کارنامه وبلاگستانی زمانه

پارسا صائبی

راديو زمانه راديوی وبلاگستان قرار بود باشد. این نوشته سعی و کوششی است از طرف یک وبلاگنویس سابق برای نقد و بررسی کارنامه وبلاگستانی رادیو زمانه.
طبیعتاً باید نظرات دیگران و دست اندرکاران رادیو زمانه را نیز خواند و شنید.

در مورد کلمات و مفاهیمی مانند وبلاگستان، وبلاگ‌دار، وبلاگنویس و رسانه شخصی می‌توان مدت‌های بی‌پایان بحث کرد، همچنان که کوشش خود وبلاگستان در مورد تعریف جامع و مانع هرکدام از اینها به جایی نرسیده است.

بخشی از مشکل هم ناشی از ابهام‌آمیز بودن و نو بودن ابزارهاست. در جایی که زمانه خود را "رادیوی مدرن" می‌داند و با این تعبیر بر ابهامات می‌افزاید، باید سعی کرد با تبیین مشترکات بین الاذهانی، بحث را عملگرایانه برای رسیدن به نتایج مشخص تا جایی که ممکن است ادامه داد.

دردسرهای "رسانه نوع دیگر" بودن

راديو زمانه از ابتدا اعلام کرده بود که دنبال پیگیری جريان غالب رسانه‌ای نیست در عین حال در تبلیغات اولیه خود همواره خود را صدای وبلاگستان، رادیوی وبلاگستان، رسانه رسانه‌های شخصی و تریبون برنامه سازان و نویسندگان وبلاگستانی می‌نامید. حال اینکه عملاً بستر مناسبی برای فعالیت وبلاگ‌ها یا وبلاگنویسان به وجود نیاورد.

یکی از علل عمده، این بود که وبلاگ‌های جدی و مبدع یعنی وبلاگ‌هایی که صاحبانشان به هر طریق حرف برای گفتن دارند و شخصی‌نویسی صرف نمی‌کنند، عموماً رسانه‌هایی شخصی هستند که نویسندگان آن وبلاگ‌ها جریان غالب رسانه‌ای را پیگیری می‌کنند و معمولاً به موضوعات جریان غالب واکنشی تحلیلی، احساسی یا خبری نشان میدهند، تحلیل میکنند یا اثری فکری یا فرهنگی همسو با خط اصلی تولید میکنند البته این موضوع طبیعتاً در مورد همه وبلاگ‌های مبدع صادق نیست.

عمده نوشته‌ها یا کارهای فکری، خبری و حتی سرگرم کننده وبلاگستانی ادامه و واکنش جریان غالب و موضوعات روز بوده است، حال اینکه رادیو زمانه اساس کار خود را بر "رسانه نوعی دیگر" بودن گذاشته و فرصتی برای پرداختن به جریان غالب به دیگران نمی‌داده است، مختصر ظرفیتی هم که برای پیگیری موضوعات روز (نه لزوماً به معنی اخبار) در نظر گرفته طبیعتاً ترجیح داده که آنرا تمام و کمال در اختیار نیروهای حرفه‌ای‌تر خودش بگذارد تا اینکه به وبلاگنویسان مجالی در این زمینه بدهد.

بنابراین از نظر سیستماتیک مانعی برسر راه بوده که البته رادیو زمانه تلاشی در جهت برطرف کردن این مانع از خود نشان نداده است. دست کم زمانه می‌توانسته در این مورد با وسواس کمتری برخورد کند و به بلاگداران اجازه بدهد که تولیدات محتوایی خود را در مورد جریان غالب رسانه‌ای در رسانه زمانه بازتولید یا پخش کنند.

تنوع،پراکندگی، ایده‌های تازه

کار مهم دیگری که رادیو زمانه می توانست انجام دهد و به هر دلیل و علت انجام نداد، این بود که میتوانست از امکانات استثنایی وبلاگستان استفاده کرده و افق‌های دیگری در برنامه سازی رسانهای خود باز کند.

به عنوان نمونه میتوان اشاره کرد که وبلاگستان پراکندگی فیزیکی بسیار زیادی دارد و در هرگوشه زمین وبلاگنویسی هست که به زبان فارسی در مورد موضوعاتی متنوع مینویسد. این توانایی جمعی بسیار بالایی است.

کافی است که وبلاگنویسان از نشانه‌های گرم شدن آب و هوا در اقلیم خود بنویسند، از مسائل زیست محیطی، از اثرات مثبت و منفی جهانی شدن (یا جهانی سازی) بنویسند، تصور کنید وبلاگنویسانی علاقمند (در صورتی که ببینند رادیو زمانه در این کار جدی است) در مورد ساختار سیاسی و جغرافیایی محل سکونت خود بنویسند، در مورد مسائل فرهنگی و اجتماعی جامعه خود اطلاع رسانی کنند. کافی است که وبلاگنویسان از حوزه علمی -فنی خود اطلاع رسانی کنند و ... ایده‌هایی از این دست، هم عملی هستند و هم بسیار نو، آموزنده و مفید.

نگارنده در ابتدای کار رادیو زمانه به دنبال پیشنهاد کردن این ایده‌ها بود اما به هر دلیل مدیریت این رسانه از این پیشنهادها استقبالی نکرد و آنها را خام و شعاری دانست. دیده شده که برنامه‌هایی مبتذل تنها به صرف پرداختن به موضوعات تین‌ایجر پسند و جذب کننده مخاطبان سطحی‌نگر مثلاً حول موضوعات مرتبط با سکس در اولویت قرار داده میشوند اما برنامه‌های علمی، تکنولوژیک یا زیست محیطی که ندرتاً ساخته و پخش می‌شدند، به فراموشی سپرده شده‌اند.

البته تابوشکنی در سکس فی نفسه بد نیست مشکل تاکید زیاد بر سکس و پیگیری جدی مسائل این چنینی است که گویی جوان ایرانی تشنه دانستن در مورد سکس است و بس و هیچ از دنیا جز سکس و موسیقی زیرزمینی و فرهنگ مصرفی نمی‌خواهد بداند و باید به انواع روش‌های اروتیک مخاطب بیشتری جذب کرد.

کاش لااقل در کنار این همه آموزش نحوه انجام خودارضایی و هم‌خوابگی و لذت بردن‌های اروتیک به جوان ایرانی کمک میکردیم که غرب و بلکه دنیا را بهتر بشناسد و غرب را معادل لذت و عصیانگری و آزادی بیمار و نامسوولانه نبیند.

شعار نخبه‌گرایی

رادیو زمانه با ذهنیتی نخبه‌گرایانه و از جنس "نوعی دیگر" (نگاه از زاویه دید غیر مرسوم، تلفیقی و با تاکید بر داشتن تفاوت) که عموماً از خاستگاه سلیقه‌ای اعمال شده بود، شروع به تعامل با وبلاگستان نمود اما موجب سردرگمی و دلسردی وبلاگ نویسان نکته‌گیر و در عین حال روان‌نویس و پویا شد.
رادیو شعار باز بودن همه درها را به روی همه می‌داد و اعلام کرده بود که از هرگونه مقاله، پیشنهاد، مطلب، نقد، پادکست یا رادیوبلاگ که از وبلاگستان آمده باشد استقبال میکند. به تدریج و با گذشت زمان معلوم شد زمانه به طور منفعلانه تنها از نوآوری‌های وبلاگستانی به طور گزینشی و سلیقه‌ای یا انعکاس اتفاقات کلی با دادن لینک به وبلاگ‌های رجال سیاسی، ژورنالیست‌های اصلاح طلب، نویسندگان مشهور یا روخوانی از وبلاگ‌های شخصی‌نویس (و نه حتی روایت‌گر) مورد علاقه شخصی کسانی که دست اندرکار بودند و یا پوشش خبری فعالیت‌های اکتیویستی استقبال می‌کند و فعالانه دنبال بسترسازی و اختصاص بخش ویژه‌ای از ظرفیت رسانه‌ای خود به وبلاگستان نیست.

بلاگ چرخان زمانه که با گشاده دستی انواع و اقسام وبلاگ‌های جدید را می‌پذیرد، هنوز تعدادی از بلاگرهای باسابقه و صاحب سبک را "رد صلاحیت" کرده، پشت در نگاه داشته است.

با نگاه به کارنامه رادیو در می‌یابیم که زمانه بیشتر به دنبال جذب نیروهای فعال و با استعداد از وبلاگستان برای استخدام و نیز یاری گرفتن از نویسندگان و ژورنالیست‌هایی بود که وبلاگی هم برای تبلیغ کار خود یا تفنن در کنار کار اصلی خود دارند. درحالی‌که این گروه آخر، خود به خود ترییون‌ها و فضای رسانه‌ای خود را داشتند.

به هیچ رو لینک دادن به نوشته‌های محمدعلی ابطحی، عباس عبدی، کریم ارغنده پور، رجبعلی مزروعی، جواد کاشی، عباس معروفی، داریوش آشوری یا سعید حنایی کاشانی و ... "تعامل با وبلاگستان" محسوب نشده و نمی‌شود. چه این عده خود یا نویسنده هستند یا ژورنالیست یا سیاستمدار و اساساً در زمره وبلاگنویسان عادی و مبدع که منظور نظر ما هستند نیستند.

وقتی می گوییم وبلاگستان مسلماً وبلاگ‌های این افراد نیست که در درجه اول در ذهن تداعی میشود بلکه به یاد وبلاگ‌هایی از جنس یک پزشک، نقطه ته خط، کیبردآزاد، گوشزد و ... می‌افتیم (البته در پرانتز این هم گفتنی است که متاسفانه و بی‌تعارف با وجود رشد فراوان وبلاگ‌ها، تعداد وبلاگ‌نویسان مبدع و جدی روز به روز کمتر میشود و نوشته‌های خواندنی و باکیفیت که نویسنده آن، مطالب را تنها در ده دقیقه ننوشته باشد آشکارا کاهش پیدا کرده است که فعلاً محل بحث ما نیست، هرچند در کارنامه وبلاگستانی رادیو زمانه هم تاثیر داشته است.

مدیریت و جزییات

مشکل زمانه با وبلاگستان مشکل مدیریتی هم هست. متاسفانه مدیر رادیو زمانه علی‌رغم حسن نیت خود، به دلیل اینکه شخصاً علاوه بر ژورنالیست بودن، بلاگر هم بوده و موضوعات وبلاگستانی را پیگیری می‌کرده است، خود را در این زمینه صاحبنظر و محق به اعمال نظر میداند و علاقه خاصی به دخالت در ریزترین امور برنامه‌های وبلاگستانی رادیو و حتی بلاگ‌چرخان زمانه و مدیریت انتشار بعضی از نظرات و جواب دادن به کامنت‌ها می‌بیند. حال اینکه میدانیم که دخالت یک مدیر در موضوعات فنی - خصوصاً موضوعاتی که مدیر خود را در آن زمینه‌ها صاحب‌نظر میداند و ریز شدن در مسائلی که نیازمند صرف وقت، تمرکز و بیطرفی خصوصاً از نظر آتوریته هستند- از نظر علم مدیریت چه کار نابجا و خطرناکی است. چه تجربه‌ای بالاتر از تجربه فرهنگی جمهوری اسلامی میتواند در این زمینه هشداردهنده‌تر باشد.

مدیر زمانه البته به آزادی بیان احترام میگذارد و نظرات منتقدین را کمابیش مطرح میکند، اما آزادی بیان را بیشتر ارزش میبیند تا روش. حال اینکه نظرات و نقدها لازم است به طرق روشمند در جهت اصلاح و بهبود کارها برآیند، نه اینکه فقط به خاطر ارزش‌گذاری و ارج نهادن به خود آزادی بیان و شنیدن صدای مخالفین به عنوان کاری نیکو و تمرین تحمل مطرح شوند.

بی‌انصاف نباید بود که در چند ماه گذشته در کیفیت کار رادیو زمانه تغییراتی محسوس اتفاق افتاده است اما متاسفانه در بخش وبلاگستانی رادیو تغییر چندانی حاصل نشده و برنامه های موفقی چون برنامه "وقایع وبلاگیه" نیز که عامل ارتباط دهنده خوبی بین بلاگ‌داران و زمانه بود، متوقف شده است. شاید دلیل عدم موفقیت کار این باشد که از هیچ سویی، همکاری وبلاگستان و رادیو زمانه دیگر جدی گرفته نمی‌شود، منتقدان نیز در این مورد خاموش هستند و زمانه هم تلاشی در اقتراح و راه‌اندازی بحث عمومی در این مورد نمیکند.

بوروکراسی اداری- رسانه‌ای

تجربه نشان می‌دهد که وبلاگ‌نویسی جدی در عین اینکه باید مسوولانه و برآمده از مطالعه باشد، نه در شرایط بخشنام‌های و بوروکراسی اداری رسانه‌ای و رقابت کاری حرف‌های و لحاظ کردن شرایط مالی و سفارش کار درست و بهنجار عمل میکند و نه با لحاظ کردن استانداردهای یک مقاله علمی و بالا بردن انتظارات از نوشته وبلاگی، در هر دو صورت روند کار مختل خواهد شد.

آری می‌شود به یک وبلاگنویس دانشجوی جامعه شناسی ایراد گرفت که نوشته او مستند نیست و پاورقی ندارد و همه جانبه نیست و ارجاعاتش به مقالات علمی دیگر دقیق نیست و آمار دقیق ندارد و قس علی هذا اما در نهایت اگر آن بلاگر بخواهد همه این ایرادات را برطرف کند و وقت برای چنان کاری بگذارد، ماحصل مقاله‌ای علمی خواهد شد (نه نوشته وبلاگی قابل انتشار در سایت زمانه) که جای انتشارش دیگر در زمانه نیست بلکه مقاله‌ای است که در یک ژورنال علمی میتواند منتشر شود!

این عامل مهمی در دلسردی وبلاگنویسان و بی‌اعتمادی به شعارهای وبلاگستانی مجموعه رادیو زمانه بوده خصوصاً که دیده شده گاه استانداردهای دوگانه ای در آنجا حاکم است، نویسندگان یا برنامه‌سازان حرف‌های رادیو زمانه در صفحات خود گاه مقاله‌ها یا برنامه‌هایی ارائه میکنند که از نظر کیفیت در سطحی نازل و پر از اشتباهاتی هستند که معمولاً وبلاگ‌نویسان جدی در عین آماتور بودن آن اشتباهات را مرتکب نمی‌شوند. در حالی‌که قضیه باید به عکس باشد!

در عمل دیده‌ایم که وبلاگ‌نویسان برای ورود به مجموعه باید خود را خیلی قوی نشان بدهند و معمولاً توسط کسانی مورد ارزیابی قرار می‌گیرند که خودشان از این محل ارتزاق می‌کنند و کار نوشتن، برنامه سازی و ژورنالیسم حرفه تمام وقت آنهاست.

فراموش نکنیم جدی‌ترین و حرفه‌ای‌ترین وبلاگ‌نویسان که معمولاً نوشته‌هایی پربار دارند، کار وبلاگ نویسیشان کاری ذوقی، پاره وقت و آماتوری است و از راه دیگری ارتزاق میکنند.

آنها نه می‌توانند تمام وقت برای رادیو زمانه کار کنند نه می‌خواهند و نه می‌توانند از راه برنامه سازی و مقاله‌نویسی برای رادیو زمانه ارتزاق کنند. مدیریت زمانه باید این تفاوت‌های جدی اجتماعی و حرفه‌ای را بین وبلاگ‌نویسان و حرفه‌ای‌های رسانه ببیند و بر مبنای این تفاوت‌ها به دنبال تحقق شعارهای خود باشد، چیزی که در عمل و بعد از پشت سر گذاشتن تمام گرفتاری‌های راه اندازی مجموعه متاسفانه اصلاً دیده نشده است و تنها به شعارهای همیشگی استقبال از هرگونه طرح و ایده نو و باز بودن درها به روی همه وبلاگنویسان بسنده شده که آنها هم بدون لحاظ کردن شرایط ویژه برای وبلاگنویسان و بستر سازی مناسب گویا تنها در حد شعارهایی وبلاگستانی و برای نزدیکی بیشتر به مخاطب‌های بلاگ‌دار مطرح شده‌اند.

تا بستری ویژه برای همکاری همگانی وبلاگ نویسان به وجود نیاید، بخش وبلاگستانی رادیو زمانه ارتقا پیدا نخواهد کرد. اینجاها اتفاقاً جاهایی است که مدیر رادیو باید با به رسمیت شناختن تفاوت‌ها چارچوب‌های کلی را طراحی کند و در امور جزیی وارد نشود.

همکاری در شرایط امن

وبلاگنویسان زیادی هستند که علاقمند بودهاند به طور غیرمستقیم با رادیو زمانه همکاری کنند اما با توجه به شرایط موجود و موضعگیری‌های نیروهای افراطی درون نظام علیه رادیو زمانه و نیز بحث موضوعات مالی و دغدغه‌های امنیتی، این همکاری‌ها به جایی نرسیده است که البته رادیو زمانه نیز عملاً راه‌های دیگری برای یافتن همکاری جستجو و اعلام نکرده است.

با لحاظ کردن نوع دیگری از همکاری داوطلبانه و آزادنویسی میان وبلاگنویسان علاقمند و رادیو زمانه میشود تعداد عمده‌ای از این موانع را از سر راه برداشت.
وبلاگنویسی که گهگاه مطلبی وبلاگی یا پادکستی به رادیو زمانه بفرستد نبايد دغدغه امنيتی داشته باشد. مثلاً می‌شود شرایطی فراهم کرد که وبلاگنویسان همکاری غیرمستقیم، گاهبهگاه و غیرسازمانی با رادیو زمانه (همانند آزادنویسی یا فریلنس) داشته باشند و از بابت آنچه که تولید می‌کنند، به طور داوطلبانه از رادیو زمانه دریافت مالی نداشته باشند، حتی می‌شود به گشودن صندوقی مالی از طرف وبلاگستان در رادیو زمانه فکر کرد که دستمزدهای هریک از تولیدات رسانه‌ای بلاگرها در صورت علاقمندی آنها به آنجا واریز شده و در پایان هرسال بخش اعظم آن صرف اعانه و کمک‌های خیرخواهانه (کاملاً غیرسیاسی) و بخش کمتر آن صرف اهدای جوایزی به وبلاگنویسان نمونه سال گردد.

سخن به درازا کشید. با تشکر از زحمات کارکنان و مدیران این رادیو، امید است که بحث پیرامون کارنامه وبلاگستانی رادیو زمانه از جانب دوستان وبلاگنویس و دستاندرکاران دور و نزدیک رادیو زمانه ادامه پیدا کند.

..........................................
میان تیترها از زمانه است.