آب ماه، آن‌چنان هم برای آشامیدن مناسب نیست!

احسان سنایی

قریب به یک ماه پیش، پرتابه سنگینی از زمین به سرزمین‌های همیشه تاریک قطب جنوب ماه برخورد کرد و پشته‌ای از خاک و غبار نرم و ناشناخته را به فضا فرستاد؛ برخوردی که برای شکستن قفل گنجه اسرار منظومه خورشیدی ما که تا میلیاردها سال بسته مانده بود، کفایت می‌کرد.

کاوش‌گر LCROSS که نزدیکترین شاهد ماجرا بود، تنها دقایقی پیش از تجربه یک برخورد مشابه، آن‌چه دیده بود را برای‌مان تعریف کرد؛ از ۹۵ لیتر بخار آب گرفته تا جیوه و هیدروکربن‌های بنیادین ساختارهای حیاتی.

نمای ابر برخاسته از برخورد مرحله دوم موشک اطلس-5 به گودال تاریک کابئوس از دید دوربین کاوشگر LCROSS که بصورت لکه ای خاکستری در زمینه سیاه تصویر داخلی مشخص است / NASA

«تونی کولاپرت»، پژوهش‌گر ارشد مأموریت LCROSS در پایگاه فضایی ایمس ناسا در کالیفرنیا می‌گوید:

«می‌توانیم اعلام کنیم که در ماه آب یافته‌ایم؛ آن‌هم نه مقادیر اندکی، بلکه میزان بسیار زیادی.» هر چند ساختار کلی این آب همچنان نامشخص است اما به احتمال زیاد آن را می‌توان به صورت کریستال‌های یخی پراکنده در گودال‌های تاریک ماه تصور کرد؛ گودال‌هایی با دمای ۲۳۰- درجه سانتی‌گراد، که در حدود دو میلیارد سال از تماشای نور آفتاب محرومند.

طبیعت سرد این نقاط از آن‌ها اقامتگاه خوبی برای میهمانان سرزده‌ای که در طول تاریخ منظومه شمسی به آن‌جا راه یافته‌اند ساخته و کلکسیونی از ترکیبات بنیادین منظومه خورشیدی ما را به گرد خود جمع آورده است.

طیف‌نگارهای مستقر بر LCROSS با پوشش طیف نور حاصل از جدال پرتوهای پرانرژی آفتاب با ذرات سست و فرّّار برخاسته از بستر تاریک گودال از مادون قرمز گرفته تا فرابنفش، موفق به تشخیص دو ردپای آشنا شدند.

ردپاهایی که یکی نشان از جذب بخش خاصی از نور مادون قرمز آفتاب می‌داد و دیگری تابش ماورای بنفش انرژی دریافتی از خورشید. این، همان امضای معروف آب است؛ آبی که در حدود یک درصد از وزن ابر حاصله از برخورد را به خود اختصاص داده بود و وفور آن در گودالی به قطر تنها ۲۰ متر، دانشمندان را به تعجب واداشته است.

داده های طیفی دریافتی از طیف نگار LCROSS – مناطق زرد رنگ، نواحی خاصی از طیف است که تحت تأثیر رفتارهای مولکول های آب قرار گرفته اند / NASA

هر چند نتایج بررسی‌های پیشین ماهواره‌هایی چون چاندرایان - ۱ از خاک نرم و معمول ماه موسوم به «رجیولیت» نشان از طبیعت شدیداً خشک‌تر آن نسبت به بیابان‌های زمین می‌داد؛ اما مقادیر آب مشاهده شده در پوشش داخلی گودال کابئوس (محل برخورد)، از رطوبت خاک بیابان‌های زمین نیز بیشتر است!

با این حال تنها ۹۵ لیتر از آب گودال در حوزه دید LCROSS قرار داشته و تیم دانشمندان برای پی بردن به میزان آب کلی موجود در گودال، نیازمند تعمیم اطلاعات دریافتی به حجم خاک گودالند.

از طرفی ابزار LAMP متصل بر مدارگرد آمریکایی LRO نیز موفق به تشخیص مقادیری جیوه در ابر برخوردی شده است. ابزار ابتکاری LAMP، با بررسی تابش محو ماورای بنفش آسمان که از گودال‌های تاریک ماه بازتاب می‌شود، قادر به تشخیص اثرات آب است و این‌بار موفق به کشف جیوه شد.

پس با این حساب آب ماه آن‌چنان هم برای آشامیدن مناسب نیست! از طرفی شواهد پرشمار طیفی نیز گویای وجود مولکول‌های هیدروکربنی در ساختار این ابر بودند و می‌توان نسب آن‌ها را به دنباله‌دارهای برخوردی به ماه مرتبط دانست. از این رو تمرکز کنونی توجهات به سمت عامل ایجاد کننده گودال کابئوس معطوف شده است.

انتشار نتایج علمی مأموریت ۷۹ میلیون دلاری و بسیار موفق LCROSS در حالی است که مقامات کاخ سفید، تصمیم‌شان را مبنی بر وضعیت آینده سفرهای سرنشین دار ناسا به فضا، کمتر از دو ماه دیگر اعلام خواهند کرد.

سفرهایی که احداث پایگاه‌های دائمی در خاک ماه از اهداف کلیدی آن‌هاست و در این زمینه وجود منابع طبیعی آب نقشی محوری دارد، منابعی که نه تنها از آن‌ها می‌توان برای تغذیه بهره برد، بلکه با تجزیه آب آن‌ها، سوخت موشک‌های برخاستی از ماه را نیز می‌توان تأمین کرد.