همیشه زن‌ها مقصرند

مترجم: رضا شوقی

ایجاد مزاحمت برای زن‌های عرب در محل کار، پدیده‌ای بسیار جدی‌ست. تا حدی که این مسأله به عرصه‌ی عمومی کشیده شده و اولین کنفرانس «آزار جنسی زنان در محل کار» در قاهره تشکیل شده است.
نلی یوسف در مورد دلایل و نیز اقدمات صورت گرفته علیه این مسأله با آقای ابراهیم کوویدیر، مسئول سازمان کار در یکی از کشورهای عربی، و خانم لانا ممکق، خبرنگار اهل اردن، گفت‌وگو کرده است.

آزار جنسی یعنی چه؟ به نظر شما دلایل و نیز اشکال مختلف آزار جنسی و تبعیض علیه زنان عرب در محل کار چیست؟

ممکق: در مفهوم «آزار جنسی» تنها بی‌حیایی و بی‌ضابطگی روابط جسمی نهفته نیست. آزار جنسی می‌تواند به شکل تعرض زبانی یا ایما و اشاره و کنایه، با قیافه و حرکات سر و دست، و نیز اغوا و اغفال کارمندان زیر سن قانونی باشد. در موارد متعددی زن‌ها، برای پیدا کردن کار، باید شرایط ویژه‌ای را فراهم کنند. در بعضی مشاغل، که با عموم مردم سر و کار دارد، جذاب و اغواگر بودن شرط به دست آوردن کار است. همه‌ی این‌ها، به‌نحوی، تحت عنوان سوء استفاده‌ی جنسی قرار می‌گیرد.
آزار جنسی زنان دلایل زیادی دارد؛ اما مهم‌ترین آن‌ها این واقعیت است که زن در جهان عرب، به دلیل آداب و رسوم و سنت‌های غبار گرفته و قدیمی، و به خاطر فهم غلط از دین مثل گذشته، تنها به‌عنوان موضوع سکس در نظر گرفته می‌شود.

کوویدیر: پدیده‌ی تبعیض علیه زنان با نوع نگاه به جنس زن در ارتباط است. اگرچه تبعیض علیه زنان یک مسأله‌ی جهانی‌ست اما در کشورهای عربی ابعاد ویژه‌ای پیدا می‌کند که دامنه‌ی آن در کل جامعه، و به خصوص در محل کار، گسترده است.
تبعیض علیه زنان ناشی از رسوم و سنن فرهنگی و اجتماعی‌ست که از دوران بچگی در ذهن افراد ایجاد می‌شود. در محیط خانواده، نه پسرها ارتباط و معاشرتی با دخترها دارند نه به دخترها یاد داده می‌شود که چطور با مردها برخورد کنند. در این زمینه، نمی‌توان نقش رسانه‌های عربی را در ترویج دیدگاه‌های مبتنی بر تبعیض علیه زنان نادیده گرفت.

آیا اعمال خشونت با زنان و آزار جنسی با دو مسأله‌ی «تباهی اخلاق» و «فقدان مرجع کنترل» ارتباط دارد؟

کوویدیر: بله، به‌طور قطع همین طور است. روند انحطاط سنت‌ها در شرکت‌ها و سازمان‌های عربی شروع شده است. پارتی‌بازی و رشوه‌خواری در این شرکت‌ها به افت و تنزل سطح اخلاق منجر شده است. در بسیاری از موارد، آزار جنسی زنان در محل کار از جانب رؤسای مرد، که طبیعتا دارای قدرت و اقتدار هستند و تحت نظارت هیچ مرجع کنترلی هم قرار ندارند، به آن اضافه می‌شود. اما از طرف دیگر، این امکان هم وجود ندارد که در هر دفتر کار سیستمی ایجاد شود که با آن بتوان جرایم جنسی را کنترل کرد. این جاست که نقش اخلاق برجسته می‌شود.

ممکق: گاهی انحطاط اخلاقی و قدرت مهار نشده به ارائه‌ی یک درخواست نامشروع به زنان منجر می‌شود. در این میان، طرف ضعیف‌تر، که طبیعتا زنان هستند، شکست می‌خورند و مورد توهین قرار می‌گیرند. بدتر آن که، در روابط میان رییس ومرئوس، در بسیاری از موارد، آزار جنسی به نوعی حتا قانونی نیز شمرده می‌شود. این امر در خصلت استبدادی و غیراخلاقی، و نیز احساس برتری اجتماعی، سیاسی و فرهنگی مردان در جوامع عربی ریشه دارد.

آیا میان خشونت و تبعیض علیه زنان با آمار بالای بیکاری آنان ارتباطی وجود دارد؟

کوویدیر: بله. این دو مسأله با هم مرتبط هستند. نرخ بیکاری زنان در جهان عرب ۴۸ درصد است و بسیاری از زنان شاغل نیز پس از آن که در محل کار قربانی آزارهای جنسی شدند ترجیح می‌دهند دوباره به خانه و کنار اجاق آشپزی برگردند. زن‌ها در مورد آن‌چه بر آن‌ها رفته سخنی نمی‌گویند و هیچ اقدامی هم علیه آن انجام نمی‌دهند. نوعی سکوت اجتماعی بر این مسأله حکم‌فرماست. سنت‌ها به زن اجازه نمی‌دهند که حتا با نزدیک‌ترین افراد مورد اطمینان خود، مانند شوهر یا سایر افراد خانواده، در مورد این مسایل سخنی بگوید. مشکل اصلی در این جاست که در جهان عرب سخن زن هرگز باور نمی‌شود و همیشه او مقصر است.

چرا در جوامع عربی حرف زنانی که شهامت به خرج داده و می‌گویند که قربانی آزارهای جنسی شده‌اند باور نمی‌شود؟

کوویدیر: زیرا در جوامع عربی این عقیده رایج است که در امور جنسی همیشه زن‌ها مقصرند و زن‌ها هستند که با رفتار نامناسب و شرم‌آور خود مردان را اغوا می‌کنند تا آنها سر گفت‌وگو درباره‌ی مسایل جنسی را باز کنند. به همین دلیل، زن‌ها همیشه در مورد این‌گونه تجارب سکسی خود سکوت می کنند؛ زیرا در غیر این صورت، سخن آن‌ها به طور کلی نادیده گرفته می‌شود. در ضمن، باید در نظر داشت زنانی که مورد آزار جنسی قرار می‌گیرند، اگر متأهل باشند، با فاش کردن این مسأله در معرض خطر طلاق قرار می‌گیرند و اگر مجرد باشند، شانس ازدواج‌شان کاهش پیدا می‌کند.

چرا قوانینی که باید کارکردشان حمایت از زنان در برابر آزار جنسی باشد در جوامع عربی خنثا و بی‌اثر هستند؟

ممکق: سنگ آسیاب نظام حقوقی برخی کشورهای عربی، مثل اردن و مصر، بسختی می‌چرخد و حتا گاهی کار را سخت‌تر هم می‌کند. تازه اگر این پروسه نتیجه‌ای هم در بر داشته باشد، احتمالا تنها یکی ـ دو ماه بازداشت متهم و جریمه‌ای حدود ۳۰۰ لیره‌ی مصر را در پی خواهد داشت نه بیشتر.

کوویدیر: در سیستم حقوقی جوامع عربی «مدرک» و نیز «شاهد» نقش مهمی بر عهده دارند. زمانی که آزار جنسی جنبه‌ی روانی دارد، نه جنبه‌ی فیزیکی، یک زن چگونه می‌تواند آن را در دادگاه اثبات کند و برای آن شاهد بیاورد؟

نظر شما در باره‌ی سخن عده‌ای که می‌گویند زن‌ها خودشان، با پوشیدن لباس‌های آزاد و سبک، مردان را تحریک کرده و موجبات مزاحمت جنسی را فراهم می‌کنند چیست؟ یا این که می‌گویند بهتر است زن‌ها به پشت اجاق‌های آشپزی برگردند تا محفوظ بمانند.

کوویدیر: من به این حرف اعتقاد ندارم. این که زن کار می‌کند نمی‌تواند دلیل اصلی و مستقیم آزار جنسی باشد. آن‌چه که به این مشکل مربوط است نحوه‌ی تربیت مردان در معاشرت با زنان است.

ممکق: عقاید رادیکالی از این دست می‌خواهند زنان را به وضعیت قرون وسطا برگردانند. توجه کنید که زنان محجبه و دارای پوشیه هم قربانی آزار جنسی می‌شوند. تمایلات نفسانی منحرف همیشه، فارغ از چگونگی ظاهر زنان، از جانب برخی مردان اعمال می‌شود.

چگونه می‌شود با مسأله‌ی آزار جنسی مقابله کرد؟ آیا راه حل‌های جهانی‌ای وجود دارد که بتوان آن را به کشورهای عربی منتقل کرد؟

کوویدیر: یکی از راه‌های مقابله می‌تواند تربیت صحیح جوانان و روشن‌گری در مورد ابعاد مختلف این قضیه، و نیز تجدید نظر در برنامه‌های درسی و تربیتی باشد. هم‌چنین می‌توان پیشنهاد اختصاص یک «هات لاین» به این مسأله را مطرح کرد تا قربانیان سوء استفاده‌ی جنسی بتوانند به طور ناشناس با مسئولین تماس بگیرند.

ممکق: در غرب با این پدیده به طور قانونی برخورد شده است. ما هم باید برای حل این مسأله، جهت‌گیری قانونی داشته باشیم. البته در فرایند قانون‌گذاری باید به مسایل فرهنگی، نژادی و دینی توجه کافی مبذول شود تا قانون بهتر قابل اجرا باشد.

منبع