید هنوز هم بسیاری از نسل قدیم‌تر رسانه‌پردازان و طبعا مخاطبان آن‌ها با این مفاهیم و روش‌ها و محتواسازی غریبه باشند. اما دیر و زود این «رسانه اکنون» و امکانات خودمانی شدنش عمومی خواهد شد و جهان رسانه فارسی هم راه‌های تازه‌ای را تجربه خواهد کرد.

زمانه دستخوش تغییراتی در ساختار است. بخشی از آن ناشی از الزامات اداری جدید از سوی پرس ناو است که باعث می‌شود گرداندن امور اداری را بر عهده بگیرد و این فی نفسه می‌تواند نیروی تولید را از دغدغه‌های مالی و اداری رها کند تا بر طراحی و تولید متمرکز شود ولی بخش دیگر آن ممکن است بازگشت نوعی نگره کلاسیک رادیویی بر مدیریت کلان بنیاد زمانه باشد که به چالشی میان زمانه چنان که هست و نگره‌های قدیمی‌تر بینجامد. آن‌چه دوستان دیگر ما در بی‌بی‌سی و دویچه‌وله شروع می‌کنند ما در شرایطی سخت و دست تنها شروع کردیم و چون نسبت به فضای عمومی رسانه‌های فارسی در آن زمان زیاده غریبه و آوانگارد دیده می‌شدیم در این مدت مقاومتی شکل گرفته است که اکنون می‌تواند زمانه را به دوره‌ای از رکود دچار کند. امیدوارم چنین اتفاقی نیفتد و زمانه بتواند در محتواسازی خود و طراحی رسانه‌ای‌اش هم‌چنان در نقش آزمایشگاه ایده‌ها کار کند. اما اگر تغییرات از ساختار اداری به محتوا عبور کند به معنای آن است که در حالی که دیگران ایده‌هایی را که زمانه با الهام از آن‌ها شروع کرده در ساختار خود وارد کرده‌اند و راه تازه‌ای آغاز می‌کنند زمانه ممکن است برای دوره‌ای تحولات خود را آهسته‌تر کند تا از میزان آشنایی‌زدایی خود کمتر کرده باشد. شاید جایی در کمرکش راهی دوباره به جاده اصلی بازگشتیم. جاده‌ای که اکنون به تدریج همه رهسپار آن‌اند.

زمانه این روزها خسته است. برای همکاران‌ام نشاط رسانه‌ای آرزو می‌کنم. همکارانی که به تخیل خلاق آن‌ها ایمان دارم و به آن‌ها می‌بالم. زمانه بازترین رسانه فارسی است و این توان را دارد که با تکیه بر خلاقیتی که در آن نهادینه شده راه خود را هم‌چنان ادامه دهد و نکته های نو به نو کشف کند. داستان زمانه به یک گرهگاه اصلی رسیده است. همه چیز در گرو باز شدن این گره است تا داستان ادامه پیدا کند. از من نپرسید آخر داستان چه می‌شود. وقتی راه افتادیم مثل یک داستان خوب نمی‌دانستیم به این‌جا می‌رسیم. از این‌جا به کجا می‌رسیم هم مسأله‌ای است که نمی‌دانیم. اما نوشتن خلاق ادامه دارد. نتایج پیش‌پینی‌پذیر نیست. زندگی ابداع است و امر بدیع بنا به خصلت خود پیش‌بینی را برنمی‌تابد.