بیب بیب؛ من پرنده‌ام!

احسان سنایی

روزگاری می‌شد در گوشه کنار شهرها آواز گنجشکی را شنید و مطمئن شد که هنوز حضور انسان‌ها را طبیعت به چشم خود نادیده گرفته است. اما دیری هم نپایید که گنجشک و آوازش از حجم کبود آسمان شهرهای بزرگ رخت بربست و آن‌چه ماند، صدای چندش‌آور حضور انسان‌ها بود و تک و توک پرنده‌ای که دل نکنده بودند از آسمان پرهیاهویی که دیگر آبی و آرام نبود.

اما مروری بر آخرین یافته‌های دانشمندان از سرگذشت این پرندگان باقیمانده نیز خالی از لطف نیست.

آواز دسته‌ای از پرندگان آوازخوان ساکن ایالات متحده، در تجریان تقلا برای ارتباط با هم نوعان‌شان در آلودگی صوتی شدید محیط‌های شهری؛ دچار تغییرات بارزی شده است. چندی پیش، دکتر دیوید لوتر از دانشگاه مریلند و دکتر لوئیس باپتیستا از آکادمی علوم کالیفرنیا چنین یافته‌ای را در آخرین شماره نشریه «پیشرفت‌های انجمن سلطنتی – B» به چاپ رساندند.

گنجشک سر ـ سفید آمریکایی

لوتر و باپتیستا، مطالعات‌شان را از دهه ۶۰ میلادی آغاز کرده و در طول ۳۰ سال به بررسی سه لهجه مختلف گنجشک‌های سرسفید بومی منطقه پرداختند. آن‌چه از این پژوهش به دست آمد، این بود:

رشد آلودگی صوتی سانفرانسیسکو، پرندگان بومی را وادار به یک «انتخاب طبیعی» می‌کند. همچنین در گزارش منتشر شده آمده است:

«سر و صداهای شهری که در بسامدهای پایین، حتی بلندتر از حالت معمول شنیده می‌شوند؛ در طول مدت پژوهش‌مان افزایش داشته و از این رو بایستی نوعی انتخاب طبیعی تحمیلی را برای (سر دادن) آوازهایی با بسامد بالاتر سبب شوند.»

این پژوهش‌گران، در خلال سال‌های ۱۹۶۹، ۱۹۷۰، ۱۹۹۰ و ۱۹۸۸ به بررسی آواز این پرندگان پرداخته و نتایج بررسی‌شان را با پایین‌ترین بسامد ثبت شده در این سال‌ها مقایسه کردند.

از بین سه لهجه مختلف گنجشک‌های بومی که اصطلاحاً SF، P و LM نامیده شده و در سال ۱۹۶۹ توسط محققان مورد بررسی قرار گرفته بودند؛ ۲۹ سال بعد؛ یعنی در سال ۱۹۹۸، تنها لهجه‌های LM و SF بقای خود را حفظ کرده بودند.

طبق گفته‌های رفتارشناسی به نام پروفسور گیسلا کاپلان از دانشگاه نیوانگلند، لهجه P در این میان پایین‌ترین بسامد را داراست. او معتقد است نه تنها لهجه کم بسامد P در منطقه از میان رفته است؛ بلکه حداقل بسامد لهجه‌های آوازی باقیمانده نیز نسبت به هم نوعان غیرشهری این پرندگان افزایش داشته است.

در طول زمان پژوهش، حداکثر بسامد لهجه SF از ۲۹% تا ۹۵% افزایش داشته است.

در ادامه این مقاله همچنین آمده است: «در پاسخ به سر و صداهای کم بسامد و محدود؛ پرندگان شهری آوازهایی با بسامد بیشتر سر می‌دهند.»

طبق تئوری ارتباطی پرندگان و حیوانات؛ این گنجشک‌ها در گستره‌ای از بسامدها ارتباط‌شان را برقرار می‌کنند که می‌تواند از بین سر و صداهای شهری عبور کند. این در حالی است که طبق بسیاری از نظریات، لهجه‌های پرندگان در طول نسل‌های متمادی دست نخورده و باثبات می‌ماند.

یک جفت از گنجشک‌های سر ـ سفید بومی ایالات متحده

کاپلان معتقد است اگر تغییری در محیط زیست بوجود نیاید، دلیلی برای تغییر شیوه آوازخوانی نیز وجود ندارد. اما در خصوص گنجشک‌های سرسفید شهرنشین، این تغییرات آوازی نه تنها در یک نسل که در چندین نسل متوالی رخ داده و علت اصلی آن نیز عمر کوتاه و دو ساله این پرندگان است. کاپلان می‌گوید:

«گونه‌هایی از پرندگان که عمر کوتاهی دارند؛ بایستی سریعاً جفت گیری کنند و در بسیاری از موارد برای یادگیری (این) آوازها معلم می‌گیرند!»

او همچنین با اشاره به تعداد اندک مقالات منتشر شده در خصوص آواز پرندگان؛ نتایج این مطالعه را بسیار حائز اهمیت دانسته و از آن به عنوان نمونه بارز گفته‌ای از داروین نام برد. داروین در جایی گفته بود:

«آن‌هایی که برای بقا خود را وفق می‌دهند.»

کاپلان می‌گوید: «این پژوهش به خوبی نشان می‌دهد که آن‌ها خود را وفق داده‌اند؛ چراکه هوز هم به خوبی جفت‌گیری می‌کنند و الگوهای ارتباطی‌شان دستخوش تغییر نشده است.»

اما کاپلان معتقد است، این نتایج بایستی زنگ خطری برای ما محسوب شود. اگر این تغییرات برای یک گونه زیستی در مناطق شهری اتفاق افتاده باشد؛ می‌تواند برای دیگر گونه‌ها نیز رخ داده باشد.