نوروز، احمدی‌نژاد و مارلون براندو

مجتبا پورمحسن

۱۸ دقیقه از ساعت ۹ روز اول فروردین گذشته و چشم میلیون‌ها ایرانی به شبکه‌های مختلف تلویزیونی دوخته شده بود تا با شنیدن صدای شلیک توپ از جعبه‌ی جادویی، آغاز سال جدید را جشن بگیرند و احیاناً هریک به فراخور اعتقاد خود، شکرگزارخدای خود باشند. اما شبکه‌های مختلف تلویزیونی هم‌صدا شده بودند تا یادشان برود سال تحویل شده است!

مجری همیشه متظاهر شبکه‌ی سوم که ید طولایی در مصرفِ آُور دُزِ معنویت دارد، چنان خودش را غرقِ دعا نشان داد که یک دقیقه پس از تحویل سالِ جدید، به خود آمد و از همکارانش می‌پرسید که سال تحویل شده است یا نه.

این بین میلیون‌ها بیننده متحیر مانده بودند که چطور یکی از خوش‌ترین لحظاتِ سالشان، به بازی گرفته شده است. تلویزیون از چند روز پیش از سال نو، رویه‌ی جدید و در عین حال عجیبی را در پیش گرفت. در چند سال گذشته که ماههای محرم و صفر مقارن با ایام نوروز شده بود، تلویزیون هم به تبعیت از اراده‌ی حکومتی، نوروز را سوگوارانه برگزار می‌کرد. تا اینکه امسال ایام نوروز با روزهای شاد ماه قمری تقارن یافت.

وقتی یک محقق شناخته شده، چند روز پیش از چهارشنبه‌سوری، در یکی از شبکه‌های استانی این سنت را ریشه‌یابی کرد و به اسلام رسید؛ می‌شد حدس زد که داستانِ تازه‌ای شروع شده است. محقق نود ساله می‌گفت که صدها سال قبل، وقتی سال قمری و سال شمسی همچون امسال مقارن شده‌ بودند، شیعیان ایران در چهارشنبه‌ی آخر آن سال با برپایی آتش جشن گرفتند و پس از آن هر سال این جشن با نام چهارشنبه‌سوری برگزار می‌شود.

تلاش برای مذهبی کردن نوروز، با پیام نوروزی رییس‌جمهور، یعنی بالاترین مقام رسمی کشور ابعاد تازه‌ای پیدا کرد. در پیامِ احمدی‌نژاد آمده است: «نوروز روز آماده شدن براي تحقق حاكميت الهي بر جهان است. همه سنت‌هاي نوروز و همه دستورات اسلامي و دستورات بزرگان ما درباره نوروز نشان‌ دهنده اين مكانت برجسته و والاي نوروز است. همه ما بايد نوروز را با همه خوبي‌هايش و پيام‌هايش كه خلاصه در يك پيام است و آن پيام انتظار و استقبال از بهار بشريت و خرمي دوران يعني حاكميت آخرين ولي خدا، منجي موعود است را گرامي بداريم.»

سه روز پیش از آغاز نوروز نیز رحیم مشائی، ثبتِ نوروز به عنوان اولین میراثِ معنوی را دستاورد مهمی برای دولت نهم قلمداد کرد. تلویزیون هم به عنوان بزرگترین و البته تنها رسانه تصویری قانونی کشور، روزهای آخر سال را با نشان دادن تصاویری از بقعه‌ها و مرقد امامان و امامزاده‌ها سر کرد.

اگر اظهارات کم‌مایه‌ی رییس سازمان میراث فرهنگی را تلاشی تاسف‌برانگیز برای تقلیلِ یکی از محبوب‌ترین سنت‌های ایرانیان به ابزاری سیاسی بدانیم، نمی‌شود از اظهارات چندباره‌ی احمدی‌نژاد مبنی بر ارتباط مهدویت و نوروز به سادگی گذشت. تلویزیون ایران به ابزار تبلیغاتی دولتِ احمدی‌نژاد و البته تفکر پشتِ این دولت تبدیل شده است. آنچه در دوسه روز اول نوروز به عنوان تصاویر شادیانه می‌بینیم شامل پخش دعا و یا ترانه‌های دعاگونه بر تصاویری از مکان‌های مذهبی است. تلویزیون ایران به جای اینکه «رسانه»، به معنای دقیق کلمه باشد، تبدیل به ابزار تبلیغاتی یک تفکر خاص شده است، تفکری که به افراطی‌ترین شکل ممکن، درصدد تحویل هر پدیده‌ای به مذهب است.

نتیجه‌ی این تفکر در نهایت همان می‌شود که سایر ابعاد هر پدیده‌ای به نفع بُعدِ مذهبی که با اهرم قدرت تبلیغ می‌شود، کنار زده شود. در اینکه فرد یا افرادی آغاز سال شمسی را به پدیده‌ی مهدویت ربط می‌دهند، اگرچه بسیار مهم‌تر از عملکرد تلویزیون است، اما رسانه‌ای که طبق تعریفِ مورد توافق صاحبانش، باید رساننده‌ی اتفاقات و فعل و انفعالات جامعه باشد؛ چطور به خود اجازه می‌دهد که به نمایندگی از مردم ایران، ماهیت نوروز را تغییر دهد؟ واقعاً چند درصد از مردم ایران با چنین تعریفی موافقند؟

به گواه تاریخ، سنت‌های اصیل ایرانیان هیچگاه به میلِ حاکمان از بین نرفته‌اند یا تغییر ماهیت نداده‌اند. اگر اینچنین بود در دوران اوجِ شریعت‌‌مداری و دینِ سیاسی در سالهای حاکمیتِ صفویان نوروز برچیده می‌‌شد. اگر می‌شد که افراطیونِ دینی با اجازه‌ی تام‌الاختیار از حاکمانِ سیاسی، نوروز را به آیینی مذهبی تبدیل کنند؛ در دوره‌ی قاجار این اتفاق می‌افتاد. در دوره‌ای که تکه تکه‌ از این کشور در جنگهایی که با پشتبانی داعیه‌داران نمایندگی مذهب به را افتاد، از دست رفت؛ نوروز همچنان پاینده ماند.

اما تلویزیون به عنوان رسانه ملی چرا به خودش اجازه می‌دهد در مقابل سنت‌های دینی مردم بایستد. کاش مسوولان تلویزیون ملی ایران می‌دانستند که بعد از شوی متظاهرانه‌ی مجری سرشار از معنویت شبکه‌ی سوم سیما، چند نفر با عصبانیت ترجیح دادند برنامه‌های هرچند بی‌ارزش شبکه‌های ماهواره‌ای را تماشا کنند و پس از آرام شدن به اراده‌ی خود، برای سلامتی عزیزانشان در سال جدید دعا کردند.

زمانی مارلون براندو گفته بود ترجیح می‌دهد به جای اینکه در کلیسا باشد و به داشتنِ موتورسیکلت فکر کند؛ سوار بر موتورسیکلتی باشد و به کلیسا و خدا فکر کند. این گفته‌ی براندو شاید برای کسانی که به خود اجازه می‌دهند تعیین کنند که «امت» چگونه دین بورزند اهمیتی نداشته باشد. اما تلویزیون را نباید به کلیسا تبدیل کرد. و گرنه کلیسای متروکه‌ای خواهد شد. این رسانه بر جلبِ مخاطب استوار است. نوروز، نوروز است. یک سنتِ دوست‌داشتنی که روزهای آغاز سال مردم را شاد می‌کند. کاش مسوولان تلویزیون ایران این گزاره ساده را درک کنند و اجازه دهند همان مردمِ «فهیم»ی که بارها در برنامه‌هایشان استعمال می‌شود، خودشان تصمیم بگیرند. یک اصل مهمِ معرفت‌ شناختی و یک اصل مهمِ رسانه‌ای را از یاد نبریم. نخست اینکه پروردگار، پروردگار همه است و خداوندگار به هیچکس بر روی زمین نمایندگی انحصاری نداده است. و اینکه رسانه، مخاطبش را به سختی به دست می‌آورد و به آسانی از دست می‌‌دهد.