زمین فعلا در امان است

احسان سنایی

۶۵ میلیون سال پیش، در رویدادی که بعدها برخورد یوکاتان خوانده‌ شد؛ دوران حاکمیت چند‌ ده ‌میلیون ‌ساله‌ی دایناسورها در زمین به‌سر رسید؛ اما آیا رویداد «آپوفیس» نیز همین تجربه را با انسان‌های هوشمند تکرار خواهد کرد؟

طبق جدیدترین برآورد دانشمندان، احتمال وقوع چنین برخوردی در روز سیزدهم آوریل ۲۰۳۶، یک در ۲۵۰ هزار است. با این حال مقامات فضایی روسیه، اخیراً آمادگی‌شان را مبنی بر برنامه‌ریزی مأموریتی با هدف انحراف مسیر سیارک «آپوفیس» اعلام کرده‌اند.

اگر آسمان پرستاره‌ی شبانگاهان را به تماشا نشسته باشید، هر‌ از‌ چندگاه شهابی را ‌می‌بینید که حجم تاریک آسمان را آنی شکافته و به همان سرعت نیز خاموش می‌شود.

تمامی ما کم و بیش می‌دانیم که علت وقوع چنین آتش‌بازی‌های جذابی در آسمان شب چیست: برخورد سنگ‌‌‌های آسمانی به لایه‌های فوقانی جو زمین و سوختن‌شان به‌واسطه‌ی اصطکاک شدید ناشی از سرعت زیاد.

اما نیازی نیست لذت تماشای آسمان را به واهمه از حقایق پنهان در پشت این شهاب‌ها بیالاییم. اغلب شهاب‌ها، حاصل سوختن سنگ‌هایی‌اند که بزرگ‌تر از ابعاد یک حبه قند نیستند! تنها چیزی که از این برخوردها عاید زمین می‌شود، سرانگشتی خاکستر است.

تصویری از سیارک آپوفیس. این تصویر، حاصل ترکیب ۳۰ نوردهی متوالی توسط تلسکوپ ۸۸ اینچی کوه موناکی هاوایی است. این تلسکوپ، با دنبال کردن مسیر سیارک آن‌را بصورت نقطه‌ای ثبت کرده؛ در حالی‌که بقیه ستارگان تصویر به‌دلیل حرکت وضعی زمین بصورت خطی ثبت شده‌اند. این تصویر، در سال ۲۰۰۶ تهیه شده است

ای کاش اما ماجرا به همین سادگی بود. در طول عمر ۴.۵ میلیارد ساله‌ی زمین ما، در کنار انبوه شن‌ریزه‌هایی که به سمت سیاره‌مان هجوم آورده‌اند؛ گه‌گاه آثاری از قلوه‌سنگ‌های ریز و درشت آسمانی را نیز در گوشه‌گوشه‌ی زمین می‌توان دید. این سنگ‌ها چگونه به زمین رسیده‌اند؟

حقیقت آن است که سپر دفاعی زمین در برابر هجمه‌ی بی‌امان سنگ‌های نسبتاً بزرگ آسمانی، آن‌چنان جواب‌گو نیست. شهاب‌سنگ‌ها که بقایای نسوخته‌ی سنگ‌هایی‌اند که به سطح زمین آمده‌اند، گنجینه‌های منحصربه‌فرد و یکتایی‌اند که به نوعی می‌توان آن‌ها را ماشین‌های کوچک زمان نامید.

این سنگ‌ریزه‌ها، حامل پیام نخستین اعصار تولد منظومه‌ی خورشیدی ما هستند و از زمان تشکیل‌شان تا فرود بر زمین، جز همان چند ثانیه‌ای که در جو ضخیم زمین برشته شده‌اند، هیچ تغییر شیمیایی‌ دیگری را تجربه نکرده‌اند.

از سویی سنگ‌هایی که اندکی بیش‌از‌اندازه بزرگ‌اند، نه‌تنها گنجینه‌ای برای ما انسان‌های ریزجثه و ضعیف نیستند، که سلاح طبیعی مرگ‌باری‌اند که مستقیم قلب حیات ظریف سیاره‌ی ما را نشانه رفته‌اند.

موارد فراوان برخوردهای هولناک شهاب‌سنگی را می‌توان در حواشی برخی صفحات کتاب تاریخ زمین یافت؛ برخوردهایی که اگر آن‌ها را افسانه‌های هیجان‌انگیزی بیش نخوانیم، روزگاری در آینده پیام‌آور مرگ‌ تمدن‌مان خواهند شد؛ روزگاری که دیر یا زود احتمال فرارسیدنش می‌رود.

در سال ۱۹۰۸، شهاب‌سنگی به نام «تونگوسکا» بر بیابان سرد سیبری بوسه زد و بالغ بر ۸۰ میلیون اصله درخت از جنگل‌های سوزنی‌برگ شمال، در کسری از ثانیه نابود شدند.

بزرگترین شهاب‌سنگ کشف‌شده در زمین، سنگی فلزی به وزن ۶۰ تن به نام «شهاب‌سنگ هوبا» است که در سال ۱۹۲۰، در یکی از مزارع کشور نامیبیا کشف گردید.

اما زمین ما، زخم‌خورده از سنگ‌های آسمانی کوه‌پیکری نیز بوده که با هر برخورد خود، تا هزاره‌های متمادی سیر پیشرفت و تحول حیات سیاره را دچار وقفه ساخته‌اند.

تصویری راداری از بقایای برخورد یوکاتان در آمریکای جنوبی که موجبات انقراض دایناسورها را فراهم آورد. این گودال که به «چیکسولوب» موسوم است؛ با قطری در حدود ۱۸۰ کیلومتر، نیمی در خشکی و نیمی در دریای کارائیب واقع شده است و به سبب چندین دوره فرسایش شدید، سیمای ظاهری آن بسیار دگرگون شده است

شاید معروف‌ترین نمونه‌ی آن‌ها، رویداد یوکاتان باشد که قریب به ۶۵ میلیون سال پیش، به نمایش باشکوه حضور خزندگان غول‌پیکری که زمین را تحت قلمرو خود داشتند، پایان داد. اما آیا چنین رویدادی در انتظار ما انسان‌ها نیز هست؟

امروزه خطرناک‌ترین تهدید ما، جرمی آسمانی به نام «۹۹۹۴۲ - آپوفیس» است که با قطر ۲۷۰ متری‌اش در صورت برخورد به زمین ما، قدرتی معادل ۵ مگاتن TNT را آزاد خواهد نمود، که خسارات پس‌آیند آن در حدود سه برابر رویداد تونگوسکاست.

آپوفیس در اساطیر مصر باستان، ایزد ویرانی بود. طبق آخرین برآوردهای ناسا، شانس برخورد این هیولای فضایی با ما در روز سیزدهم آوریل ۲۰۳۶، یک در ۴۵ هزار است.

اما این برآورد مربوط به سال ۲۰۰۶ بوده و اعتماد چندانی نمی‌توان به آن داشت. در ماه گذشته، برآورد جدیدی از احتمال فاجعه‌ی برخورد آپوفیس انجام شد.

باید نفس راحتی کشید؛ طبق آخرین نتایج منتشر شده توسط پایگاه تحقیقاتی JPL ناسا، شانس چنین برخوردی به یک در ۲۵۰ هزار کاهش یافته است. اما بازهم مشکلی است.

این محاسبات هم‌چنین نشان داد که خطر دیگری در همان تاریخ ولی این بار در سال ۲۰۶۸ سیاره ما را تهدید می‌کند. «استیون چزلی» از پایگاه JPL می‌گوید: «۲۰۶۸، یک ۲۰۳۶ جدید است».

در صورت بروز فاجعه‌ی برخورد آپوفیس، منطقه احتمالی برخورد در این نوار قرار خواهد داشت

مشکل اصلی دانشمندان در راه برآورد دقیق احتمال برخورد، پدیده‌ی فیزیکی خاصی موسوم به «اثر یارکوفسکی» است که به‌واسطه‌ی آن، مدام سنگ آسمانی مورد نظر ما تغییر مسیر می‌دهد.

در حین گردش وضعی این اجسام نسبتاً ریز فضایی به دور خود، خورشید یک سمت آن‌ها را روشن کرده و به همین واسطه تغییرات دمایی نسبتاً شدیدی در ناحیه روشن و تاریک آن جسم بروز می‌کند. همین تغییرات دمایی، نیروی اندکی را ایجاد می‌کند که به دلیل جثه‌ی کوچک قهرمان قصه‌ی ما، به آسانی قادر به تغییر مسیر حرکت سنگ سرگردان است.

دانشمندان از نحوه‌ی دقیق چرخش آپوفیس اطلاعات چندانی ندارند. با این حال، «دیوید تولن» از دانشگاه هاوایی که مشتاقانه با تلسکوپی ۸۸ اینچی بر فراز قله‌ی موناکی در جزیره‌ی هاوایی این مطالعات را دنبال می‌کند، معتقد است که به زودی پاسخ این سؤال مشخص خواهد شد.

به احتمال زیاد در ژانویه ۲۰۱۳، آپوفیس از فاصله ۱۶ میلیون کیلومتری زمین خواهد گذشت و با مطالعات راداری می‌توان اطلاعات مورد نیاز را به دست آورد.

اگر این بار دانشمندان موفق به دریافت پاسخی قطعی نشدند، عبور بعدی در آوریل ۲۰۲۹ رخ خواهد داد؛ این‌بار از فاصله‌ی ۴۰ هزار کیلومتری زمین.

با این وجود «آنتونی پرمینوف»؛ مدیر سازمان فضایی روسیه از آمادگی این سازمان، برای طراحی فضاپیمایی خبر داده که در صورت نیاز، قادر به تغییر مسیر آپوفیس است. او می‌گوید: «بحث ما در این‌جا، زندگی مردم است. بهتر است چندین میلیون دلار خرج کرده و سامانه‌ای را بسازیم که اجازه‌ی وقوع هیچ‌گونه برخوردی را ندهد؛ تا آن‌که صبر بکنیم اتفاقی رخ دهد و صدها هزار انسان کشته شوند».

پیشنهادات فراوانی در خصوص چگونگی تغییر مسیر حرکت سنگ‌های خطربار آسمانی ارائه شده که از میان آن‌ها، طرح فرود یک فضاپیما بیش از بقیه مورد توجه است؛ فضاپیمایی که با بهره‌گیری از موتورهای الکتریکی، قادر به انحراف مسیر حرکت این گرزهای مرگ‌بار آسمانی است.

فجایع مرگ‌باری که به دنبال یک برخورد آسمانی به‌وقوع می‌پیوندد؛ منحصر به انفجاری شدید و ویران‌گر نیست؛ بل‌که گرد و غبار و احتمالاً دود حاصل از آتش‌سوزی‌های بزرگ‌مقیاسی که به دنبال چنین انفجاری ایجاد می‌شوند، ممکن است تا ماه‌ها در لایه‌های فوقانی جو سراسری زمین سرگردان مانده و چون سایه‌بانی جهانی، سیاره‌ی سبز و زنده‌ی ما را به زمهریری سپید و مرده بدل کنند.

بازگشت این هواویزهای سرگردان نیز اغلب تبعات مرگ‌باری به بار می‌آورد: باران‌های اسیدی. تمامی این رویداد‌ها قادر است ظرف مدت کوتاهی، حجم عظیمی از موجودات زنده را به کام مرگ فرستد؛ همانند همان‌چه که برای دایناسورها رخ داد.

در هر صورت نگران نباشید؛ هنوز احتمال برخورد زیاد نیست.