«با زندگی نابینایان آشنا شویم»

شهزاده سمرقندی

روز یکشنبه، چهاردهم آذرماه، شهر آمستردام میزبان پری زنگنه، خواننده‏ی سرشناس ترانه‏های محلی ایران بود.

در این برنامه که در «کافه مضراب»، یکی از مراکز فرهنگی ایرانی شهر آمستردام برگزار شد، خانم زنگنه در باره‏ی کتاب‏ خود «آن سوی تاریکی» که توسط انتشارات کتابسرا منتشر شده به زندگی نابینایان در ایران پرداخت و قسمت‌هایی از کتاب خود را برای حاضران در جلسه خواند. به همین بهانه، با او به گفت‏وگو نشسته‏ام.

هدف من توزیع کتابم بود که خوشبختانه خیلی از آن استقبال شد؛ به نسبت جمعیت و همین گروه کوچکی که در این فرصت کوتاه توانسته بودند در این سرما تشریف بیاورند میزان استقبال خوب بود. خیلی سپاسگزار هستم. تقریباً ۴۰ نفر آمده بودند و توانستیم همین تعداد کتاب را توزیع کنیم.

گشایش کار کتاب نابینایان یک روشنایی و بخت خوشی برای نابینایان که هست، انشاالله برای همه باشد. بدون استثنا همه‏ی خانم‏ها و آقایان حاضر در این گردهمایی، واقعاً با استقبال بسیار زیاد و بسیار صمیمانه، کتاب‏ها را دریافت کردند که البته با مطالعه‏ی آن کتاب هزاران پنجره باز خواهد شد. مانند این‏که هزاران صفحه خوانده خواهد شد. چون هر یک نفر، نماینده‏ی ده‏ها نفر از مردم هستند که کتاب را مطالعه می‏کنند.

کمی درباره‏ی کتاب خود بگویید و این‏که محتوای کتاب چیست؟

این کتاب حاصل سال‏ها تجربه‏ی من پیرامون مسئله‌ی نابینایی است و هم‏چنین مسائلی که بارها و بارها از سوی همگان طرح می‏شود. من تصور کردم واقعاً لازم است که جامعه را آموزش بدهیم. البته در این برهه از دوران، نابینایان در همه‏ی کشورها همین‏طور پیش می‏روند و تحصیل می‏کنند، ولی جامعه چیزی راجع به نابینایی نمی‏داند. از این جهت، من این کتاب را نوشتم.

تمام این کتاب حاصل زحمات خودم است که روزها و ماه‏ها با همه‏ی نابینایان، اعم از مادرزاد و غیر مادرزاد مصاحبه می‏کردم تا ببینم نیاز، توانایی، توقع و یا گله‏ی یک فرد نابینا از اطرافیان و اجتماع چیست. این است که بهترین قدم همین بود که جامعه را آموزش بدهیم.

البته مسئله‏ی دیگر هم به این هدف من اضافه شد و آن این‏که اخیراً تمام مدارس دنیا به‏تدریج تصمیم گرفته‏اند که دانشجو، هنرجو و کودک نابینا را به طور مستقیم در مدارس در کنار فرد بینا قرار بدهند. البته دانشگاه‏ها که همین‏طور هست ولیکن در آموزش‏های اولیه در دوران کودکی خیلی کمک بزرگی است که مدارس دیگر آن‏طور برای پذیرش نابینایان ایزوله نیستند. از این جهت، من جامعه را به‏این طریق آموزش دادم که چگونه پذیرای فردی باشند که با هزاران توانایی نمی‏بیند.

در اروپا امکانات مخصوصی برای رفت و آمد و استفاده از اتوبوس و دیگر وسایل نقلیه‏ی عمومی، برای نابینایان طراحی شده است. جامعه‌ی ایران اما هنوز این آمادگی را ندارد. آیا شما این برنامه را قابل پیاده کردن در ایران می‏بینید یا هنوز زود است؟

کم‏کم قابل پیاده کردن می‏‌شود. برای این‏که فعالیت‏ برای نابینایان الان ۸۰ سال است که در ایران پا گرفته و بچه‏هایی که دیروز نوآموز بودند، الان خودشان جوانانی هستند که درباره‏ی نابینایان و ارتباط آنان با جامعه دانش اندوخته‏اند و همین‏طور خودشان ان‏جی‏او تشکیل داده‏اند. به‏هرحال آنها تحصیل کرده‏اند. می‏خواهم بگویم که همه‏ی جهان تقریباً دارد در این زمینه جلو می‏رود.

وسایل نقلیه و این‏گونه امکانات در این طرف دنیا یک‏ذره کامل‏تر است، ولی آن طرف دنیا هم این قضیه شناخته شده و دارد جلو می‏رود. مسئله‏‏ی دیگری که هست، کمک‏های فردی شرقی‏هاست که همچنان به‏جاست. این است که مردم هم در رفت‏وآمد به نابینایان کمک می‏کنند.

نابینایان در اجتماعات امروزی دنیا کاملاً شناخته شده‏اند. این شناخت می‏تواند کامل‏تر هم بشود که البته به‏نظر من، خواهد شد.

اولین چیزهایی که یک انسان نابینا در شهر تهران برای رفت و آمد نیاز دارد چه چیزهایی می‏توانند باشند؟

خود نابینا اصولاً مسئولیتی نسبت به جامعه دارد و آن این است ‏که با برداشتن وسایل نابینایی با خودش، اجازه دهد که مردم بدانند که آن فرد نابینا است. چون این مسئولیت اوست.

عینک و عصای سفید کاملاً لازم است. همه‌ی نابینایان باید عصای سفید در دست بگیرند. می‏دانید که این عصا خیلی کمک می‌کند. علاوه بر این‏که برای خود نابینا کمک است، به دیگران هم اجازه می‏دهد که بدانند این فرد نابینا است. البته بازوبندهایی هم هست که متأسفانه بعضی از نابینایان دوست ندارند با خودشان حمل کنند. عینک تیره هم که مشخص است.

بعضی‏ها عینک نمی‏زنند، بعضی‏ها بازوبند برنمی‏دارند که به نظر من، هیچ‌کدام از اینها نمی‌تواند باعث شرمندگی باشد. به‏هرحال اعضای ما انسان‏ها مستهلک می‏شود و از بین می‏رود و پایدار و جاودان که نیست. این‏ وسایل برای آن است که زندگی را برای خودمان راحت کنیم و به جامعه هم احترام بگذاریم که مردم بدانند فرد نابینا است و ملاحظه‏اش را بکنند.

وظیفه‏ی همه‏ی دست‏اندرکاران است که یک‏سری از آموزش‏های عمومی را به مردم جامعه آموزش و علامت‏ها را در تلویزیون نشان بدهند؛ نه تنها در ایران، همه‏جا. کم‏وبیش دارد این مسئله پیش می‏رود. تهران شهر بزرگی است و همین‏طور طی سال‏ها به وسعت‏ آن اضافه شده است. این باعث می‏شود که فرد نابینا به‏جز یکی‏ دو کوچه و محل خودش، بقیه‏ی جاها را به سختی رفت‏وآمد کند. اتوبوس و وسایل نقلیه‏ی عمومی دیگر، مانند این‏جاها، جلوی خیابان محل زندگی آدم نمی‏ایستد. چون تهران دارای کوچه پس‏کوچه‏های زیادی است، وسیع است و وسایل نقلیه نمی‏توانند از همه‏جا رد بشوند. از خیابان اصلی رد می‏شوند، ولی فاصله خیلی زیاد است.

این است که بیشتر مردم کمک می‏کنند. مردم می‏دانند، مردم می‏بینند و کمک می‏کنند. البته این معضل اصلی است و نمی‏شود کاری هم کرد. چون تهران بزرگ است و همین‏طور به بزرگی شهر اضافه شده است. این باعث می‏شود یک نابینا نتواند مسیری را مثلاً تا محل کارش هر روز برود و بیاید. معهذا چون انجمن‏ها بیشتر در همه‏ جای شهر هستند، نابینایان به طریقی می‏توانند راه خودشان را پیدا کنند. وسایل نقلیه هم باید آمادگی بیشتری داشته باشند و مثلاً اتوبوس‏ها پله‏های مخصوص برای پایین آمدن فرد نابینا داشته باشند.

امیدوارم این کتاب من نه تنها در ایران، بلکه به زبان‏های مختلف ترجمه شود. چون در همه‌جا این آگاهی لازم است و این‏که هر فردی از اجتماع، به شکرانه‏ی سلامتی خودش، این داستان را بداند.

مردم هم مسئولیت دارند. مسئولیت مسئولان به‏جای خود، انجمن‏ها به‏جای خود، ولی این چیزی است که من واقعاً تشخیص داده‏ام. این معالجه را تشخیص داده‌ام که جامعه باید آموزش ببیند. اصولاً کلمه‏ی نابینا مردم را متأثر می‏کند و زیاد لازم نمی‏بینند که آموزشی در این زمینه ببینند. متأسفانه جمله‏ی «این مشکل من نیست» را تکرار می‏کنند.

اما اگر مقداری این بی‏توجهی کنار برود، همه‏ی مردم به‏هرحال، در تشکیل یک جامعه‏ مسئولیت دارند و مؤثرند. این است که فکر می‏کنم کتاب من بیشتر از هر وسیله‏ی نقلیه و علامت‏ها، بتواند کمک باشد.

شما الان در اروپا هستید و به‏جز این‏که در مدت سفر‏تان در اروپا، پلی بین ایرانیان داخل ایران و ایرانیان خارج از کشور هستید، همین‏طور پلی هم هستید بین نابینایان و بینایان؛ با توجه به این‏که شما در جوانی بینایی خود را از دست داده‏اید، آیا این تجربه را نیز در کتاب منعکس کرده‌اید؟

به نکته‏ی خوبی اشاره کردید. واقعاً همین‏طور است؛ من پلی شدم. البته که هر نابینایی با رفت‏وآمد خود در جامعه، با احراز شغل و تشکیل زندگی اجتماعی، تقریباً نمونه‏ای برای همه‏ی مردم می‌شود. اغلب من مردم را می‏بینم که می‏گویند یک دوست نابینا دارند و با خانواده‏اش رفت‏وآمد می‏کنند. مردم مهربان‏اند. در جلسه‏ی دیروز همه سئوال می‏کردند که ما یک دوست نابینا داریم یا یک دانشجوی نابینا هست و رفتار ما با وی بدین گونه است. آیا رفتار ما با او درست است؟ برداشت ما از عملکرد او درست است؟ و ... از این‏گونه سئوال‏ها.

من در این کتاب اشاره کرده‏ام که خود نابینایان هم باید جنبه‏ی آموزش را از یاد نبرند و ناراحت نشوند. اگر رفتاری ناآگاهانه و غیرعمدی برای‏شان خوشایند نبوده، درصدد رفع این چیزها، به طور شخصی بربیایند و روحیه‏شان را از دست ندهند. خیلی مسلط باشند به خودشان. با کمی خوش‏بینی و آموزش، این ارتباط خیلی عالی می‏شود.

از این جهت بود که من همه‏ی تجربیات، توقعات و گله‏ها و حرف‏های خودم را در این کتاب، به انضمام بخشی از زندگی خودم که بایستی به‏هرحال حضور خودم را در کتاب می‏گفتم، آورده‏ام. در این کتاب، من از رشد یک بچه‏ی نابینا تا پایان زندگی‏اش که همان زندگی اجتماعی‏اش می‏شود گفته‏ام. شرح حال تمام مدارس دنیا را آورده‏ام. از افراد شناخته شده گفته‏ام و ...

امیدوارم کتاب من، تحت نظر یک سازمان و انجمن، به زبان به‏خصوص آلمانی ترجمه شود. چون آلمان و اتریش خیلی در برخورد با نابینایان برای همه جا الگو بوده‏اند. این است که فکر می‏کنم درک این کتاب برای این جامعه خیلی زیاد خواهد بود. امیدوارم کتاب من روزی جایزه‏ی نوبل را بگیرد که در نوع خودش خیلی کم است و نقدهای بسیار خوبی از این کتاب گرفته‏ام.

قرار است با دانشجویان معماری هم کمی جلسه‏ داشته باشیم که به نیازهای یک نابینا در منزل و اماکن توجه کنند و آنها را در پروژه‏های‌شان پیاده کنند.