شعر

انزوای بی‌حاصل

داریوش معمار: بیژن الهی ۳۵ سال از سال‌های پایانی زندگی‌اش را خانه‌ی شخصی‌اش در تهران به انزوا سپری کرد. این سال‌ها هم‌زمان با اوج‌گیری مبارزات مردم در سال‌های دهه‌ی ۵۰، جنگ هشت ساله و نهضت اصلاحات و بسیاری دیگر از بحران‌ها و دگرگونی‌های اجتماعی در ایران بود. پس از درگذشت بیژن الهی، عده‌ای انزوای او را نشان‌دهنده‌ی نبوغ و تمایزش از دیگران دانستند. در این مقاله به چگونگی شکل‌گیری دنیای شاعرانهی بیژن الهی و ویژگی‌های آن می‌پردازم.

جدال‌های پوشالی و انتقادهای بی‌مايه پيرامون شعر

کیان راد: در جدل‌ها و دعواهای قلمی می‌خواهیم منطق خود را به دیگران به قبولانیم اما در بحثی که تار و پود و کیفیت دارد، هرکسی حرف و نظر خود را عرضه می‌کند و دریچه‌ی نقادی از زاویه‌ی تنگ به رخ كشیدن عیار خود و جلوه دادن اعتبار آن برای بی‌اعتبار کردن دیگری بر نمی‌آید، بلکه ناشی از کمال دانش غریزی، دانش تجربی و دانش تحصیلی فرد است.

یك نسل آسیب‌دیده

آرش نصرت‌اله‌ای: برای شعر نیاز به زبانی داریم كه از سرعت موضوعی مناسبی برخوردار باشد و بتواند با طی پروسه‌ای به آنچه عالی‌ترین شكل بیان است، دست یابد. فكر نمی‌كنم هرچه می‌نویسم، شعر من باشد‌، فكر می‌كنم بهترین چیزی كه می‌توانم بنویسم، شعر من است. نخبه‌گرایی در شعر دهه‌ی هفتاد رابطه‌ی شعر با مخاطب را مختل می‌کند. شعر امروز تاوان آن را پس می‌دهد.

بوی کاه به مشامم می‌رسد

رباب محب: همیشه با دیدن کاغذ کاهی بوی کاه به مشامم می‌رسد؛ و من بوی کاه را دوست دارم. این بو مرا به روستا می‌برد؛ به سبزی و سادگیِ یک روستای سبز. چنگگ را در دست‌های زنی می‌بینم بر ساقه‌های چیده‌ی گندم. و حالا بوی کاه علاوه بر آنکه این‌همه را در ذهتم تداعی کرده است مرا تا «یاد بیسکویت مادری»، «چای شیرین»، «بوی نان سنگگ» و «خورشیدی در سینی روز» نیز کشانده است.

پیدایش شعر سپید

حمید حمیدی: تاکید براین نکته لازم است که شعر سپید به جهت ریشه و منشأ پیدایش با شعر نیمایی تفاوتی ندارد. همان عواملی که باعث پیدایش شعر نیمایی شد، شعر سپید را نیز به وجود آورد. شعری كه در اروپا و آمریكا از قید وزن و قافیه رهاست شعر آزاد نام دارد. به علت ناشناخته بودن ساختمان این دو نوع شعر، اشتباهاً جا به جا و یا یكسان گرفته می‌شوند.

معمار شعر «سپید»

حمید حمیدی: شعر افسانه اولین پایه‌ی شعر نو نیمایی بود که تأثیرات شگرفی بر جامعه‌ی ادبی ایران به جا گذاشت و نیما به نام شاعر «افسانه» شهرت یافت. انتشار«افسانه» واکنش‌های متفاوتی برانگیخت، اما نتوانست موفقیت چندانی به دست آورد، زیرا از یک‌سو مخالفین نیما نیروهای پر قدرتی بودند و از سوی دیگر ذهن و اندیشه‌ی جامعه در آن زمان به قالب کلاسیک عادت کرده بود. شکستن عادت، و ایجاد یک بدعت، کار سهل و آسانی به نظر نمی‌رسید.

صدای شب

داریوش آزادمنش: غزلیاتی که زیر نام «صدای شب» می‌خوانید، سروده‌ی داریوش آزادمنش، یکی از خوانندگان رادیو زمانه است. ما در رادیو زمانه نمی‌خواهیم و نمی‌توانیم مانند یک نشریه‌ی معیار ادبی صرفاً به زیباشناسی خاصی بپردازیم و به ادبیات از یک زاویه‌ی مشخص بنگریم. رادیو زمانه می‌خواهد همه‌ی زیباشناسی‌ها و سلیقه‌ها را بر محور آزادی بیان که از بدو پیدایش کانون نویسندگان تا امروز مهم‌ترین خواسته‌ی نویسندگان ایرانی بوده به سهم خود بازتاب دهد.

سوپر استار تلویزیون امارات

الاهه نجفی: هیسا الهلال از عرب‌های وهابی عربستان سعودی و طبعاً محجبه است. با وجود حجاب کامل اسلامی او در میان کاندیداها تنها زنی است که اشعار اجتماعی می‌سراید و در شعرهایش از آزادی بیان و حقوق مدنی زنان دفاع می‌کند. هیسا الهلال که نقاب به چهره دارد و یکسر سیاهپوش است، در شعرهایش اشخاص متعصب را به «سگان کف به دهان آورده» و «مارهای زهرآگین» تشبیه می‌کند.

شعر جیغ، شعر جنگ

ناصر غیاثی: شبکه‌ی جهانی «شهرهای امن» بورسی است که توسط بسیاری از کشورهای اروپایی، از جمله آلمان به شاعران و نویسندگانی که در وطن خود از امنیت کافی برای زندگی و کار برخوردار نیستند، اهدا می‌شود. سال ٢٠٠٩ این بورس برای دو سال به پگاه احمدی، شاعر، مترجم و منتقد ادبی ٣٥ ساله‌ی ایرانی تعلق گرفت. او که در دانشگاه تهران ادبیات فارسی خوانده و سال ٧٥ فارغ‌التحصیل شده، از سپتامبر ٢٠٠٩ مهمان شهر فرانکفورت و نمایشگاه کتاب این شهر است.

شعر انگور

دکتر محسن هشترودی: در سال ۱۳۳۷ سه مجموعه‌ شعر منتشر شد که نمونه‌ی تام و پیراسته از شعر معاصر محسوب می‌گردد: «شعر انگور» از نادر نادرپور، «آوا» ‌از سیاوش کسرایی و «هراس» از حسن هنرمندی. با خواندن این آثار می‌توان دریافت که سیر شعر اصیل معاصر در چه رهگذری‌ است و به اجمال می‌توان گفت که گنجینه‌ی ادبیات فارسی دست‌کم در شعر و کلام منظوم به طور عام، چقدر گسترش یافته و مایه گرفته است.

دنیای مملو از شاعر

برگردان ونداد زمانی: به سختی می توان تخمین زد که چه میزان شعر در آمریکا به چاپ می‌رسد. آقای لن فالتون دبیر انتشاراتی بزرگی که کارش گردآوری انتشارات و مجلات کوچک می‌باشد می‌گوید ٥٠ سال پیش بین ٣٠٠ الی ٤٠٠ شعر در آمریکا به چاپ می رسید ولی امروزه فقط نزدیک به دو هزار فصلنامه شعر وجود دارد که آثار شاعران را به چاپ می‌رسانند. در واقع طی ٦ ماه گذشته هر روز یک فصل‌نامه و سایت جدید ویژه شعر وارد بازار گشته است.

اعتراف به نیروی گریز از مرکز در شعر ایران

سام واثقی: «تانگوی تک‌نفره» سومین مجموعه شعر مجتبا پورمحسن است که اکنون توسط «انتشارات آزاد ایران» منتشر شده است. شاید این اولین کتابی ا‌ست که به فارسی می‌خوانیم که نوعی ادبیات نوین مردان را پژواک می‌کند. این مردان آن «مردکسوتان» نیستند. این مردان خویشتن خویش را به ‌تبعید می‌فرستند و از جنسیت خود فرا‌ می‌روند. این مردان می‌خواهند راست بایستند و به خیانت خود در خم‌ شدن اعتراف می‌کنند.

«از پشت پنجره شعر به جهان نگاه می‌کنم»

اسماعیل خویی در گفت‌وگو با معصومه ناصری: «شاعر شیوه نگریستن خودش به جهان را برنمی‌گزیند شعربانو است که این کار را می‌کند. حالا ممکن است این گمان خطا باشد. ولی از پشت پنجره شعر به جهان نگاه می‌کنم. اما می‌توان گفت که قاب این پنجره را اندیشه‌های فلسفی من ساخته است. یعنی این پنجره مثل هر پنجره دیگری چارچوبی دارد. ولی آن چیزی که بسیار با اهمیت است خود نگاه است، خود دید است که امیدوارم دید شاعرانه باشد. من می‌توانستم اصلا یک فیلسوف حرفه‌ای بشوم. استاد راهنمای من در دانشگاه لندن اصرار داشت که این کار را بکنم. ولی شعربانو اجازه نداد.»

«سرزمین ویران» روایت‌گر تهی بودن انسان

ناصر غیاثی: منظومه‌ی «سرزمین ویران» که از پنج شعر تشکیل شده است اثر تی اِس الیوت، شاعر آمریکایی است که معروف‌ترین اشعار قرن بیستم را می‌توانید در آن بخوانید. امروزه تفاسیر و تحلیل‌های متعددی از «سرزمین ویران» در دست است. منتقدین به‌طور کلی مضامین کتاب را تهی بودن انسان دوران مدرن، زمان، جاودانگی، دین و تناسخ، آشتی با ارواح گذشته دانسته‌اند. آخرین نسخه‌ی فارسی این منظومه شعر توسط محمود داوودی و خلیل پاک‌نیا در زمستان 1386 توسط نشر سی‌ودو حرف در سوئد به بازار آمد.

مولانا از دیدگاه آیت‌الله‌ها

«مولانا، این پیامبر ادبیات را نمی‌توان بین ترک‌ها و ایرانی‌ها تقسیم کرد.» این آغاز مقاله‌ای است از «اوزدمیر اینجه» از نویسندگان و روزنامه‌نگاران معتبر ترکیه که به موضوعی پرداخته است که برای ما ایرانیان اهمیت خاصی دارد. وی در نوشته‌اش در روزنامه حریت می‌نویسد: «ترک‌ها مولانا را یک ترک‌زاده خراسانی و بزرگ‌شده قونیه می‌دانند و جزئی از ادبیات ترک می‌نامند. ایرانی‌ها نیز با اشاره به زبان شعری فارسی مولانا، او را پرورش‌یافته تخت‌گاه ادبیات خود می‌دانند.»

یکی از قربانیانش هم ژاله بود

مسعود بهنود: در فضای دل‌مرده گورستان مورت‌لک، جنوب لندن. هوا خشک، سرد و بی‌باران. آسمان ابری، درختان بی‌بر. شاخه‌ها مانند خطی باریک کشیده بر دفتر نیلوفری آسمان. کلاغان سپه‌پوش، گریخته از تابلوهای علیرضا اسپهبد، آمده به سوگ. خیابان شنی، ردیف مردان و زنان و سیاه پوشیده، کلاغ بی‌قارقار. نه الله‌اکبری در فضا، نه ناله‌ای، نه شیونی.

جشن هشتاد و سومین زادروز احمد شاملو

سیاوش شاملو، پسر ارشد شاملو خاطره‌ای از روز پیش از مراسم تعریف کرد. او گفت که وقتی برای سرکشی به مزار و تهیه مقدمات مراسم به آن‌جا آمده، مسئول امام زاده او را به دستور کلانتری به آن‌جا برده و از او کتبا تعهد گرفته‌اند که کسی کاری نکند که به قول سیاوش او را پخ پخ کنند. البته در گوشه و کنار عکس‌هایی از دانشجویان دربند با شعار آزادی آن‌ها دیده می‌شد که در اواسط مراسم به دستور نیروی انتظامی همه‌ی آن‌ها جمع شد.

رونمایی از مجموعه اشعار حمید مصدق

در دهمین سالگرد خاموشی حمید مصدق، مجموعه کامل اشعار این شاعر معاصر توسط انتشارات نگاه منتشر شد. به این مناسبت، انتشارات نگاه با همکاری مجله بخارا مراسم رونمایی این کتاب را عصر روز سه‌شنبه ۲۰ آذرماه در محل این انتشارات برگزار می‌کند.

شاعری که در شوروی زیست؛ اما شعرش سیاسی نشد

باقر معین: در روزگاری که ژاله اصفهانی در بلوک شرق زیست، توانست شعرش را تاحد زیادی فراتر از رویدادهای سیاسی نگاه دارد. طبعاً فضای شعر شاعران انقلابی چپ، چه برخی از شاعران چپ ایرانی و چه دیگران مثل ناظم حکمت از ترکیه و عبدالوهاب البیاتی از عراق، که سال ها دور از میهن خود در کشورهای شوروی سابق و اروپای شرقی زندگی کرده بودند، بر فضای شعر اثر گذاشته بود.

مولوی، در تب و تاب گسستن از این جهان

در کنفرانس بین‌المللی سه‌روزه «رومی» در دانشگاه مریلند آمریکا، داریوش آشوری استاد دانشگاه ییل و صاحب فرهنگ‌نامه‌ی فارسی علوم انسانی از به وجود آمدن گفتمانی سخن گفت که حافظ و مولوی از آن برخاستند. وی در گفت‌وگوی اختصاصی‌اش با رادیو زمانه از سه مرحله تحول در گفتمان صوفيانه سخن گفت و مولوی را از نمادهای بارز مرحله دوم دانست.