پرواز بلند پروانه‌ها تا فضا

احسان سنایی

ساعاتی پیش شاتل فضایی آتلانتیس به همراه شش خدمه‌اش، سفر یازده روزه خود را به سمت ایستگاه فضایی بین‌المللی با هدف ارتقای این سازه برتر بشر در فضا آغاز کرد.

آتلانتیس در این سفر همچنین مهمانانی از زمین را به ملاقات فضا برد؛ از پروانه‌های رنگارنگ و زیبا گرفته تا کرم‌هایی که اغلب آن‌ها را در زباله‌ها می‌توان یافت!

شاتل فضایی آتلانتیس در راه سفر به فضا / عکس از : بن کوپر

در سی و یکمین و جدیدترین مأموریت شاتل‌های فضایی ایالات متحده به سمت ایستگاه فضایی بین‌المللی (ISS)، شاتل فضایی آتلانتیس قریب به ۱۵ تن محموله شامل تجهیزات جدید و قطعات یدکی ایستگاه را به همراه شش خدمه تازه نفس و البته بسته ای پژوهشی شامل تعدادی از حشرات زمین را به دوش می کشد.

ناسا تصمیم دارد تا شاتل‌ها را در سالگرد تولد ۲۵ سالگی‌شان بازنشسته کند و از این‌رو مأموریت STS-129 به عنوان یکی از شش پرتاب نهایی شاتل‌ها، انتقال محموله‌های یدکی به ISS را آغاز کرده تا در صورت بروز هرگونه مشکلی در تأسیسات ایستگاه فضایی پس از بازنشستگی شاتل‌ها، ابزار و ادوات مورد نیاز در دسترس ساکنین این خانه فضایی قرار داشته باشد.

با بازنشستگی شاتل‌ها، فضاپیماهای یک‌بار مصرف پروگرس، ATV و HTV که به ترتیب به سازمان‌های فضایی روسیه، اروپا و ژاپن تعلق دارند، کار حمل محموله به ایستگاه را عهده‌دار خواهند شد و برخی از مؤسسات فضایی خصوصی نیز طرح هایی را با هدف جایگزینی شاتل‌ها در دست بررسی دارند.

در دوازدهم نوامبر سال جاری، قطعه‌ای موسوم به پویسک (Poisk) سوار بر موشک روسی سایوز از خاک قزاقستان به فضا پرتاب شد و به صورت اتوماتیک خود را به ایستگاه فضایی متصل ساخت؛ اما هیچ‌کدام از سفینه‌های بی‌سرنشین قادر به انتقال محموله‌های بسیار بزرگی که اکثراً توسط شاتل‌ها حمل می‌شود را نداشته و از این‌رو اکثر قطعات یدکی ایستگاه، راهی به جز سواری بر پشت شاتل‌ها را ندارد.

روند انتقال قطعات آسیب دیده و پرتاب مجدد آن‌ها پس از تعمیر به فضا نیز از جمله برنامه‌هایی است که شاتل‌ها از این پس آن را تا پایان عمرشان به عهده خواهند گرفت.

تصویر میکروسکویی از یک نمونه از کرم هایی که در جریان تحقیقات فضایی استفاده می شوند

به عنوان مثال آتلانتیس در این مأموریت قرار است تأسیسات تصفیه ادرار فضانوردان به آب آشامیدنی را با هدف پاره‌ای از تعمیرات مورد نیاز به زمین انتقال دهد.

اما گذشته از از سرگیری عملیات ارتقای ایستگاه فضایی، گروهی شامل بیش از ۴۰۰۰ حشره زمینی نیز پس از طی ماه‌ها آموزش، از طرف دانشگاه ناتینگهام بر عرشه آتلانتیس به فضا رفتند تا با تجربه یازده روز اقامت فضایی و شرکت در حدود ۷.۲ میلیون کیلومتر از مدار ISS، دانسته‌های ما را پیرامون فیزیولوژی انسانی به خصوص در زمینه رفتار ماهیچه‌ها در فضا ارتقا بخشیده و درک ما از فرآیند تکوینی این گونه‌های زیستی ریزجثه در محیط بی وزنی را دگرگون سازند.

تعدادی از لاروهای پروانه‌ای در سفرهای پیشین فضایی و در محیط بی وزنی نتوانسته بودند از پیله خود خارج شده و به پروانه تبدیل شوند، اما به گفته گروهی از دانشمندان دانشگاه کلرادو در بولدر که عهده‌دار سرپرستی این پژوهش هستند؛ آزمایشات مستمر و پیگیرشان بر روی لاروهای زمینی در تابستان سال جاری گویای موفقیت احتمالی تولد نخستین پروانه در فضاست.

در حدود پنج روز دیگر این کرم‌ها آغاز به تشکیل شفیره و سپس ایجاد پیله خواهند کرد تا با گذشت حدود ۷ تا ۱۰ روز؛ بال‌های رنگارنگ نخستین پروانه‌های فضایی گشوده شود.

تمامی این فرآیندها در بازه‌های زمانی ۱۵ دقیقه‌ای عکس‌برداری شده و مستقیماً در وب‌سایت گروه‌های تحقیقاتی از جمله bioedonline.org به نمایش درخواهد آمد.

یک‌صد دانش‌آموز از مقاطع راهنمایی و دبیرستان ایالات متحده نیز در این پروژه با دانشمندان همکارند.

از طرفی کرم‌ها نیز با قرار گرفتن در معرض داروهایی که امروزه با هدف پیش‌گیری از تحلیل ماهیچه‌ها توسط مبتلایان به سرطان استفاده می‌شود، به نوعی توانایی چنین داروهایی را در کاهش عوارض ناشی از اقامت طولانی مدت فضانوردان در محیط بی‌وزنی محک می‌زنند.

آتلانتیس در راه فضا / عکس از : استفان کلارک

این کرم‌های میلیمتری، در مخلوطی از قارچ‌هایی که در حدود ۵۰ سال پیش درو شده‌اند زاده شده و برای تحقیقات فضایی به کار برده می‌شوند.

برخی از آن‌ها حتی در جریان انفجار شاتل فضایی کلمبیا در زمستان ۲۰۰۳ و سقوط آزاد از ارتفاع ۶۹ کیلومتری نیز در محفظه‌های آلومینیومی‌شان جان سالم به در برده بودند.

مجموعا سه راهپیمایی فضایی شش تا هفت ساعته توسط دو فضانورد آتلانتیس در این مأموریت خطیر فضایی برنامه‌ریزی شده است.

«نیکول استات» نیز که تاکنون در حدود سه ماه در ایستگاه فضایی بین‌المللی اقامت داشته، به عنوان هفتمین خدمه شاتل در انتهای مأموریت از فضا بازخواهد گشت.

نکته جالب این مأموریت بروزرسانی اکانت‌های شخصی Twitter توسط سه فضانورد حاضر در این مأموریت، از فضاست.

آخرین نوشته‌های فضانورد «رابرت ساچر» به عنوان دومین راه‌پیمای فضایی مأموریت در اکانت‌های @Astro_Bonesو @ZeroG_MD، فضانورد «للاند ملوین» به عنوان نخستین متخصص مأموریت در اکانت @Astro_Flow و فضانورد نیکول استات که هم اکنون در فضا به سر می‌برد نیز در اکانت @Astro_Nicole در وب‌سایت twitter قابل دسترسی هستند.