اتوبوسی به نام هوس

ترجمه‌ی ونداد زمانی

فیلمساز مصری «احمد خالد» فیلم گستاخ و شجاعانه‌ای ساخته است درباره تابوی سکس در مصر ولی هنوز قادر به نمایش فیلمش در کشور خود نشده است. مشکل اصلی برای ساختن فیلم این نبود که آیا آنها می‌توانند از بوسه‌های دزدکی دو بازیگر، فیلم‌برداری کنند یا اینکه چرا فیلم‌برداری در روز جمعه که روز مذهبی است گرفته می‌شود.

برای راننده نیز نگران نبودند که در طول سفر به نوار تلاوت قران گوش می‌سپرد هرچند بعدها اقرار کرده بود که دوست داشت نقش مرد مسافر را به او می‌دادند. دلنگرانی و افراط اصلی در این نهفته بود که بازیگر زن قرار بود در فیلم حجاب اسلامی داشته باشد.

در درون یک اتوبوس تقریبا خالی و در طی سفری بین شهری، دو مسافر غریبه، یک زن و مرد که به طور اتفاقی در یک ردیف و در کنار هم نشسته‌اند از موقعیتی که ایجاد شده استفاده می‌کنند و کارهایی می‌کنند که امکان انجام آن را در هیچ نقطه دیگر در سرزمین‌شان قادر به تکرار نیستند. اعمالی که به گونه‌ای متناوب در زیر نگاه بی‌اعتمادانه راننده اتوبوس در درون آیینه می‌توانست قابل پیگرد باشد.

در مسیر طولانی سفر، زوج غریبه با ترس و شرم به مرور جرات می‌کنند تا دزدکی به هم نظر اندازند، پس از آن و وقتی که اعتماد اولیه و رضایت همدیگر را جلب کردند با صبوری تمام به احساسات جنسی خود میدان بیشتری می‌دهند، با افزایش تمنا بر جسارت‌شان افزوده می‌گردد و با متانت و لطافت بی‌نظیر، در حین پنهان کاری کامل، همدیگر را با ظرافتی شاعرانه نوازش می‌کنند بدون آنکه کوچکترین کلامی بین‌شان رد و بدل شده باشد.

مسافر مرد اتوبوس، در پایان سفر در حین خداحافظی با راننده مقداری پول نیز در دست راننده می‌گذارد که پاداش به زبان نیاورده‌ای است از سکوت راننده. سکوتی که در حقیقت سمبل پرده‌پوشی بر واقعیت نپذیرفته‌شده‌ای است که در سراسر مصر تمکین آن ضروری است. در حال حاضر، در مصر هنوز از امثال خالد، امکان ساختن این گونه فیلم‌ها سلب نشده است ولی حضور قدرتمند و رو به رشد اخوان المسلمین و تلاش بی‌وقفه‌شان برای رسیدن به قدرت، او را می ترساند.

ساختن فیلم «پاداش کوچک»، با مشکلات بسیار سخت و ابتدایی دست به گریبان بوده است، خالد در ابتدای امر می‌بایست به مدیر شرکت اتوبوس رانی دروغ بگوید و برای گرفتن جواز فیلم‌برداری اعلام کند که می‌خواهد فیلمی بسازد درباره مسافرت یک زوج جوان به شهر زادگاه‌شان. ادعایی که در نهایت تعجب با شک درست مدیر مربوطه مواجه می‌گردد: «امیدوارم نروی و فیلمی بسازی از یک ماجرای سکسی در اتوبوس راه دور!».

به گفته خالد نکته جالب در این نهفته بود که بیشتر مردم این شایعه را درباره احتمال حرکات مشکوک در اتوبوس‌های راه دور شنیده بودند و دوستانم به من اخطار کرده بودند که ساختن این فیلم در جاده بین شهر «جذه» و فرودگاه با اشکال روبرو خواهد شد.

مشکل اصلی این نبود که آیا آنها می‌توانند از بوسه‌های دزدکی دو بازیگر، فیلم بگیرند یا اینکه چرا فیلم‌برداری در روز جمعه که روز مذهبی است گرفته می‌شود. برای راننده نیز نگران نبودند که در طول سفر به نوار تلاوت قران گوش می‌سپرد هرچند بعدها اقرار کرده بود که دوست داشت نقش مرد مسافر را به او می‌دادند. دلنگرانی و افراط اصلی در این نهفته بود که بازیگر زن قرار بود در فیلم حجاب اسلامی داشته باشد.

نشان دادن این امکان که زن محجبه در فیلم با مرد مسافر تماس فیزیکی دارد و حتی اجازه بوسیدن به مرد می‌دهد با باور مصنوعی و تحمیل شده بر جامعه مذهبی تعرضی آشکار پیدا می‌کرد، تناقضی که در حقیقت تم و نیت اصلی کارگردان را در بر می‌گرفت.

خالد می‌گوید: «در جامعه این ادعای کاذب انتشار یافته است که زنان محجبه پاک هستند و بقیه زنها طبیعتا آدم‌های سالمی نیستند». او به خاطر دارد که در حین نمایش فیلم در یک جشنواره روسی به او گفته شد که فیلم او یک دروغ بزرگ است. اما کارگردان با صراحت اعلام می‌کند که فیلم من بازتاب واقعی جامعه من است و عکس قضیه درست است چون «دروغ‌های شاخدار زیادی در مصر رواج دارد، یک عالم تابو و یک عالم تزویر، که دیر یا زود باید شکسته شوند».

احد خالد در درون این تناقض‌ها زندگی می‌کند، او شاهد پخش شبانه‌روزی رقص شکم عربی است که در ماهواره‌های پرطرفدار نمایش داده می‌شود. او در خیابان‌ها ناظر بوتیک‌های است که در انظار عمومی به تبلیغ لباس‌های زیر و بسیار سکسی زنان مبادرت می‌ورزند.

فیلم خالد چون از اداره سانسور درخواست بازبینی فیلم را نکرده است مجوز پخش نگرفته است. فیلم او به چند فستیوال راه یافته است ولی کارگردان فیلم به دنبال تماشاگر بومی است. مستند قبلی او که در اعتراض به جنگ امریکا و عراق ساخته شده بود و در آن به سیاست‌های پر از مماشات دولت مصر تاخته بود نیز امکان پخش پیدا نکرده است.

احمد خالد که در مدرسه هنری اسلامی «هلوان» درس خوانده است از نزدیک با دیدگاه‌های محدودکننده گروه‌های فشار آگاه است. او از مسخ تخیل در کشورش می‌گوید و اینکه به جوانان فرصت و اجازه خیال‌پروری و بلندپروازی داده نمی‌شود. «دست به هر کاری بزنیم صدای‌شان بلند می‌شود که این حرام است».

این کارگردان جوان مطمئن است که دیر یا زود باید بهای ابراز نظرش را بپردازد. او در مصاحبه‌ای که با یک شبکه خصوصی تلویزیونی داشته است پا را فراتر از پیش گذاشته است و واکنش‌های خشن جوامع اسلامی نسبت به کارتون توهین‌آمیز به پیغمبر اسلام را نکوهش کرده است و آنها را «ناصادق و غیرمتمدن و بدترین نوع تبلیغات اسلامی» خوانده است.