کشف زبانی که نیست

برگردان: احسان سنایی

یادداشت‌های پشت نامه‌ای ۴۰۰ ساله؛ پرده از رازهای زبان ناشناخته‌ای برداشته‌اند که به‌گفته‌ی باستان‌شناسان، روزگاری دور توسط بومیان شمال پرو استفاده می‌شده است.

تصویری از یادداشت‌های پشت نامه‌ای که منجر به کشف زبان گمشده‌ شد / عکس از جفری کوئیلتر

دو سال پیش، نامه‌ای متلاشی توسط نویسنده‌ی اسپانیایی ناشناسی که چهار قرن پیش آن را نگاشته بود؛ در کلیسای مستعمراتی اسپانیایی‌ها کشف گردید. اما تیم دانشمندان و زبان‌شناسان، همین اخیراً از اهمیت کلمات نامفهومی که پشت این نامه نوشته شده، آگاه شده‌اند.

نویسنده‌ی قرن هفدهمی این نامه، اعداد اسپانیایی و ارقام عربی را به زبان رازآلودی که تاکنون به چشم پژوهش‌گران کنونی نیامده بود؛ ترجمه کرده بود. دکتر «جفری کوئیلتر» (Jeffrey Quilter)؛ سرپرست این پروژه‌ی کاوشی و از باستان‌شناسان موزه‌ی Peabody دانشگاه هاروارد، می‌گوید: «هرچند [این نامه] چیز تمام‌عیاری به ما نمی‌گوید؛ اما از زبانی بسیار متفاوت از هرچه که تاکنون می‌دانسته‌ایم، می‌گوید و اشاره به وجود احتمالی شمار بیشتری از نمونه‌های مشابه، در آن منطقه دارد».

به‌گفته‌ی کوئیلتر، این زبان بومی تازه‌مکشوف احتمالاً گونه‌ای تحول‌یافته از زبان «Quechua»ست؛ زبانی که همچنان توسط بومیان پرو استفاده می‌شود. اما این زبان مرموز، مشخصاً منحصربفرد و احتمالاً یکی از همان دو زبانی بوده که در متون معاصرشان از آن یاد شده: Quingnam و Pescadora (زبان ماهی‌ها). برخی پژوهش‌گران معتقدند این دو در حقیقت زبانی یکسان‌اند که اشتباهاً توسط نویسندگان اولیه‌ی اسپانیایی از هم تفکیک گشته‌اند.

ضمناً این نوشته حاوی اعداد ترجمه‌شده‌ ا‌ست و نشان از این می‌دهد که سیستم شمارشی این زبان گمشده، همچون زبان انگلیسی بر مبنای سیستم ده‌دهی بوده است. هرچند در این منطقه، «اینکا»ها نیز از سیستم شمارش ده‌دهی بهره می‌برده‌اند؛ اما به‌گفته‌ی کوئیلتر، تمدن‌های فراوان دیگری مثلاً همچون «مایا»ها که از پایه‌ی ۲۰ استفاده می‌جُسته‌اند؛ اینچنین نبوده‌اند.

این نامه‌ی مباحثه‌برانگیز، طی کاوش‌های باستان‌شناسی کلیسای «Magdalena de Cao Viejo»، واقع در مجموعه‌ی باستانی «El Brujo» در شمال پرو کشف گردیده است. این کلیسا، روزگاری توسط ساکنین شهرکی در همان نزدیکی از بومیانی که جبراً توسط اسپانیایی‌های اشغالگر؛ احتمالاً با هدف تغییر مذهب‌شان به مسیحیت، بدان‌جا نقل مکان کرده بودند؛ استفاده می‌شده است.

به‌گفته‌ی کوئیلتر از بین صدها نسخه‌ی خطی بازیافته، که توسط اقلیم به‌شدت خشک منطقه – و البته فروریزش کلیسا – محفوط مانده‌اند؛ این یکی نسخه فقط آنها را دست انداخته بود. وی می‌گوید: «باستان‌شناسان با بدشانسی‌های دیگران زنده‌اند». بدشانسی [اسپانیا‌یی‌های استعمارگر]، در فروریزش این کلیسا – که گمان می‌بریم احتمالاً در اواسط تا اواخر قرن ۱۷ به‌وقوع پیوسته – بوده که موجب حفظ کتابخانه یا دفتری شده که آنان نوشته‌هایشان را در آن نگه می‌داشته‌اند».

به گفته‌ی کوئیلتر کشف این زبان جدید، به تقویت تنوع فرهنگ‌های کشف‌گشته در اولین اجتماعات مستعمراتی آمریکا، کمک می‌کند. او می‌گوید: «ما غالباً به تقابل اسپانیایی‌ها و بومیان فکر می‌کنیم؛ اما تقریباً در هر نقطه‌ای، از ماساچوست بگیرید تا پرو؛ دسته‌های شدیداً متنوع‌تری از مردم، در تقابل با هم بوده‌اند».

مثلاً استعمارگرانی که از نقاط گوناگون اروپا آمده بودند؛ حال در دسته‌ی «اسپانیایی‌ها» جای می‌گیرند و بومیانی هم که با زبان‌های گوناگونی گفتگو می‌کرده‌اند و رسوم متفاوتی داشته‌اند، در دسته‌ی «آمریکایی‌ها». وی می‌افزاید: «این [کشف] آشکارا نشان از غنا و تنوع [فرهنگ‌های] مردم آن نقطه از جهان می‌دهد».

گزارش کشف این زبان گمشده، در شماره‌ی سپتامبر نشریه‌ی علمی «American Anthropologist» به چاپ رسیده است.

منبع: National Geographic