آسیب شناسی رادیوهای داخلی و خارجی

يا: راه دشوار ساختن يک رادیوی پرمخاطب

سال ها پیش شاید کمتر از 9 سال قبل، وقتی میان ترافیک و دود، زمانت را در تاکسی های نارنجی یا ماشین های مسافرکش می گذراندی، آشناترین صدا در میان امواج درهم رادیوی ماشین، به قول دولت ایران، "صدای گویندگان بیگانه" بود.

آن زمان، مجریان این رادیوها و برنامه های خبری و تحلیلی شان از ایران و دنیا، آنقدر مهم بودند که مردم ساعت ها وقت خود را در منزل و محل کار، صرف شنیدن رادیو های خارجی می کردند.

زوال محبوبيت راديوهای خارجی

اما مدت زیادی است که بسیاری از این رادیوها در کنار برنامه های رادیوی ایرانی، محبوبیت خود را از دست داده اند. در آن سال ها این برنامه ها آنقدر نفوذ و قدرت داشتند که معمولا یک برنامه رادیویی یا تلویزیونی در ایران به تحلیل و بررسی تفسیرهای سیاسی و اقتصادی آنها می پرداخت. شاید همین مساله باعث محبوبیت بیشتر برنامه های خبری آن سوی مرزها می شد؛ رادیوهای بیگانه، اخبار و اطلاعاتی را ارائه می دادند که در ایران دچار خط قرمز می شد؛ به همین دلیل اعتماد مردم بیشتر به آنها جلب می شد، تا رادیوهای داخلی.


این روند همچنان وجود دارد اما حالا بیشتر مردم، اعتماد سابق را به این رادیوها از دست داده اند. در واقع بی اعتمادی به رادیوهای داخلی، به خارجی ها هم سرایت کرده است.

مشکل راديوهای خارجی چيست؟

شاید چند دلیل اصلی از این بی اعتمادی را بتوان شمرد:
1- سال ها از شکوفایی رادیو فردا و بی بی سی فارسی می گذرد اما هنوز برنامه ها، روند کلیشه ای و تکراری را طی می کنند. بخش ترانه های درخواستی بی بی سی فارسی همان شرایطی را دارد که جمعه ها، جوانان ایرانی را در روستاها و شهرهای کوچک به خود جلب می کرد. بسیاری از برنامه ها همچنان به عهد سالیان دراز خود پایبند مانده اند، اما شنونده هایشان چهارده سال را پشت سرگذاشته اند و این صدا، اجرا و نوع برنامه ها را قدیمی و کلیشه ای تر از آن می دانند که برای شنیدن دوباره، وقت بگذارند.

2- اکثر این رادیوها، منابع قابل اعتمادی در ايران ندارند. به این دلیل که در بسیاری از مواقع اعضای فعال و خبرنگارانشان در ایران حضور ندارند و مجبورند به منابع خبری مراجعه کنند که گاهی باعث رودست زدن به آنها می شود؛ آقای نوری زاده به راحتی عکس مونتاژ شده ای را منبع حرف خود قرار می دهد که با فتوشاپ روی آن نوشته شده: صیغه باعث لذت و ثواب زن است. یا آقای بهارلو در صدای آمریکا با تاسف به حرف های بیینده ای گوش می دهد که با تمسخر، شخصیت های محبوب سریال های طنز ایرانی را منشا و منبع تحلیل های سیاسی خود می داند. بسیاری از این رادیو ها، به وبلاگ ها به عنوان منبع قطعی اکتفا می کنند و گاهی متوجه لحن طنز، نیشخند و حتی دروغ نویسنده نمی شوند. همین باعث می شود که بخشی از خبر در سطح بماند یا چندی بعد تکذیب شود.

3- دیدگاه جانبدارانه اخبار و برنامه های سیاسی و اجتماعی برخی رادیوها، مردم را بی اعتماد می کند. این دیدگاه می تواند بر اساس تفسیر یک ستون نویس راست افراطی آمریکایی باشد یا خبرگزاری فارس. در هر صورت، منابع و ارجاع خبری به محلی است که نوعی جانبداری در آن ديده می شود.

این ماجرا درست شبیه ارسال عکس از ایران به خبرگزاری های خارجی است. مدت زیادی است که عکسی از زندگی معمول و روزانه ایرانی ها روی خبرگزاری های خارجی نیست. عکس هایی که از ایران روی این سایت ها قرار می گیرد، از زاویه یک زن چادری ،تظاهرات، آتش زدن پرچم یا روحانیان خشمگین است. این هم یک موضع گیری است که دید مردم را نسبت به واقعیت ها تغییر می دهد و حتی آنها را بی اعتماد می کند.

4- رسانه ها یک دست شده اند؛ بسیاری از رسانه ها به خصوص رادیو و تلویزیون به دلیل نداشتن منابع مستقل، اخبار و گزارش های خود را از خبرگزاری های مختلف نقل می کنند. این یعنی کم-کاری رادیویی که در روزنامه نگاری به آن "تولید خبر " می گویند. رادیو های ایرانی خارج از کشور، منابع محدودی دارند و به دلیل اینکه از اصل و منبع اخبار در ایران دورهستند، اخبار واقعی خود را از خبرگزاری ها می گیرند. به همین دلیل همه اخبار و گزارش ها در یک روز یا ساعاتی خاص، مشابه و کپی برداری است.


5- مقامات و مسولان ایرانی از گفت و گو با رادیو های خارجی و اظهار عقیده در هر زمینه ای منع شده اند. در حالی که در تهیه یک گزارش یا خبر، باید اطلاعات دو سویه و دو طرفه ارائه شود. رادیوهای ایرانی آن سوی مرزها، در اکثر مواقع نمی توانند نظر دولت را داشته باشند.همین باعث می شود که ارائه خبر یا گزارش از این سوی میز، در درک صحت تردید به وجود آورد.

پيام، تنها راديوی محبوب داخل

مردم همچنین نسبت به رادیوهای داخلی ایرانی دچار تردید و دلزدگی شده اند .مدت زیادی است که حتی در تاکسی ها فقط صدای گوینده رادیو پیام در مورد اوج ترافیک در برخی نقاط شهر شنیده می شود.

شاید بعضی از عوامل این دلزدگی و بی تفاوتی مردم ،نسبت به رادیو های داخلی را بتوان این ها دانست:
1- لحن گوینده: معمولا آموزش گویندگان رادیو و تلویزیون در ایران به گونه ای است که باید با لحن گوينده، خبر را تفسیر کرد. وقتی گوینده، خبری را در مورد افتتاح یک مکان یا سخنرانی رئیس جمهور می خواند، فراز و فرود لحنش به گونه ای است که گویا باید شوق و حتی ارادت خود را به مقام مذکور نشان دهد.

2- رادیو و تلویزیون در ایران الگو دارند؛ معمولا در مناسبت های خاص، به شکل مداوم و کلیشه ای برنامه های مناسبتی پخش می شود؛ هفته وحدت، هفته موسیقی ترکی و کردی است و کریسمس یعنی قصه اسکروچ! این الگو در همه شبکه ها یا امواج رادیویی آنقدر تکرار می شود که اگر از یک برنامه یا موج آن را بشنوی ،گویا همه را شنیده ای.

3- کلمات مورد استفاده در اخبار و حتی برنامه های تخصصی با احتیاط انتخاب می شوند و برخی کلمات کلیدی هیچ وقت گفته نمی شود. کمتر کسی تا به حال کلمه کاندوم یا سکس را به وضوح از یک برنامه تخصصی و جدی در مورد پیشگیری از ایدز شنیده است. همین مساله باعث می شود که برنامه لابه لای تعارف و کلمات پیچیده و غیرملموس، گم شود.

4- کلمات جانبدارانه به شدت و با تاکید ادا می شود؛ مدت هاست مردم عادت کرده اند بشنوند؛ نیروهای غاصب و اشغالگر اسرائیلی به هلاکت می رسند و عملیات شهادت طلبانه فلسطینی ها را به مقام شهادت نائل می کند.

5- صلوات فرستادن بر محمد و آل محمد، نوعی نژاد پرستی و طرد اقلیت های مذهبی را دربردارد. بیش از دو سال است که گوینده ها باید قبل از شروع برنامه، صلوات بفرستند ومشخص کنند که مخاطب اصلی شان فقط مسلمانان معتقد هستند.

6- صدا و اجرا یکسان شده؛ صدای گوینده ها به شکل کسالت آوری شبیه هم شده و نوع اجرای طولانی پراز تعارف و تحسین مردم و هموطنان ایرانی، خسته کننده. بعضی از گوینده ها به وضوح تلاش می کنند که تقلید صدای کسی را بکنند و برخی با کلمات آنقدر بازی کنند که مخاطب کل قضیه را نادیده می گیرد.

7- تجربه های موفق معمولا به محیطی دوستانه و فامیلی تبدیل می شوند؛ رادیو فرهنگ نمونه موفقی ازموج رادیویی است که به شکل اختصاصی به هنر و ادبیات از زوایای مختلف می پردازد. اما بعد از چند ماه که از افتتاح و وموفقیت برنامه های این رادیو گذشت، مردم متوجه دایره بسته مهمانان و دوستی بین مهمان و کارشناس و مجری شدند. مدت هاست که این برنامه فقط محفل و پاتوق دوستان مجری و گوینده هاست.

8- برنامه ها جانبدارانه است؛ این مورد با برخی رادیوهای خارجی مشترک است. برنامه ها و اخبار ایرانی کاملا جانبدارانه تهیه می شوند و به مردم اطلاعاتی بیش از چیزی که تعیین شده ،ارائه نمی شود.

زمانه دلزدگی از راديو

حالا باید دید در فضایی با این همه آسیب و مخاطبان دلزده، چه می خواهیم بگوییم؟
این موضوع شبیه راه اندازی یک روزنامه در شرايط خمودگی و سیاست زدگی مردم ایران است. یک روزنامه، چه چیزی می تواند داشته باشد که مخاطبان خسته از سیاست و اقتصاد و حتی اجتماع را جذب کند؟



چه حرف جدیدی داریم؟

نوشته آزاده
راديو زمانه