شکوه ایران در رم

فایل صوتی برنامه را از اینجا گوش کنید.

موزه‌ی ملی هنرهای شرقی رم، محل برگزاری نمایشگاه

از روز یک‌شنبه، ۲۰ مه، نمایشگاهی در موزه‌ی ملی هنرهای شرقی شهر رم، با عنوان «شکوه ایران» افتتاح شد که در آن آثار تمدن ایرانی و میانرودان (بین النهرین) از شش‌هزار سال پیش تا دوران قاجار به نمایش گذاشته شده‌اند. این نمایشگاه، که شامل جواهرات، هنرهای تزیینی، سفال، لباس و منسوجات است با همکاری مؤسسه‌ی مطالعات شرقی و آفریقایی ایتالیا ، ایزیائو (ISIAO)، برگزار می‌شود و توسط فرانچسکو روتللی، وزیر میراث فرهنگی ایتالیا، افتتاح شد، تا ۲۴ ژوئن برابر با سوم تیرماه ادامه خواهد داشت.

جواهرات دوره‌ی هخامنشی

بخش عمده‌ای از این جواهرات و اشياء طلایی، نقره ای و برنزی توسط یک مجموعه‌دار خصوصی در سال ۲۰۰۵ به دولت ایتالیا هدیه شد و اکنون برای اولین بار است که به روی عموم مردم، علاقه‌مندان و پژوهشگران آثار فرهنگی و هنری گشوده می‌شود.

هنرهای تزیینی، جواهرسازی و طلاکاری، مانند سایر تولیدات هنری، از یک سو در برگیرنده‌ی جنبه‌های فرهنگی و نشان دهنده‌ی سازمان و نظام اجتماعی یک تمدن هستند، و هم از طرف دیگر وضعیت فن‌آوری و پیشرفت تکنولوژی و همچنین تبادل تجاری و بازرگانی میان مناطقی با فاصله‌ی جغرافیایی زیاد در دوران باستان را به نمایش می‌گذارند.

کمربند زرین با نقوش مارپیچ، دوره‌ی ساسانی

نمادها، فیگورها، اشکال هندسی، گیاهی و حیوانی به کار رفته در هنرهای فوق، همگی، بخشی از جهان فرهنگی و هنری مناطق مختلف فلات ایران هستند.

گردن بندهای طلایی، نقره‌ای و برنزی انتخاب شده برای این نمایشگاه شامل آثاری از هزاره‌ی چهارم قبل از میلاد تا هنرهای اسلامی در قرن هجدهم میلادی می‌شوند.

سابقه‌ی استفاده از زیور آلات

از دوران پارینه‌سنگی متأخر، یعنی بین ده تا یازده هزار سال پیش از میلاد، شواهد و یافته‌هایی از مهره‌های تزیینی، گردن بند و آویزهای زینتی از استخوان و شاخ حیوانات، صدف موجودات دریایی و سنگ‌هایی نظیر عقیق، یشم، لاجورد، سنگ صابونی، و فیروزه وجود دارد.

آویزهای زرین جواهرنشان، دوره‌ی ساسانی

با پیدایش نخستین شهرها در نیمه‌ی دوم هزاره‌ی چهارم و همچنین در سرتاسر هزاره‌ی سوم پیش از میلاد، تجارت میان مناطقی از فلات ایران و آسیای مرکزی با مناطق دیگری مانند میانرودان، فلات آناتولی و همچنین مصر رونق گرفت. تجارتی برپایه‌ی تبادل مواد اولیه و همچنین تولیدات کارگاه‌های کوچک. در میان این مراکز تولیدی و بازرگانی، شهر سوخته در جنوب شرقی ایران جایگاه بسیار مهمی در تولید و تجارت اشياء سنگی مختلف داشت.

باتوجه به همکاری طولانی مدت میان ایران و ایتالیا در زمینه‌ی اکتشافات باستان شناسی در شهرسوخته و تداوم این فعالیت‌ها در حال حاضر، بخش مهمی از اشیاء موزه‌ی هنرهای شرقی رم به آثار این منطقه اختصاص دارند.

شاهزاده‌ای از اور

یکی از مهم‌ترین مجموعه‌های به نمایش گذاشته شده در این نمایشگاه مربوط به مقبره‌ی سلطنتی شاهزاده خانمی ازشهر اور (Ur) در میانرودان است که تاریخ آن به حدود ۴۵۵۰ تا ۴۳۰۰ سال پیش می‌رسد. اشيایی که همراه این شاهزاده خانم دفن شده بودند عبارتند از گردن بند، سربند و دکمه‌های طلایی، نقره‌ای و سنگ‌های لاجورد و عقیق.

در میان مجموعه‌ها و محوطه‌های باستانی فلات ایران، مناطقی مانند حسنلو، مارلیک، تپه گیان، سیلک، خوروین و شوش در هنر طلاسازی و همچنین ذوب فلزات دارای توانایی‌های چشمگیری بوده‌اند.

شئ نقره‌ای با تزیین سر گراز (احتمالا سگک کمربند)، دوره‌ی ساسانی

در این مجموعه، همچنین آثاری از دوران هخامنشی، اشکانی و ساسانی نیز به نمایش گذاشته شده است. یکی از اشياء بسیار جالب توجه این مجموعه آویزی‌ست طلایی از دوره‌ی ساسانی به شکل یک هلال متصل به مربع که با سنگ‌های قیمتی تزیین شده است.

آثار پس از اسلام

غنای مجموعه‌ی به نمایش گذاشته شده در دوره‌های پس از اسلام به پای دوران پیش از آن نمی‌رسد و جای خالی بسیاری از دوره‌های بعدی در این میان خالی است. در حقیقت یک بازه‌ی زمانی طولانی میان آثار پیش از اسلام تا آثار قاجاری این مجموعه به چشم می‌خورد.
با این حال، آثار هنری قاجاری این نمایشگاه نیز دارای ارزش هنری فوق العاده‌ای‌ست. از جمله می‌توان به تابلویی نقاشی از این دوره اشاره کرد که یک زن قاجار را به با لباس و زیور آلات مربوطه نشان می‌دهد.

زنی با لباس و جواهرات دوره‌ی قاجار

یکی از دلایلی که توجیه کننده کمبود نمونه‌های قابل اعتنا از اشياء زینتی و طلایی در قرون اولیه‌ی اسلامی‌ست، به اعتقاد بسیاری از کارشناسان می‌تواند به تغییر آیین‌ها و رسوم تدفین مردگان مربوط باشد: در آیین تدفین اسلامی، برخلاف بسیاری از آداب و رسوم پیشین، از دفن اشياء متعلق به فرد درگذشته یا اشياء تزیینی گرانبها همراه او خودداری می‌شود و به این ترتیب بخت باستان شناسان برای یافتن این آثار در گورستان‌ها کمتر است.

بخش دیگری از این نمایشگاه به جواهرات قبایل ترکمن مانند تکه (Tekke) و یامود (Yamud) اختصاص یافته که درمناطق شمال شرقی ایران و در نزدیکی مرز افغانستان و ترکمنستان زندگی می‌کنند. بعضی از این اشيا برای استفاده‌ی زنان ترکمن و برخی دیگر برای آراستن اسب‌ها جهت حضور در جشن‌ها یا مراسم ويژه مانند عروسی به کار می‌رفته است.

پشت زیورآلات سیمین و زرین و سنگ‌های قیمتی، فرهنگ، اعتقادات و باورهای مردمان در دوره‌های مختلف تاریخی نهفته است. نمایشگاه موزه‌ی هنرهای شرقی رم، فرصتی‌ست برای علاقه‌مندان هنر ایران تا با گوشه‌ی دیگری از توانایی‌های گذشته‌ی آن آشنا شوند.