پنجره‌ای رو به زمین

برگردان: احسان سنایی

فرآیند ۱۶‌ساله‌ی تکمیل و آماده‌سازی تنها اقامتگاه بشر در ماورای جو، این روزها پس از اتمام سی‌و‌دومین مأمویت شاتل‌های فضایی ایالات متحده به مقصد این تأسیسات، آخرین گام‌هایش را تجربه می‌کند. ایستگاه فوق‌پیشرفته‌ای به طول و عرض حداکثر ۱۰۸.۵ و ۷۳ متر، که شرایط مطلوب زندگی چند انسان را در حجمی بالغ بر ۳۷۳ متر مکعب از خلأ مرگ‌بار فضا، جهت اقامت هر شش خدمه‌ی دائمی‌اش فراهم آورده است.

اما این خانه‌ی موقت اگر در کنار چندین اتاقک علمی پیشرفته‌، مجهز به دست‌کم یک اتاق معمولی با خدمات رفاهی مطلوب و پنجره‌ای رو به جهان بی‌پایان بیرون نباشد، ساکنان آن بی‌تردید از سفر چندین‌ماهه‌‌شان به ارتفاع ۲۷۰ کیلومتری زمین، خاطرات خوشی را به خانه نخواهند آورد.

نمای حقیقی از سایه‌ی شاتل فضایی ایندیور در زمینه‌ی جو زمین حین نزدیک شدن به ایستگاه فضایی بین‌المللی از نگاه فضانوردان مستقر در ایستگاه. رنگ‌های گوناگون، حاصل شکست نور خورشید در جو زمین است / ناسا

بامداد هشتم فوریه‌ به وقت فلوریدا، شاتل فضایی ایندیور (Endeavour) طی بیست‌وچهارمین سفرش به ماورای جو، سومین و آخرین اتاقک آمریکایی ایستگاه فضایی بین‌المللی (ISS) به‌نام «آسایش» (Tranquility)، و نیز گنبدکی الحاقی با هفت پنجره موسوم به «کاپولا» را با فرماندهی سرهنگ «جورج زامکا» و حضور پنج خدمه‌ی دیگر، روانه‌ی مدار ۳۰۰ کیلومتری زمین نمود.

اتاقک آسایش با ۴.۵ متر عرض و ۶.۹ متر طول، مکان ویژه و متمرکزی را جهت استقرار تجهیزات کنترل شرایط زیستی، شامل سامانه‌ی بازیافت دی‌اکسید‌کربن هوای ایستگاه، سامانه‌ی تصفیه‌ و تبدیل ادرار فضانوردان به آب آشامیدنی، و یک حمام؛ که تاکنون در اتاقک «سرنوشت» (Destiny) مستقر بودند، را فراهم آورده است.

علاوه بر این تجهیزات، آسایش فضای کافی برای میزبانی از ابزارهای شبیه‌ساز گرانش مصنوعی و نیز تمرینات اجباری خدمه، از قبیل نواری چرخان جهت تمرین دوندگی فضانوردان، که تاکنون در اتاقک «اتحاد» (Unity) نگه‌داری می‌شده را داراست؛ تا این اتاقک (اتحاد) به‌سبب مجاورتش با دریچه‌های خروجی ایستگاه، به مکانی اختصاصی جهت آماده‌سازی فضانوردان برای راهپیمایی‌های فضایی¹ تبدیل شود.

«باب دمپسی»؛ سرپرست امور پروازی ایستگاه فضایی در جریان مأموریت اخیر، اینچنین می‌گوید: «[آسایش]، فضای الحاقی بسیار کارآمدی را در اختیارمان قرار داد. ما به نقطه‌ای رسیده‌ایم که واقعاً فضا را در اختیار خود گرفته‌ایم.

شاید تعجب کنید اگر بفهمید که فضای کنونی ما هم‌اکنون معادل یک هواپیمای [بوئینگ] ۷۴۷ است و اتاقک‌های بیشتری را در دو سال آینده اضافه خواهیم کرد. شاید فکر کنید [آنجا] خانه‌ای بزرگ و خالی است؛ اما اینطور نیست، بلکه هر اینچ از آنجا، بسته‌بندی‌شده است».

نمای زمین از پشت شیشه‌های کاپولا. در این تصویر، فضانورد «سویچی نوگوچی» از آژانس تحقیقات هوا-فضای ژاپن (ژاکسا) در حال عکسبرداری از نمای مسحورکننده‌ی ماورای این پنجره است / ناسا

جورج زامکا، فرمانده این مأموریت نیز معتقد است: «[کار در ایستگاه]، درست مانند فعالیت در دفتر کار است. آنجا به تشکیلاتی شناخته‌شده‌تر و متمرکزتر بدل خواهد شد».

در کنار عملکرد شدیداً کاربردی آسایش در ایستگاه، این اتاقک همچنین جنبه‌های فراتر از معمول دیگری را نیز با خود دارد که یکی از آن‌ها به نامش ارتباط می‌یابد؛ نامی که از طریق یک همه‌پرسی اینترنتی انتخاب شد. زامکا می‌گوید: «این به دریای آسایش² اشاره دارد؛ جایی که بشر نخستین بار فرود موقت خود را بر روی ماه آزمود. آنها تنها چند ساعتی را آنجا بودند و این با تمام محدودیت‌های انسانی موجود صورت پذیرفت.

به‌واسطه‌ی همان نقطه‌ی شروع؛ امروز ما اتاقکی را مستقر کرده‌ایم که پایگاهی جهت استقرار اغلب تجهیزات پشتیبانی از حیات در ایستگاه خواهد بود؛ ایستگاهی که با آن، حضوری همیشگی در فضا خواهیم داشت».

اما گذشته از این، هدف حقیقی همه از این جنبه‌های خیال‌انگیز و فراتر از معمول، همان قطعه‌ی ۲x۱.۵ متری مستقر در انتهای اتاقک است: کاپولا. هدف اصلی متخصصین از الحاق این قطعه به ایستگاه، فراهم‌سازی دید ۳۶۰درجه برای خدمه‌، به‌منظور نظارت بر عملکرد تجهیزات روباتیک بیرون از ایستگاه است و نخستین کاربری چشم‌گیر آن نیز ایجاد فضای دید مناسبی برای هدایت و الحاق مطلوب اتاقک بعدی ایستگاه موسوم به «راس‌وت» (ساخته‌شده در روسیه) به شمار می‌رود که در جریان دومین مأموریت آتی شاتل‌های فضایی؛ موسوم به STS-132 به فضا منتقل خواهد شد. زامکا می‌گوید:

سرهنگ جورج زامکا از درون کاپولا به فضای بیرون می‌نگرد. این عکس توسط یکی از فضانوردان حین راهپیمایی فضایی و در بیرون ایستگاه تهیه شده است / ناسا

«حقیقت، بیرون از این پنجره است. با تصاویر ویدئویی که تاکنون از آن استفاده می‌کردیم، تلاش می‌کتید که نماها را به هم متصل ساخته و تصوری ذهنی از مکان اشیاء به دست آورید. وقتی که از این پنجره به بیرون می‌نگرید، نبایستی تصور کرد؛ چراکه آنجا همه چیز برای شماست». اما بی‌تردید همه – از جمله زامکا – با مقاصد دیگری آرزوی نگاه از پشت این پنجره‌ی خیال‌انگیز را در سر می‌پرورانند.

«فقط ایده‌ی فراهم‌‌سازی چنین چشم‌انداز وسیعی رو به ایستگاه و جهان زیرپایمان؛ خود ایده‌ی بزرگی است. این [پنجره]، صرفاً برای همان چیزی نیست که باید باشد؛ بلکه ابزاری تماشایی خواهد بود». این را زامکا می‌گوید.

کاپولا، بر خلاف دیگر پنجره‌های ریز ایستگاه که هم‌سطح نواخی بیرونی‌اند؛ همانند برج نگهبانی کوچکی به آسایش متصل است. تمامی هفت پنجره‌ی آن – یکی در میان و شش‌تا در اطراف - منظره‌ی کلی ایستگاه، خصوصاً اتاقک‌های روسی و ژاپنی را از درون به نمایش می‌گذارند و حتی با اتمام فرآیند ساخت ایستگاه، قطعات بیشتری را در افق دید فضانوردان قرار خواهند داد.

«فقط می‌خواستیم بدونید که کار خارق‌العاده‌ای که نه فقط توسط فضانوردان آمریکایی ما، که با همراهی همکاران ما از ژاپن و روسیه بر روی ایستگاه فضایی بین‌المللی صورت گرفت؛ گواهی بر نبوغ بشر، مهارت فوق‌العاده و شجاعتی بود که شما بچه‌ها اون رو متحمل شدید. و نیز گواه اینکه چرا کاوش مداوم فضا حائز اهمیته؛ چیزی که بخشی از دلیل پایبندی تزلزل‌ناپذیر من به ناسا محسوب می‌شه». این بخشی از سخنان باراک اوباما در جریان گفتگویی تلفنی با فضانوردان مستقر در ایستگاه فضایی بین‌المللی بود که در حضور دانش‌آموزان آمریکایی در کاخ سفید انجام گرفت. در این جلسه دانش‌آموزان نیز فرصت طرح سؤالاتشان را با فضانوردان به دست آوردند / عکس از بیل اینگالس – ناسا / ویکی‌پدیا

از این‌رو زامکا معتقد است علاوه بر نمای زمین و عملیات روباتیک ایستگاه، این قطعه همچنین طی مأموریت‌های باقی‌مانده تا اتمام پروژه، چشم‌اندازهای مناسبی را از بدنه‌ی شاتل فضایی، جهت انجام برخی فعالیت‌های دستی بسیار ظریف نیز ایجاد می‌کند. او می‌گوید:

«به‌واسطه‌ی [پرواز] شاتل‌ها، ما راه زیادی را در مقوله‌ی پروازهای فضایی انسان طی کرده‌ایم. [با آن‌ها] ماهواره‌هایی را پرتاب کرده و برخی را از مدار به زمین آورده‌ایم؛ پژوهش‌های پزشکی فراوانی به انجام رسانده‌ایم و هم‌اکنون نیز این ایستگاه عظیم فضایی را ساخته‌ایم. امروزه از حیث تجربیات حضور در فضا، تقریباً در حال تحویل مسئولیت از شاتل‌ها به ایستگاه هستیم».

به گفته‌ی «کواتسی آلیبارو»؛ سرپرست پروازی این مأموریت نیز، با وجود فعالیت‌های فراوانی که طی پنج مأموریت باقی‌مانده تا بازنشستگی شاتل‌ها جهت به‌انجام‌رسانی وجود دارد؛ وی بخشی از زمانش را به این موضوع (بازنشستگی شاتل‌ها) فکر می‌کند.

او می‌گوید: «عادی شدن یک کار اصلاً سخت نیست؛ اینکه خودت را زیر فشار و هیاهوی موجود حین انجام کار گم کنی.

اما شاتل، فضاپیمای منحصربه‌فردی است. همیشه به این موضوع فکر می‌کنم که چطور این روزها را برای پسرم؛ آن‌هم زمانی‌که به اندازه‌ی کافی بزرگ شد، توصیف کنم. قبلاً هیچ فضاپیمای فعالی مثل این نبوده و تمام نشانه‌ها می‌گویند که مدتی تا ساخت یک جایگزین مشابه‌ زمان می‌برد. من واقعاً قدردان فرصت خدمت در این کسوت هستم».

پانوشت:

۱- راهپیمایی فضایی (EVA)، شامل خروج چندساعته‌ی شخص فضانورد با لباس‌های ویژه از فضاپیما، به منظور انجام تعمیرات اجباری است. این عمل نیازمند سال‌ها تجربه است و کوچکترین خطاها به قیمت جان وی تمام خواهد شد.

۲- دریای آسایش؛ نام یکی از عوارض سطحی ماه است. در گذشته به دلیل نبود امکانات رصدی پیشرفته، تصور بر این بود که لکه‌های تیره‌رنگ سطح ماه، دریاهای وسیعی از آب‌اند؛ اما با ابداع تلسکوپ این گفته منسوخ شد. با این حال، نام «دریا» هنوز هم برای نام‌گذاری عوارض وسیع و تیره‌رنگ این قمر – که در حقیقت پهنه‌های وسیعی از گدازه‌های سردشده و جوان‌اند – به کار می‌رود. دریای آسایش، نام محوطه‌ی وسیعی بود که سطح‌نشین عقاب، طی مأموریت آپولو- ۱۱، نیل آرمسترانگ و باز آلدرین؛ نخستین ماه‌نوردان تاریخ را بر سطح این قمر فرود آورد.