بازتاب [زوال] کلنل در مطبوعات آلمانی­زبان

دفتر «خاک»

[زوال] کلنل، نوشته­ی محمود دولت آبادی رمانی است که به ترجمه و با مؤخره­ی بهمن نیرومند تابستان گذشته در زوریخ توسط انتشارات یونیون (Union) منتشر شد.

[زوال] کلنل، رمان انقلاب است و برخلاف آثار ممتاز محمود دولت آبادی که در روستا اتفاق می­افتد، یک رمان شهری است و موضوع آن ذهنیت آسیب­دیده و آزاردیده مردی است که در اثر حوادث تاریخی زندگی­اش نابود شده است. این کتاب در مطبوعات آلمانی‌زبان بازتابی نسبتاً گسترده پیدا کرد. در اینجا به اتفاق پاره­ای از مهم­ترین نقدهایی را که منتقدان آلمانی بر رمان محمود دولت­آبادی نوشتند، مرور می­کنیم:

دی سایت( Die Zeit)

در صفحه­ی ادبی هفته­نامه­ی دی­سایت منتقدی به نام ابرهارد فالکه ( Eberhard Falcke ) نقدی نوشته با عنوان: یک رؤیا، یک کابوس. نویسنده در این نقد هشدار می­دهد که ادبیات معاصر ایران نیز مثل سیاست ایران پرتنش است. سپس به فضاسازی در «کلنل» اشاره می­کند و می­نویسد مکان­هایی که شخصیت­های داستان در آن به سر می­برند، تنگ و خفقان­آور است.

این مکان­ها عبارت اند از بیمارستان­ها، مرده­شورخانه­ها، زندان­ها و مخفی­گاه­ها. شب­ها خیابان­ها خالی و روزها پر از مردم هیجان­زده است. منتقد اعتقاد دارد که مکان در این اثر نشانه و نمادی از تاریخ معاصر ایران، بعد از شهریور ۱۳۲۰ است. داستان در ۲۸ ساعت اتفاق می­افتد و از نظر تاریخی به سال­های اول انقلاب نظر دارد.

منتقد می­نویسد: [زوال] کلنل نشان­دهنده­ی درماندگی یک نویسنده­ی ایرانی در رویکرد به تاریخ کشورش است و اعتقاد دارد که دولت­آبادی از موضوع فاصله نگرفته و آن قدر از نظر عاطفی درگیر تاریخ ایران بوده که نتوانسته با دیدی عینی و روشنگرانه به وقایع تاریخی کشورش نگاه کند.

نویسنده بر این باور است که مخاطبان واقعی [زوال] کلنل هم مثل دیگر آثار ادبیات تبعید، در ایران به سر می­برند و زمانی این کتاب می­تواند در تاریخ ایران تأثیرگذار باشد که در ایران منتشر شود. او می­نویسد: برای ما [خوانندگان آلمانی­زبان] این رمان یک اثر تکان­دهنده و برای خوانندگان ایرانی شاید یک اثر تحول­آفرین باشد.

فرانکفورتر آلگماینه (Frankfurter Allgemeine )

محمود دولت آبادی

کریستیان توماس، (Christian Thomas) منتقد هفته­نامه­ی فرانکفورتر آلگماینه که صفحه ادبی­اش در آلمان از معتبرترین صفحات ادبی مطبوعات آلمانی زبان است، اعتقاد دارد که دولت­آبادی در رمان [زوال] «کلنل» نظراتش را به خوانندگان تحمیل می­کند.

او به تعدد نظرگاه در این رمان اشاره دارد و می­نویسد که نویسنده برای آن که بتواند مصائب سال­های نخست انقلاب را بیان کند، با «تلاشی تب­آلود» از منظر دانای کل محدود و دانای کل و گاهی با توسل به گویه­های درونی و عاطفی، یک درام خانوادگی را در پیش­زمینه­ی وقایع سال­های اول انقلاب روایت می­کند.

این منتقد اعتقاد دارد که شخصیت کلنل باسمه­ای و جانبدارانه طراحی شده است. با این حال به گمان او [زوال] کلنل از نظر عاطفی خواننده را متأثر می­کند، از نظر تاریخی اطلاعات زیادی در اختیار او قرار می­دهد و از نظر هنری یک اثر پیچیده است.

منتقد فرانکفورتر آلگماینه، محمود دولت­آبادی را با نویسندگانی مانند خوآن رولفو و ایزاک بابل که داستان انقلاب را نوشته­اند مقایسه می­کند و می­نویسد با وجود آن که [به نظر او] دولت­آبادی مهم­ترین نویسنده ایران است، اما در داستان­نویسی انقلاب از توانایی نویسندگان مانند رولفو و بابل برخوردار نیست. او بارها در نقدش به جملاتی که به نظرش کلیشه­ای آمده­ است اشاره می­کند و در پایان اظهار امیدواری می­کند که روزی در ایران خردگرایی بر سرکوب سیاسی و آزار مخالفان غلبه کند.

تاگس سایتونگ (Tageszeitung)

آندرآس فنی­زاده، (Andereas fanizadeh) منتقد روزنامه تاگس سایتونگ [زوال] کلنل را یک اثر درخشان در ادبیات معاصر ایران خوانده است. این منتقد اعتقاد دارد که خواندن [زوال] کلنل ساده نیست، با این حال این کتاب یک سند تاریخی و اجتماعی از سال­های اول انقلاب اسلامی است.

به نظر او دولت­آبادی در این اثر موفق شده است بدبختی­های قهرمانانش را با مصائب و حوادث دردناک تاریخی پیوند بزند. شخصیت­های داستان ویران شده­اند، آرزوهاشان را از دست داده­اند و کرامت انسانی­شان از بین رفته است. منتقد به این نکته اشاره می­کند که در [زوال] کلنل کمونیست­ها، اسلامگرایان، طرفداران شاه، و پاسداران انقلاب با هم درگیر می­شوند و نویسنده در این میان تلاش می­کند که جانب انسان­دوستی را بگیرد.

زود دویچه سایتونگ (Sueddeutsche Zeitung)

هانس پتر کونیش، (Hans-Peter Kunisch) منتقد روزنامه زود دویچه سایتونگ آروز می­کند که [زوال] کلنل فقط به خاطر بحران هسته­ای که نام ایران را بر سر زبان­ها انداخته مطرح نباشد و روزی ارزش واقعی­اش شناخته شود.

کونیش به سال­های درازی که دولت­آبادی صرف نوشتن این کتاب کرده است و به مشکل سانسور در ایران اشاره می­کند، به شخصیت اصلی داستان می­پردازد و امیدوار است که به رغم آن که این شخص ترسخورده و آسیب­دیده است، خوانندگان بتوانند با او به تفاهم برسند.

این منتقد اعتقاد دارد که دولت­آبادی با تصاویری اعجاب­انگیز دنیای درونی شخصیت داستان را بیان می­کند و آن قدر تجربه دارد که فاصله­اش را با شخصیت­های رمان حفظ کند و از نظر سیاسی از آنها جانبداری نکند. کونیش مهم­ترین ویژگی این رمان را تلاش نویسنده برای نشان دادن جنون می­داند که به نظر او به زیبایی «مکبث» نمایشنامه­ی معروف شکسپیر است.

فیلم داستان­خوانی محمود دولت­آبادی، در برلین، اکتبر ۲۰۰۹

Mahmud Doulatabadi

Der Colonel

Unionsverlag, Zürich 2009

ISBN-10 3293004024

ISBN-13 9783293004023

Gebunden, 280 Seiten, 19,90 EUR