آغداشلو هنر را مچاله می‌کند تا دوباره صاف شود

پویان طباطبایی

نوامبر ۲۰۰۶ نمایشگاه نقاشی آیدین آغداشلو در آرتا گالری که متعلق به همسر آغداشلوست افتتاح شد. نمایشگاهی که هنوز برپاست.

استقبال ایرانیان و هنر دوستان در روز گشایش به حدی بود که برای حضور در گالری باید زمانی را در سرمای پائیزی تورنتو سپری می‌کردی تا با خروج دیگران٬ شرایط حضور مهیا شود .

آيدين آغداشلو متولد اکتبر ۱۹۴۰ است. او را بی‌شک٬ می‌توان یکی از مطرح‌ترین نقاشان و گرافیست‌های ایرانی خواند که چه در دوره شاهنشاهی و چه در دوران پس از انقلاب مورد توجه ملت و دولت بوده است.

در این‌باره می‌گوید: "خودم را نه نقاش "فلسفي" مي‌دانم و نه "سياسي". گمان مي‌كنم هنر به چيزي بسيط‌٬ عمده‌ و ماندگارتر اشاره دارد تا به رخدادهاي مقطعي و گذراي سياسي."

وی با تلاش و پیگیری همسر و دو فرزندش پس از ۳۲ سال٬ نمایشی انفرادی را برگزار کرده و ۲۳ اثر را در کنار هم قرار داده است که به لحاظ موضوعی٬ کمی پراکنده هستند اما سیر تحول فکری آغداشلو را نمایش می‌دهند.


در دیدار دوستانه‌ای با خبرنگاران که در کافه تیتر تهران برگزار شد٬ آغداشلو٬ در ارتباط با مفاهیمی چون قالب و معنا گفت:

"انسان‌ها مدتی کار و تلاش می‌کنند و مسیری را طی می‌کنند تا به معنایی برسند. سپس دیگر نمی‌توانند از این معنا خارج شوند. برای اینکه عمر خود را صرف آن کرد‌ اند و درست همین جاست که اسیر تکرار می‌شوند. آنها فقط خود را تکرار م‌ کنند."

آغداشلو البته این تکرار را همیشه بد نمی‌داند. او می‌گوید:
" اگر برای معنای تکراری از قالب‌های نوین و جذاب استفاده شود، بازهم می توان به آن پرداخت. گاهی در هنر معنا ثابت می ماند ولی جریان های نوین و موج های تازه‌ای برای بیان آن استفاده می‌شود. آغداشلو این شیوه را می‌ستاید اما معتقد است که تکرار شدن زیاد باعث خروج از معنا و تکرار قالب می‌شود. در این حالت سبک‌های هنری به اشباع می‌رسند و عمرشان تمام می‌شود."

درباره این نمایشگاه٬ محمود معراجی نقاش ایرانی می‌گوید:
" قدرت آغداشلو در این است که تکنسین خوبی‌ است. به این معنا که اجراها بسیار خوب است اما تکنیک٬ متعلق به افراد دیگریست که قبلا این کارها را اجرا کرده‌اند٬ مانند دوران رنسانس و رنسانس پسین (اولیه) که شاخص کارها٬ پوستر نمایش است . کاری از جان وانیک (Jan van Eyck) به نام "مردی با عمامه قرمز" که آغداشلو اجرای بسیار ممتازی از آن انجام داده است و به واسطه آن٬ تجلیل بسیار خوبی از آن دوران به عمل آورده. باید ببینیم آیا تجلیل کردن از تاریخ هنر٬ جزو مسئولیتهای یک هنرمند است یا خیر؟ آن یک بحث دیگری است."

معراجی اعتقاد دارد: "ارتباط کلامی و ادبی آغداشلو بیش از ارتباط تصویری اوست. در ساختار تصویری او٬ به طور مثال هنگامی که به موضوع انهدام توجه می‌کند و کلمه انهدام را به کار می‌برد٬ انهدامی کامل صورت نمی‌گیرد٬ بلکه٬ تصویر خارجی به هم می‌ریزد."

و این طور مثال می زند: "در جراحت٬ شکل بیرونی را می بینید نه درونی را. وقتی قرار بر یک تغییر درونی در تصویر باشد٬ به این معناست که یک تغییر ساختاری در اثر هنری اتفاق بیافتد و فضایی مانند کوبیسم یا اکسپرسیونیسم حاصل شود."

"به نظر من آغداشلو٬ آنقدرهنر سنتی (خط٬ مینیاتور٬ هنرغربی و... ) را دوست دارد که حاضر نیست آنها را پاره یا کاملا منهدم کند. ترجیح می‌دهد تا مچاله بشوند که بعدا بتوان دوباره صافشان کرد. این شاید لطف کار باشد٬ به آن معنا که آغداشلو می‌خواهد چیزی را از دست ندهد. باید گفت ارادت آغداشلو به تاریخ هنر و آثار هنری آنقدر زیاد است که چنانچه از مقوله انهدام می‌گوید٬ هدفش انهدام کامل اثر نیست."

آغداشلو در آخرین مصاحبه‌اش می‌گوید:
" اگر "اگوست رنوار" هستي را در پوست شاداب دختركان مليح جستجو مي‌كند و مي‌يابد، يا "مونه" آن را در تابش نور خورشيد بر چمنزارهاي آكنده از شقايق‌ها، من هم در صراحي‌هاي فيروزه‌اي رنگ دوران سلجوقي و مينياتورهاي رنگين و درخشان چهارصد سال پيش مي‌يابمش و عنوانش مي‌كنم."