کشف حفره هولناک و مرموزی در سطح ماه

احسان سنایی

دانشمندان در جریان بررسی دقیق تصاویر ارسالی توسط ماهواره ژاپنی کاگویا از سطح ماه، موفق به کشف گودالی هولناک با قطر ۶۵ و عمق ۸۰ متر شدند؛ گودالی که ممکن است به شبکه‌ای از تونل‌های زیرزمینی ایجاد شده توسط جریان‌های گدازه‌ای مرتبط باشد.

در صورت صحت چنین یافته‌ای، جمعیت‌های انسانی خواهند توانست در سفرهای آینده خود به ماه، از دست پرتوهای مرگبار فضایی به این تونل‌های نسبتاً امن پناه ببرند.

تصویری از گودال تازه کشف شده در تصاویر ماهواره کاگویا. این گودال، هم‌چون نورگیری برای یک تونل زیرزمینی عمل می‌کند. دره‌ای مارپیچ حاصل حرکت گدازه‌های باستانی را همچنین می‌توان در سمت راست گودال دید که به احتمال بسیار زیاد با هم مرتبطند / عکس: ژاکسا (سازمان فضایی ژاپن)

ماه و آتشفشان؟! شاید کمی غیرعادی به نظر برسد اما میلیاردها سال پیش، سطح ماه چون سوپ جوشانی از گدازه بود؛ سنگ‌های آسمانی با سرعت‌هایی سرسام‌آور به ماه می‌خوردند و گودال‌هایی ژرف را پدید می‌آوردند؛ گودال‌هایی که پوست نازک ماه را شکافته و خون گرمش را به اطراف پخش می‌کردند.

امروز اما ماه ما خاموش است؛ آرام از شرق طلوع می‌کند و زیر چشمان تیزبین ستاره‌شناسان در افق غرب فرو می‌رود، بی‌آنکه در طول صدها سال، کوچک‌ترین تغییری در این جسم آسمانی دیده شود. جای زخم های مهلک چندین میلیارد ساله را اما می‌توان به راحتی دید.

کافی است اندکی به چهره آبله‌گون ماه بدر دقت کنید تا بتوانید جای لکه های خاکستری پراکنده در سیمایش را به آسانی تشخیص دهید. این لکه ها، روزی حوضچه‌های عظیمی از گدازه بوده‌اند؛ حوضچه‌هایی از خون خاکسترگون ماه.

اما امروز، میلیاردها سال پس از آن روزهای پرغوغا، ماه دنیایی مرده می‌نماید. تپه‌های پراکنده، گودال‌های کوچک و بزرگ شهاب‌سنگی و اندک دره‌هایی مارپیچ و رمزآلود، تمام آن چیزی است که در سطح آن می‌توان دید.

پیش از این، دانشمندان با بررسی مسیر دره‌های مارپیچ، متوجه شده بودند که برخی از قسمت‌های کف دره‌ها فروریخته و این، نشانه تقریباً واضحی از وجود شبکه‌های زیرسطحی تهی از ماگما در زیر بستر سنگی دره بود؛ رگ‌های خشکیده ماه.

با این حال تاکنون نمی‌شد فهمید این شبکه‌ها از کجا آغاز شده و به کجا ختم می‌شود. کارولین وندر بوگرت از دانشگاه مونستر آلمان می‌گوید:

«مسأله یک جور شبیه قضیه مرغ و تخم مرغ است! اگر (رگه‌ها) دست نخورده باقیمانده باشند، شما نمی‌توانید آن‌ها را ببینید.»

تصویری از ماه بدر. مکان تپه‌های ماریوس که اخیراً گودال مربوط در اطراف آن کشف شده است؛ با دایره زردرنگ نشان داده شده است. عکس از: تیم برگلوند

اما چندی پیش، در جریان بررسی تصاویر آرشیوی ماهواره کاگویا، در میانه یکی از همین دره‌های مارپیچ، گودال مرموزی دیده شد؛ گودالی با قطر ۶۵ و عمق ۸۰ متر که احتمالاً به تونلی ۳۷۰ متری در زیر بستر دره راه داشته باشد.

این گودال، در سمت رو به زمین ماه، و در حوالی منطقه‌ای به نام تپه‌های ماریوس واقع شده است. وندربوگرت می‌گوید:

«این نخستین باری است که یک نورگیر در تونل گدازه‌ای (در سطح ماه) کشف می‌شود.»

با این حال، فرآیند تشکیل چنین گودالی همچنان مشخص نیست. پای یک برخورد شهاب‌سنگی، یک ماه - لرزه و یا فشارهای گرانشی ناشی از زمین می‌تواند در میان باشد.

عوارض مشابهی نیز در زمین وجود دارند که «مجرای گدازه» نامیده می‌شوند. زمانی که رودی از مواد مذاب سرد شده و قسمت فوقانی آن سفت شود؛ جریان گدازه همچنان ادامه می‌یابد و سرانجام از زیر منطقه سفت شده خارج می‌شود؛ نتیجه آنکه زمینی پوک بر جای می‌ماند.

این منافذ متروک همچنین نواحی نسبتاً مناسبی برای اقامت جمعیت‌های انسانی در جریان سفرهای احتمالی چندین دهه آینده به ماه است. سقف این مجراها همچون سپری در مقابل تابش‌های مرگبار فضایی عمل کرده و از فضانوردان در مقابل برخوردهای شهاب‌سنگی (که در ماه پدیده‌ای عادی محسوب می‌شود) و تغییرات دمایی شدید مابین شب و روز ماه نیز محافظت کند.

طرحی از کاوش‌گر ژاپنی کاگویا در راه سفر به ماه. این کاوش‌گر، طی مأموریتی دو ساله به نقشه‌برداری سطح ماه پرداخت و سرانجام چند ماه پیش با برخورد بر سطح ماه، به مأموریتش پایان داده شد.

پنی بوستون از انیستیتو معدن کاوی و فناوری سوکورو در نیومکزیکو می‌گوید:

«واقعاً جذاب است. بازالت، ماده محافظ فوق‌العاده مناسبی در مقابل پرتوهای مرگبار است. این (مناطق) مِلکی مجانی برای استقرار و انجام تغییرات، با هدف استفاده انسان‌هاست.»

با این حال، حتی اگر فضانوردان بتوانند به درون چنین تونل‌هایی راه پیدا کنند، قادر به حرکت در طول تونل نخواهند بود. ری هاوک از دانشگاه هاوایی در مانوئا و کاشف این گودال می‌گوید:

«با پول زیادی شرط می‌بندم که تونلی در آن‌جا وجود دارد؛ اما پول چندانی را در شرط بستن برای احتمال وارد شدن به چنین تونلی خرج نخواهم کرد. قلوه سنگ‌ها و گدازه‌های منجمد بایستی راه تونل را بسته باشند.»

ماهواره آمریکایی LRO که توانایی عکسبرداری از سطح ماه با دقت ۱۰ برابر بیشتر از کاگویا را دارد، می‌تواند در درک ساختار چنین گودالی به ما کمک کرده و مجراهای گدازه‌ای بیشتری را نیز حتی کشف کند.

تیم کاگویا همچنان با هدف کشف سوارخ‌هایی دیگر، در حال جستجو در تصاویر بایگانی شده‌اند. هاوک پیشنهاد داده است که ماهواره LRO، تصاویری با زاویه از چنین عوارضی تهیه کند تا بتوان با دقت بیشتری دیواره‌های گودال را مورد بررسی قرار داد.