Feb 2008

مار سرخ گرگان، دیوار دفاعی ایرانیان باستان

گروهی از باستانشناسان ایرانی و بریتانیایی می گویند دیوار گرگان، یکی از طولانی ترین دیوارهای دفاعی جهان، که قدمتش به دوران ساسانی می رسد، سندی ارزنده از توان مهندسی ایرانیان در قرن پنجم میلادی است. دیواری که با داشتن بیش از سی دژ در طول خود، ظرفیت سی هزار سرباز را داشت. به کارگیری ده ها میلیون قالب آجر در ساخت آن و کشف تعداد بسیار زیادی کوره آجرپزی نشان از یک پروژه عظیم صنعتی برای احداث این سازه دفاعی دارد.

تاریخنگاران آمریکایی در ایران (بخش دوم)

فعالیت‌های پوپ و آکرمن، ایران‌شناسانی که از زمان رضاشاه در ایران فعالیت داشتند، در سیاست های فرهنگی دولت ایران تاثیر مهمی داشت. پوپ، نظریاتی در مورد چگونگی زنده کردن هنرهای ایرانی داشت و دولت را به اجرای آنها تشویق می‌کرد. با توصیه پوپ به رضاشاه، درهای مساجد تاریخی به روی غیرمسلمانان و خارجی ها گشوده شد. آرامگاه او و همسرش در کنار زاینده‌رود با اقتباس از آرامگاه امیر اسماعیل سامانی در بخارا طراحی شد.

تاریخنگاران آمریکایی در ایران (بخش نخست)

در فاصله سال‌های ١٩٢٥ تا ١٩٦٩، پوپ و آکرمن، دو مورخ هنر آمریکایی در ایران فعالیت‌های گسترده‌ای داشتند که از یک سو باعث شناخت جدیدی از میراث هنر و معماری گذشته ایران شد؛ و از طرف دیگر به‌طور مستقیم در سیاست‌های فرهنگی دولت ایران تاثیرگذار بود و به نوعی آرمان احیاء "گذشته باشکوه" را تقویت می‌کرد.

فرهاد در بیستون

در محوطه بیستون دیواره‌ای به نام فرهادتراش هست که بنابر باور محلی، فرهاد کوهکن آن را تراشیده است. در داستان منظوم شیرین و فرهاد می‌خوانیم که چگونه خسرو از فرهاد خواست در بیستون راهی در دل کوه بکند. باستان‌شناسان در مورد این دیواره که نه نقش برجسته‌ای روی آن هست و نه کتیبه‌ای، نظریات مختلفی مطرح کرده‌اند، از مهیا کردن محلی برای یک نقش برجسته دیگر تا معدن استخراج سنگ برای شهر ساسانی بیستون.

تحولات کاخ‌سازی در دوران پهلوی

معماری کاخ‌های پهلوی از کاخ شهوند و مرمر تا کاخ نیاوران، سیر یک دگرگونی را نشان می‌دهد. در حالی که گنبد کاخ مرمر با الگو گرفتن از گنبد مسجد شیخ لطف‌الله اصفهان و به‌دست حسین لرزاده از اساتید نامدار معماری سنتی ساخته شد، محسن فروغی، معمار مدرنیست ایرانی در طراحی کاخ نیاوران، اشاراتی ظریف به معماری ایرانی را در کنار آخرین فن‌آوری‌های روزگار خود به‌کار برد.

دفن تندیس

چند تصویر کلیدی، اهمیت مجسمه‌ها را نزد شاه نیز نشان می‌دهد. او در گفتگو با روزولت یکی از دلایل غیر قابل بخشش بودن حسین فاطمی، وزیر کابینه دکتر مصدق را تحریک مردم به شکستن مجسمه‌های خودش و رضا شاه ذکر می‌کند. در میان واکنش‌هایی که پس از پایین کشیدن مجسمه‌ها توسط مردم گزارش شده، دفن مجسمه شاه در گودالی که برای آن حفر کرده‌اند، بسیار جالب توجه است.

وقتی مجسمه می افتد

ظهور مجسمه در فضای شهری ایران، اتفاقی بود که به طور گسترده در معماری و شهرسازی دوران پهلوی آغاز شد. اما بخش اعظم آنها جزیی از یک برنامه هنر رسمی و حکومتی بودند و به مجسمه‌های پادشاهان پهلوی اختصاص داشتند. دقت در جزییات این مجسمه‌ها، مانند نوع لباس، حرکات بدن، معماری پایه مجسمه و دیگر عناصر آن، می تواند الگویی برای تحلیل هنر رسمی آن دوران به دست دهد.