بازی در یک استادیوم خالی

انقلاب 57 هر چه که بود بازیگران بسیار داشت و جهانی به تماشای آن نشسته بود. امروز در آغاز سی ساله شدن آن انقلاب بازی دیگر رونقی ندارد. آن زمان همه از سر و کول هم بالا می رفتند تا انقلاب را تماشا کنند. همه آنها که در خارج بودند باز می گشتند تا سهمی داشته باشند در بازی و تماشا. همه بودند از چپ چپ تا راست راست. از هواداران حکومت اسلامی و خلیفه گری تا طرفداران جمهوری دموکراتیک خلقی. امروز از آنهمه کسی در بازی نیست. حتی پای اصلاح طلبان را هم می کشند تا از بازی بیرون بیندازند. آخرین تحلیل این است که اصولگرایان دو جناح می شوند تا دو بال پرواز انتخابات شوند و نمایش دموکراسی دهند. - به دیگران چه حاجت است؟

امروز همه گروهها تار و مار شده اند. صدها هزار نفر ایرانی به خارج کشور تارانده شده اند. گروههای داخلی نفس بریده اند. مردم به کار معیشت چنان مشغول اند و چنان از بازی خسته شده اند که حوصله ای برای تماشا هم ندارند. دادگاهها در کار اند تا به تادیب و تعزیر و تنبیه زبان درازان بپردازند. روزنامه ها دیگر کنترل هم نمی شوند بلکه دستور می گیرند که چه بنویسند و چه ننویسند. حزب شوخی تلخی است. بازی بی بازیگر مانده است. حال تنها نگهبانان بازی می کنند. نوبت نظامیان است.

انقلابی را که روزی مردم پاسداری می کردند و در همه شهرها و کوی و برزن ها شب تا صبح بیدار می ماندند تا امنیت برقرار باشد امروز تنها پاسداران پاسداری می کنند. کسی حس تعلق به انقلاب ندارد. ساده است چون کسی به بازی گرفته نمی شود. هر کسی به اتهامی رانده شده است. جمعیت «بی صلاحیت ها» امروز اکثریت جمعیت کشور را تشکیل می دهد. انقلاب به دولت اش فروکاسته شده است. و به نگهبانان دولت. به مردم نیازی نیست. انقلاب به یک عبارت تمام شده است.

هر انقلابی نوعی سرمایه اجتماعی است. انباشت خواستها و خزانه آرمان ها و استعدادها و انرژی های هزاران هزار آدم است. انقلاب ایران این ثروت بزرگ را آسان و سهلگیرانه خرج کرده است. و امروز فقیرتر از همیشه است. انبار انقلاب خالی است. دیگر کسی آرمان و استعداد و آینده اش را با انقلاب گره نمی زند. مگر برخورداران از انقلاب.

کتاب مقدس مسلمانان حاکمان را برحذر می دارد از اینکه دولتی برای اغنیای خود باشند. در قرآن انقلاب اسلامی این آیه افتاده بوده است. در نتیجه امروز فقط اغنیای دولت دور و بر دولت مانده اند. و این یعنی محروم شدن از ثروت بزرگ ملت و اعتماد آنها و دلگرمی شان به حمایت دولتی بیدار. انقلاب روز به روز به موازات از دست دادن مردم فقیرتر شده است.

حالا به جای مردم نظامیان نقطه اتکای دولت و انقلاب شده اند. بی معنا شدن انتخابات به همین دلیل است. وقتی مردم نباشند و بودن و نبودن شان فرقی نکند و نبودن شان بهتر باشد از بودن شان انتخابات به چه کار می آید؟ همه چیز را اغنیای دولت تعیین می کنند. مردم چه کاره اند؟

بزرگترین فرصتی که انقلاب از دست داد نیرو و اراده ساختن ایران بود به دست فرزندانش. فرزندانی که امروز در همه جای جهان پراکنده اند. یا در همه گورستانهای ایران. یا نسلی سوخته اند در میان طبقات برخوردار از انقلاب. یا دارند خود را آماده می کنند که مهاجرت کنند. سرمایه اجتماعی انقلاب 57 از آن منظر که به دولت انقلاب و مدیریت سیاسی بر می گردد مدتهاست ته کشیده است.

انقلاب ایران می توانست به انباشت مناسبی از تجربه های اجتماعی در سیاست و مدیریت بینجامد که از کار نسل امروز انقلاب ندیده و دیروز انقلابی کارگشایی کند اما تنها به انباشت پیرمردانی در سیاست انجامیده است که راه بر هر نوع تنوع و تکثر بسته اند و دایره ای که گرداگرد خود کشیده اند مدام کوچکتر می شود. بیرون، جهان را اندیشه های نو و خلاق و جوان فتح می کند. ایران گرفتار انقلابی است که زود پیر شده و به پیرمردان واگذار شده است. انبار این انقلاب فقیر و پیر کالایی جز تحقیر و سرکوب و رهگیری و حذف و مرشدبازی ندارد. زبان تفاهم و روشنی نمی شناسد. هر راه خطایی را صدبار می رود و نمی آموزد. فکر می کند که عمل صالح می کند و در واقع هر چه می کند خطا در خطا و سیئه در سیئه است. این پیر شکسته و جوان گریز جامعه را به تنگ آورده است و در معرض تنش های بسیار و آشفتگی بی مهار قرار داده و به آستانه ورشکستگی و فروپاشی آورده است.

سالی که به سی سالگی مشی چنین انقلابی ختم می شود می تواند سالی پرمخاطره باشد. خطر همیشه درونی است. «هنر» پیرمردان انقلاب به حاشیه راندن مردم و تکاپوکنندگان اجتماعی بوده است؛ بیرون کردن آنها از بازی و خریدن داور. اما مردم وقتی تصمیم بگیرند که بازیگر باشند همه «هنر»ها عیب خواهد شد. بازی در استادیوم خالی وقتی همه تیم ها و تماشاگران را به بیرون رانده باشید بازی خطرناکی است. آنها آن بیرون نخواهند ماند.


مهدی جامی