لحظه به لحظه با آیدا

احسان سنایی

اواخر ماه اکتبر سال جاری، جریان هوای کم فشاری به سمت جنوب دریای کارائیب حرکت کرد و بلافاصله با جریان همرفتی شمال پاناما در هم آمیخت و رهسپار شمال غرب شد.

بعد از ظهر روز چهارم نوامبر، یک فروند هواپیمای نیروی هوایی ایالات متحده خود را به شلاق بادهایی که کمتر از ۱۶۰ کیلومتر تا سواحل نیکاراگوئه فاصله داشتند سپرد و نشان داد که گردبادی گرمسیری متولد شده است. از آن پس، سومین گردباد فصل طوفانی امسال در اقیانوس اطلس را «آیدا» نام نهادند.

تصویر ریزموج ماهواره کوییک-ست از وضعیت بادهای گردباد آیدا در روز 9 نوامبر. خطوط ریز تصویر، جهت باد را نشان می دهند و مناطق ارغوانی رنگ، شاخصه بیشترین سرعت طوفان (در حدود 90 کیلومتر بر ساعت) است / NASA

ماهواره‌های آکوا (Aqua)، ترا (Terra)، TRMM، GOES-12 و کوییک-ست (Quick-sat) این روزها چشمان خود را از آمریکای مرکزی بر نمی‌دارند. آکوا و ترا، هر دو مجهز به ابزار نقشه‌برداری مادون قرمزند و هر لحظه وضعیت پراکندگی ابرها را مورد بررسی قرار می‌دهند.

روز گذشته، ابزار AIRS مستقر بر ماهواره آکوا نشان داد که لایه‌های فوقانی ابرهای مرکز گردباد نسبت به روزهای پیشین گرم‌تر شده‌اند و این، نشان از تضعیف آیدا می‌داد.

ماهواره ژاپنی TRMM نیز که با نفوذ در ابرهای گردباد و بررسی لایه‌های تحتانی آن‌ها قادر به بررسی میزان و مکان بارندگی است؛ علاوه بر گزارش بارندگی شدید در جبهه شمالی گردباد؛ نشان داد که بادهای پراکنده محلی نیز در حال متلاشی کردن ساختار کلی آیدا هستند.

این بادها، اکثر جریانات همرفتی مابین سطح دریا و زیر طوفان را که به نوعی موتور متحرک طوفان محسوب می‌شوند را متوقف کرده و تنها مقادیر اندکی جریانات عمودی هوا در اطراف هسته طوفان توسط TRMM مشاهده شده است.

کوییک‌ست نیز با ابزار نقشه‌برداری ریزموج خود قادر به تعیین جهت بادهاست. او نشان داد که بادهای آیدا تا ۳۲۰ کیلومتری مرکز طوفان نیز زمین را در اختیار خود دارند و این در حالی است که بادهای چرخان و مکنده مرکز گردباد که سر به اقیانوس دارند؛ با سرعتی معادل ۵۰ تا ۵۵ گره دریایی (۹۱ تا ۱۰۰ کیلومتر بر ساعت) در حال چرخش هستند.

GOES-12 نیز ماهواره‌ای زمین- مرکز است؛ به این معنا که دوره تناوب مداری‌اش معادل یک روز بوده و از این رو قادر به بررسی مداوم یک نقطه از زمین است؛ آن‌چنان که از پیش‌روی آیدا در طی دور روز، فیلمی تهیه کرد.

تصویر نوری مرئی از طوفان آیدا که توسط ماهواره GOES-12 تهیه شده است. ابرها از ساحل شرقی فلوریدا تا لوییزیانای آمریکا کشیده شده اند / NASA

با وجود تضعیف آیدا در روزهای گذشته، حتی پیش از ورود گردباد اصلی به ساحل شرقی نیکاراگوئه در حدود ۱۴۰۰ نفر از جمله ۳۰۰ گردش‌گر از محل اقامت خود آواره شدند.

در «سندی بی استریپ» از شهرهای شرقی نیکاراگوئه نیز در حدود ۸۰ درصد خانه‌ها تخریب شد و دست‌کم ۹۱ نفر در سواحل السالوادور جان خود را از دست دادند.

شاخصه بارز گردبادهای گرمسیری، فشار بسیار اندک هوا در چشم طوفان و بادهای سهمگین گردنده در اطراف است که ابرهای باران‌زای بسیاری را تحت کنترل خود گرفته‌اند.

کمترین دمای مورد نیاز برای تشکیل یک گرباد گرمسیری، ۲۷ درجه سانتیگراد در سطح دریاست. با وجود آن‌که سازمان ملی مدیریت امور جوی و اقیانوسی ایالات متحده از سال ۱۸۵۱ در حال بایگانی اطلاعات مربوط به هر یک از طوفان‌هاست؛ اما تنها ۶۲ طوفان گرمسیری در ماه نوامبر به ثبت رسیده که بیش از نیمی از آن‌ها نهایتاً به تندبادهای سهمگین موسوم به هاریکان بدل شده‌اند.

از این میان، تنها پنج طوفان به خاک آمریکا وارد شده‌اند که آخرین‌شان طوفان «کیت»، در سال ۱۹۸۵ بود.

اوضاع جوی و جریانات اقیانوسی، معمولاً در روزهای ماه نوامبر برای تشکیل هاریکان‌های سهمگین نامناسب هستند.