مرگ برف‌های کلیمانجارو

احسان سنایی

دوازده هزار سال است که امید دشت‌های تشنه شمال شرق تانزانیا، به کوه باشکوه و سرسپیدی است که نام بلندترین قله قاره سیاه را یدک می‌کشد. آتشفشان خفته‌ای که مردان کهن سرزمین سیاه آفریقا، به آن کلیمانجارو می‌گفتند؛ یعنی تپه سفید.

مرگ برف های کلیمانجارو؛ مرگ شکوه این کوه است / عکس از : جان نیستات

۲۰ سال؛ مدت زمانی است که کلیمانجاروی پیر فرصت وداع با برف‌های افسانه‌ای‌اش را دارد. طی تنها یک قرن، حجم سپید یخچال سترگ این کوه، به کمتر از یک پنجم تقلیل یافته و این در حالی‌ست که آخرین فقدان سراسری یخچال‌های کلیمانجارو، چیزی در حدود ۱۲ هزار سال پیش رخ داد.

نوسانات میزان بارش و پراکندگی ابرها را اگر به همراه خشکسالی‌های متعدد و سخت منطقه که برخی تا ۳۰۰ سال به طول می‌انجامیده‌اند در نظر بگیریم؛ هیچ‌کدام مرز یخچال‌های عظیم این کوه را در بدبینانه‌ترین حالت حتی بدین جایی که امروز آمده، نرسانده بودند.

به بیان دقیق‌تر، طبق محاسبات انجام پذیرفته در سال ۱۹۱۲، مساحت یخچال کلیمانجارو معادل ۱۲ کیلومتر مربع بود و نقشه برداری‌های ماهواره‌ای و هوایی سال ۲۰۰۷ از ذوب ۱۰.۱ کیلومتر مربع از این مقدار خبر داده بودند.

جدیدترین پژوهش منتشر شده در نشریه «اقدامات آکادمی ملی علوم»؛ وقوع چنین رویداد بی‌سابقه‌ای را بی‌هیچ تردیدی در ارتباط مستقیم با اقدامات مخرب انسان‌ها در راستای افزایش دمای میانگین زمین می‌داند.

تصاویر ماهواره ای از قله کوه کلیمانجارو در ژوئن 2001 (پایین) و ژولای 2009

گروهی از دانشمندان دانشگاه ایالتی اوهایو با استخراج و بررسی شش مقطع عمودی یخ به طول ۴۹ متر (موسوم به هسته یخی)، موفق به بازسازی الگوهای یخ‌بندان، ذوب و رطوبت منطقه در ۱۱ هزار و ۷۰۰ سال اخیر شدند.

نتایج پژوهش حاکی از آن بود که حتی سهمگین‌ترین رویدادهای اقلیمی زمین از جمله خشکسالی ۳۰۰ ساله‌ای که ۴۲۰۰ سال پیش در منطقه رخ داد، هیچ‌کدام قادر به ذوب این مقدار از یخ آن‌هم در خلال تنها ۴۰ سال نبوده‌اند.

سن سنجی رادیواکتیو از لایه‌های یخی نیز نشان داد که قسمت جنوبی یخچال تنها در طول هفت سال (از ۲۰۰۰ تا ۲۰۰۷) به میزان ۵.۱ متر نازک‌تر شده و پنجاه درصد از ضخامت یخچال کوچک‌تر «فورتوانگلر» کاسته شده است.

«لونی تامپسون»، اقلیم - باستان‌شناس دانشگاه ایالتی اوهایو و سرپرست این پژوهش می‌گوید: «یک سال دیگر فورتوانگلر پابرجاست؛ سال بعد از آن، از میان خواهد رفت.»

«داگ هاردی»، زمین‌شناس دانشگاه ماساچوست نیز می‌گوید: «قله، بسیار بسیار خشک است. آنجا بیابان است.»

فقدان اخیر نرخ بارش برف در کوهستان کلیمانجارو به این معناست که قله لخت و کدر آن گرمای بیشتر و بیشتری از خورشید جذب می‌کند و روند ذوب یخ‌ها با قوت هر چه بیشتری تسریع خواهد شد.

افزایش دمای اقیانوس هند نیز از طرفی چرخه‌های اقلیمی منطقه را آن‌چنان دست‌خوش تغییر کرده که رطوبت کمتری در قیاس با سالیان گذشته سهم این کوه سرد می‌شود.

ذوب یخچال کلیمانجارو / پائول سودرز - Corbis

ذوب یخچال کلیمانجارو را می‌توان بخشی از عقب‌نشینی سراسری یخ‌های حوزه آفریقا، هند و آمریکای جنوبی دانست. یخچال کوه کنیا، کوه‌های رونزوری در آفریقای مرکزی و رشته کوه‌های آند و هیمالیا در دو سوی استوا نیز از این سرنوشت شوم مستثنی نیستند.

پرفسور تامپسون می‌گوید: «پاسخ مشابه یخچال‌های مناطق گرمسیری و زیراستوایی، گویای وجود ریشه‌ای مشترک است.»

او این دلیل مشترک را افزایش دمای سطح زمین، به خصوص در مناطق مرتفع دانست. بسیاری از دانشمندان معتقدند حتی اگر هم اکنون فاکتورهای انسانی گرمایش جهانی از کار بایستد و روند کنونی افزایش دمای زمین تثبیت شود، باز هم کلاهک یخی کوهستان‌های مرتفع در نهایت از میان خواهد رفت.

ذوب یخچال‌ها، فاجعه ای برای گونه‌های زیستی متکی به مناطق برفی است. رشد حجم سیلاب‌های مرگ‌بار و کمبود آب آشامیدنی مناطق مسکونی نزدیک به این نواحی، به همراه رکود ۲۰ درصدی فعالیت‌های کشاورزی، از دیگر نتایج ناخوشایند مرگ یخچال‌هاست. تامپسون می‌گوید:

«این کوه به دلیل نواحی یخزده‌اش است که در میان استوا مشهور است؛ مدت‌ها پیش همینگوی¹ این را می‌دانست.»