Aug 2010

سرما و بی‌پناهی انسان در شعر اخوان ثالث

حسین نوش‌آذر: مهدی اخوان ثالث با تخلص م. امید از بزرگترین شاعران معاصر ایران پس از نیماست. مهدی اخوان توانست با اشعاری مانند «زمستان» و «باغ بی‌برگی» یأسی که جامعه‌ی ایران را بعد از کودتای ۲۸ مرداد و سرکوب نهضت ملی دربرگرفته بود، به بهترین وجهی بیان کند. البته این به آن معنی نیست که اشعار اخوان همه اشعار سیاسی و اجتماعی اند. اخوان غزلیات شخصی و بسیار شخصی و گاهی طنزآمیز نیز سروده است.

بدهکاری‌ها

نوشته‌ی گریس پالی، ترجمه‌ی حمید پرنیان: طبق معمول عصرها می‌رسید خانه. میشل خیلی احساس ضعف می‌کرد و از آنا می‌خواست پشت‌اش را بگیرد تا او بتواند بنشیند لبه‌ی تخت و غذای‌اش را بخورد. آنا نیز همین کار را می‌کرد، و آن اتفاق افتاد؛ میشل افتاد و مرد، در میان بازوان کوچک و ناتوان آنا. میشل خیلی سنگین بود. میشل را فقط چند دقیقه‌ای به بغل گرفته بود، و بعد ول‌اش کرده بود روی تخت. خدمت‌کار بیمارستان را صدا کرد و رفت خانه.

صابون گلنار

شهلا زرلکی: انگار چیزی در جایی از بدنم بزرگ می‌شود. قوز نمی‌کنم. راست و محکم می‌روم طرف دوش چهارم که فریبا می‌گوید فشار آب گرمش بیشتر است. زن ساجعلی مشت به سینه می‌کوبد و صدام را نفرین می‌کند. انگشت‌های چروکیده‌اش روی جای همیشگی نیست. خنده‌ام می‌گیرد. سرم را بالا می‌گیرم و مثل زن مو‌طلایی راه می‌روم که حالا ساکت و آرام دراز کشیده وسط هیاهوی زن‌ها. این تاریکی حجاب خوبی است.

همه چیزمان به همه‏چیزمان می‏آید

شهلا زرلکی در گفت و گو با دفتر خاک: «تربیت اجتماعی در جامعه ایرانی در سی سال گذشته به گونه‏ای بوده که آدم‏ها فارغ از جنسیت، دچار دوگانگی‏های وحشتناکی هستند. اگر نگاهی به رفتارهای اجتماعی دور و برتان بیندازید، به عمق و گستردگی دوگانگی پی می‌برید. کودک بودن در دهه‌ی شصت یک بدشانسی بزرگ است. جنگ، شعارهای سر صف، صدای گرومب افتادن بمب و موشک در یک چهارراه آن طرف‏تر، کوپن، صف نفت، مادری که چادرش بوی نفت می‏دهد، کپسول بوتان و پرسی، دفتر چهل برگ کاهی که پشتش چاپ کرده‏اند جنگ جنگ تا پیروزی، نارنجک‏های پلاستیکی که مدرسه می‏داد، دفترچه بسیج پر از مهرهای روغن نباتی و قند و شکر و نفت سفید.»

این سکته‌ی لامصب

حسین نوش‌آذر: اکبر ذوالقرنین، شاعر و ترانه‌سرای همدانی اکنون سالیان دراز است که در تبعید، در استکهلم، پایتخت سوئد زندگی می‌کند. او چندی پیش به سکته‌ی مغزی مبتلا شد و با این حال توانست شعرش را از این مصیبت نجات دهد. دفتر بعدی اشعار اکبر ذوالقرنین زیر عنوان «این سکته‌ی سگ مذهب» به زودی توسط نشر باران منتشر خواهد شد. برنامه‌ی رادیویی این هفته‌ی خاک به اکبر ذوالقرنین و شعرخوانی او اختصاص دارد.

قدم سوم

مهتاب کرانشه متولد تهران و فارغ‌التحصیل رشته زبان و ادبیات فارسی از دانشگاه پیام نور تهران است. از او کتاب شعری به چاپ رسیده به نام «رنگین کمان عشق». خانم کرانشه همچنین یک فیلم‌نامه هم نوشته‌اند که زیر عنوان «ساده مثل زندگی» در خانه سینما ثبت شده است. هنوز مجموعه داستان‌های مهتاب کرانشه در ایران منتشر نشده است. بخشی از این کتاب را در دفتر خاک بخوانید.

«روزی یک کتاب ایرانی در آمریکا ترجمه می‌شود»

یکی از مهم‌ترین ناشران و کتاب‌فروشان کتاب فارسی در خارج از ایران، شرکت کتاب در لس‌آنجلس است که از سال‌ها پیش به مدیریت بیژن خلیلی پاره‌ای از مهم‌ترین آثار ادبیات تبعید، از جمله مجموعه آثار صادق چوبک را انتشار داده است. مریم رئیس دانا از سوی رادیو زمانه با بیژن خلیلی، مدیر شرکت کتاب در لس‌آنجلس گفت‏وگو کرده است که بخش دوم و پایانی آن را در دفتر خاک می‌خوانید.

بزرگ‌ترین کتاب فروشی ایرانی در تبعید

مریم رییس دانا: یکی از مهم‌ترین این ناشران و کتاب‌فروشان، شرکت کتاب در لس آنجلس است که از سال‌ها پیش به مدیریت بیژن خلیلی پاره‌ای از مهم‌ترین آثار ادبیات تبعید، از جمله مجموعه آثار صادق چوبک را انتشار داده است. مریم رئیس دانا از سوی رادیو زمانه با بیژن خلیلی، مدیر شرکت کتاب در لس آنجلس گفت و گو کرده است که بخش نخست آن را در دفتر خاک می‌خوانیم.

از بیرون به خود نگاه کردن، آغاز بودنِ من است

«روایت شفق»، نوشته‌ی اکبر سردوزامی که در کتابخانه‌ی زمانه منتشر می‌گردد، نخستین بار در سال ۱۹۹۲ در استکهلم به چاپ رسید. «روایت شفق» به زندگی یک مبارز سیاسی به نام «شفق» می‌پردازد که در ناآرامی‌ها و سرکوب‌های دهه‌ی شصت از زندانی به زندانی دیگر می‌افتد و پس از تحمل رنج‌های بسیار موفق می‌شود از ایران بگریزد. حسین نوش‌آذر با اکبر سردوزامی درباره‌ی روایت شفق گفت‌وگویی انجام داده است که می‌خوانید.

شعر تجربی یا شعر تخریبی؟

حسین نوش‌آذر: ارنست یندل، شاعر اطریشی که ۱۰سال پیش در چنین روزی درگذشت، مهم‌ترین نماینده‌ی شعر تجربی در کشورهای آلمانی‌زبان است. یندل اشعارش را تحت تأثیر دادائیسم و شعر تحلیلی پدید آورد. شعر او نمونه‌ی کاملی از شعرهای شنیداری است. برای همین یندل اصرار داشت که اشعارش را خودش بخواند. برنامه‌ی رادیویی این هفته‌ی خاک به مناسبت دهمین سالگرد درگذشت ارنست یندل به شعر ارنست یندل و شعر تجربی اختصاص دارد.

تعبیر آخرین خواب هابیل

سهراب رحیمی: رضا حیرانی در اوایل دهه‌ی هشتاد کار شاعری‌اش را با انتشار مجموعه شعر «تلخ لطفاً» آغاز کرد. مجموعه شعر دومش که هیچگاه اجازه‌ی انتشار نگرفت، به صورت دیجیتالی در سال ۱۳۸۵ در سایت شاعر منتشر شد. سه سال بعد این کتاب برنده‌ی جایزه‌ی نیمایوشیج شد. رضا حیرانی را با سایه‌هاش دوست دارم با همان جنونش و آسایش‌اش که روانی‌ست گاهی که دلش می‌گیرد گاهی که دلم می‌گیرد شعرهایش را می‌خوانم تسکین است برایم تورق او.

خط‌هایی که با منطق نفس‌بریدگی تقطیع می‌شوند

دفتر خاک: در دهه‌ی اخیر، نویسندگان و شاعران همجنسگرا، به یمن فضای مجازی و دست نیانداختن حکومت - د رآن سال‌ها - بر فضای مجازی، توانستند صدا و ادبیات خویش را تولید کنند. اما پرسش‌هایی در این زمینه مطرح است که با ساقی قهرمان، شاعر و دگرباش، مطرح کردم: آیا اصلا ادبیاتی به نام ادبیات دگرباش وجود دارد؟ چه تفاوت‌هایی با دیگر ادبیات‌ها دارد؟ فاصله‌ی ادبیات سنتی همجنسگرایانه با ادبیات نوین دگرباشی در چیست؟

سرایت‌پذیری و آلودگی ادبیات انقلابی

بابک سلیمی‌زاده: ادبیات می‏تواند فرم رؤیت‌پذیری از تحولات جامعه باشد. سوای این که حامل محتوا یا پیامی اجتماعی سیاسی باشد یا خیر. برای مثال ما تا پیش از مشروطه با جلوه‌یی به اسم «مردم» روبرو نبودیم، کلمه و شعر در دسترس دربار بود، مکانِ شعر دربار بود. اما پس از به‌وجود آمدن «مردم»، مکان شعر می‌توانست پاتوق‌ها یا قهوه خانه‌ها باشد. خروج کلمه از دربار و راه‌یابی‌اش به کوچه مستلزم تحولی در فرم رؤیت‌پذیر شدنِ آن بود.

قبای عارف قزوینی

حسین نوش‌آذر: عارف قزوینی در سال ۱۲۹۳ مرد بلندقد، باریک و بسیار لاغری بود. چهره‌ای رنج‌کشیده داشت و می‌گویند در چهره‌ی او بدبینی و ناسازگاری آشکار بود. این بدبینی و رنجیدگی از زندگی، در شعر و موسیقی او هم دیده می‌شود. پس از کودتای ۱۲۹۹ که دستاوردهای مشروطه از بین رفت، عارف ناراضی‌تر و گوشه‌گیرتر شد. در زرگنده، در باغی که محمد ولی خان تنکابنی به او واگذار کرده بود با سگش و نوکر وفادارش سکنی گرفت.

پاره‌ای از رمان طوطی

طوطی، رمانی که اکنون چند صفحه‌ای از آن را در دفتر «خاک» می‌خوانید، نخستین بار در سال ۱۳۴۸ منتشر شد. زکریا هاشمی در این داستان زندگی دو جوان را در سال‌های پایانی دهه‌ی چهل نشان می‌دهد. هاشم و بهروز پس از هر بار عرق‌خوری خود را در شهرنو با کافه‌هایش و قهوه‌خانه‌ها و دخمه‌های شیره‌کشی و هم‌خوابی‌هایش با فواحش نگون‌بخت می‌یابند. موضوع اصلی رمان آشنایی هاشم با زنی روسپی به نام طوطی و کشته شدن این زن به خاطر اوست.

دوستم بدار!

مریم منصوری: نوروز ۱۳۸۷بود. جشن تولد یکی از دوستان که عمویی از پاریس آمده با اشتیاق رمان طوطی را به برادرزاده هدیه داد. برادرزاده پیش از آن هم رمان «طوطی» را خوانده بود، اما سال‌ها بود که خبری از نویسنده‌اش نداشت و عمو از کشف زکریا هاشمی می‌گفت در رستورانی در پاریس. قسمت نخست گفت‌وگوی من با زکریا هاشمی را خوانده‌اید و اینک قسمت دوم و پایانی آن پیش روی شماست.

همیشه خودت باش!

مریم منصوری: نوروز ۱۳۸۷بود. جشن تولد یکی از دوستان که عمویی از پاریس آمده با اشتیاق رمان طوطی را به برادرزاده هدیه داد. برادرزاده پیش از آن هم رمان «طوطی» را خوانده بود، اما سال‌ها بود که خبری از نویسنده‌اش نداشت و عمو از کشف زکریا هاشمی می‌گفت در رستورانی در پاریس. حالا از دفتر خاک سپاس‌گزارم که پس از سه سال، امکان انتشار این گفت‌و گو را ایجاد کرد. قصدم این است که این‌گفت‌وگو در پی بیاید و شما پرتره‌ی زکریا هاشمی را از خلال صحبت‌هایش ببینید.

استعاره‌ای برای عصرما

در مقاله‌‌ای که در واقع متن سخنرانی یان شرشتاد در دانشگاه پکن است و اکنون به ترجمه‌ی محمد ربوبی می‌خوانید، شرشتاد از ساحت ادبیات داستانی در برابر میکوبیولوژی به عنوان یک نظام مستبد که به انسان کامل نظر دارد و تکنولوژی اطلاعات به عنوان یک نظام آنارشیست که اطلاعات را به طور انبوه در اختیار انسان قرار می‌دهد دفاع می‌کند و در پایان پیش‌بینی می‌کند که ادبیات داستانی ناگزیر به سوی واقع‌گرایی و طبقه‌بندی دقیق‌تر اطلاعات پیش خواهد رفت.